“Саха  сирэ” хаһыат” бүгүн туох туһунан суруйда?

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

“Саха сирэ” хаһыат бүгүн “Манчаары” сыһыарыылаах таҕыста.

 “Амма улууһун үс нэһилиэгин Амманы, Сатаҕайы, Бөтүҥү хабан, уолаттары сылгы иитиитигэр уһуйар, тыа хаһаайыстыбатын салааларын кытта билиһиннэрэр, биллэр сылгыһыттары кытта көрүһүннэрэр, сылгы иитэр бааһынай хаһаайыстыбаларга сырытыннарар соруктаах тэрийбиппит. Онно Амма улууһуттан 50 уол оҕо сылдьар. Ол иһигэр Сатаҕайтан 16 уол. Номнуо түөрт уол оскуоланы бүтэрбитэ. Быйылгы үөрэх дьылыгар эбии түөрт уолу бэһис кылаастартан сүүмэрдээн ылыахпыт. Бырайыак сыала-соруга – уол оҕону тыа хаһаайыстыбатыгар, булт-алт эйгэтигэр, айылҕаҕа сыһыарыы буолар”, — диэн суруналыыс Ульяна Захароваҕа ким маннык кэпсээтэ? Сылгыһыт оҕолору ханна бэлэмнииллэрий? Ааҕыҥ, сэргээҥ.

“Быйыл Дьокуускай куораппыт 390 сыллаах үбүлүөйүн олус интэриэһинэйдик бэлиэтээтибит. Ол курдук, биир күн оскуола оҕолоро, үлэһиттэрэ, учууталлар бэйэбит омукпут национальнай таҥаһын таҥнан, үөрүүлээх линиэйкэҕэ мустубуппут. Остолобуойбутугар асчыттарбыт оҕо аһылыгын менютугар Саха сиригэр олорор норуоттар бүлүүдэлэрин астаан күндүлээбиттэрэ. Сарсыардаттан гимназияҕа киириигэ оҕолуун, улахан дьоннуун баҕа санаабытын санаан, салама ыйаабыппыт. Араас омук дьонун аҥаардас бу биир тэрээһин олуһун сомоҕолообута, холбообута” диэн быйыл оскуоларга “дириэктэр сүбэһитэ” диэн туох дуоһунаһын туһунан өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын уонна Дьокуускай куорат гимназиятын салайааччылара быһааран биэриилэриттэн холобурдаатым.  Дьэ, онон дириэктэр сүбэһитэ туох ирдэбили толорон, бу дуоһунаска ананар эбитин бүгүҥҥү хаһыаттан билиэххит.

Сыллата үөрэ-көтө бэлиэтиир күүтүүлээх бырааһынньыкпытыгар – төрөөбүт күммүтүгэр эмиэ туспа кистэлэҥнэр саһан сыталлар эбит. Бу күнү, чааһы Айбыт Таҥара анаан-минээн талан-талан биһиэхэ ыытар, онон бу күҥҥэ эмиэ болҕомтолоохтук сыһыаннаһыахтаахпыт диэн идэтийбит үөрэхтээхтэр этэллэр. Төрөөбүт күн иннинэ уонна кэнниттэн киһиэхэ кутталлаах кэм үөскүүр үһү. Бу кэм устата киһи уйулҕата ордук чарааһыыр, кэбириир кэмэ дииллэр, — маннык саҕаланар матырыйаалы «Арыллыбатах аартыктарынан» рубрикаҕа ааҕыҥ. “Төрөөбүт күн иннинэ уонна кэнниттэн кутталлаах кэм диэн баар. Киһи уйулҕата ордук чараа­һыыр, кэбириир кэмэ. Ити бириэмэҕэ аанньаллар киһини соҕотохтуу хааллараллар эбит. Оччоҕо киһи көмөтө суох буолар. Ол иһин, ордук ити кэмҥэ чуумпутук, салгыны мээнэ хамсаппакка сылдьыллыахтаах диэн этэллэр”, — диэн ханнык уйулҕа үөрэҕин исписэлииһэ быһааран биэрдэ? Ааҕыҥ, сэргээҥ.

“Сыл аайы Алексей Петрович үлэһиттэрин иннигэр кэккэ соругу туруорар эбит. “Быйылгы биир сүрүн сорук – барытыгар экэниэмийэ. Сааҥсыйа олохтоох бородууксуйаны элбэтиигэ эрэ буол­бакка, барыга бары харыстабыллаах буолууга үөрэттэ. Биһиги уубутугар-хаарбытыгар кытта ураты харыстабыл­лаахтык сыһыаннаһар буоллубут. Сыстыганнаах ыарыы эмиэ санитарнай ирдэбили кытаанахтык тутуһарга үөрэттэ”, –  диэн баран, тэрилтэ салайааччыта ититэр систиэмэ тиһигэр илии суунары ыйаабытын көрдөрдө. Онно төһө наадыйаргынан ууну кутан баран, суунаҕын. Куорат дьиэтигэр курдук, мыылаланар кэмҥэ уу курдат тохто турбат. Кырдьык, туһугар, ууга экэниэмийэ бөҕө эбит», — диэн туран, “Бэйэ аһа” бородууксуйаны оҥорон таһаарар урбаанньыт Алексей Герасимов хаһаайыстыбатыгар сылдьан оҥорбут репортажпын ааҕыҥ.

“Быйыл үбүлүөйдээх дьаарбаҥка буоларын быһыытынан, племенной сүөһү быыстапкаҕа хайаан да баар буолуоҕа. Маны таһынан, түргэнник ситэр салааҕа ылсан үлэлиир бааһынай хаһаайыстыбалар кыттыахтара.  Племенной сүөһү быыстапкатын биэс сыллааҕыта СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ 95 сылыгар анаан тэрийбиппит. Оччотооҥҥу салалта Комсомольскай болуоссакка сүөһү турарын көҥүллээбэтэҕиттэн, ипподромҥа туруорбуппут. Биллэн турар, онно үгүс дьон  тиийбэт буоллаҕа. Ол иһин быйыл Комсомольскай болуоссакка сүөһү турарыгар көҥүл ыллыбыт. Онон племенной сүөһүлэри кэлэн көрөргүтүгэр ыҥырабыт”, — диэн тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Артем Александров билиһиннэрдэ. Быйылгы үбүлүөйдээх дьаарбаҥка-быыстака туһунан киэҥ сырдатыыны булан ааҕаргытыгар сүбэлиибин.

“Хомойуох иһин, билиҥҥи сааһырбыт суруналыыстар тыын­наах устуоруйабытыгар дьалаҕай сыһыаммыт тэбиитигэр саха бэчээтин атаҕар туруорбут бүтүн көлүөнэ хаһыатчыттар сырдык ааттара умнуллубутугар, сирэйбитин буорга анньан туран, буруйбутун билиниэх кэриҥнээхпит. Төрөөбүт сахалыы тылларынан кыайан суруксуттаабат, саха суруналыыстыкатын устуоруйатын, төрүт үгэстэрин интэриэһиргээбэт маргинал суруналыыстар тэллэй курдук үүнэн иһэллэрэ аныгы бэчээт эйгэтигэр тыыннаах ситим быстыбытын, утумнааһын умнуллубутун туоһута. Кэннэ быстыбыт, иннэ эмиэ сарбыллар, кэскилэ кэхтэр. Күндү суруналыыстар, хаһыатчыт аймах, эһиги санааҕытыгар?” диэн “Саха сирэ” хаһыат “Манчаары” сыһыарыытын эрэдээктэрэ, кырдьаҕас суруналыыс Иван Ксенофонтов бэйэтин ыстатыйатын тоҕо итинник түмүктээбитин бүгүҥҥү “Манчаары” сыһыарыыттан билиэххит.

Бу саас үүнээйи арыытын сыаната бас баттах барыа диэн, үгүс дьон тааранан хааччыммыттара. Биир лиитирэлээх “Санни голд” арыы кулун тутарга 195-200 солкуобайга тиийэ сылдьыбыта. Билигин дьэ “былдьаһыктаах” “Санни голд” арыыбыт кууһунан атыылыыр маҕаһыыннарга 150 солкуобайга, оттон көннөрү маҕаһыыннарга 165 солкуобайга атыыланар. Аллараа Бэстээх маҕаһыыннарыгар сылдьан көрдөххө, бу сааскытааҕар сыана арыый намтаабыт курдук. Бурдугу, саахары, үүнээйи арыытын кулун тутарга аҕыйахтыы киилэнэн атыылыы сылдьыбыт буоллахтарына, билигин төһө сыаналааһын суруналыыс Анивера Акимова Аллараа Бэстээххэ тиийэн, сыананы үөрэппит матырыйаалыттан билиэххит.

Соторутааҕыта Уус Маайа улууһугар Саха сирин суруйааччыта, улуус бочуоттаах олохтооҕо Андрей Егоров-Чокуур төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэргэ суруналыыс Надежда Егорова кыттан кэллэ. “Урут харахтаан көрө, икки атахпытынан үктэнэ илик сонун сирбит буолан, долгуйабыт, күммүт-дьылбыт, суолбут-ииспит да биһигини, саҥа дьону, тургутар курдук…” — Уус Маайа улууһа суруналыыһы хайдах көрсүбүтүн туһунан бүгүҥҥү  чэппиэрдээҕи хаһыаттан билсиҥ.

“Саха сирэ” хаһыат чэппиэрдээҕи нүөмэрин ааҕарга тиэтэйиҥ.

 

Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат.

 

 

 

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0