“Саха сирэ” хаһыат бүгүҥҥү, сэтинньи 18 күнүнээҕи, сибиэһэй нүөмэрэ бэрт интэриэһинэй ис хоһоонноох. Бу туһунан кылгастык билиһиннэрдэххэ маннык.
“Салайааччыны отунан-маһынан оҥорботтор” диэн норуокка бэрт бэргэн этии баар. Ааспыт сайын хаһааҥҥытааҕар да ойуур баһаара элбэхтик туран, нэһилиэнньэлээх пууннарга суоһаан, дьону атаҕар туруорбутун бары билэбит. Уоту утары үлэни сүрүннээбит, этэргэ дылы, утуйар уутун умнан туран да турууласпыт салайааччынан Дмитрий Дмитриевич Садовников буолар. Кинини билбэт, кини туһунан истибэтэх киһи суоҕа буолуо дии саныыбыт. “Биһиги Дим Димычпыт” диэн үрдүк дуоһунастаах салайааччыны кытта атах-тэпсэн олорон күннээҕи олоҕу-дьаһаҕы анааран кэпсэтиини хаһыат аайы булан ааҕыаҥ суоҕа. Оттон бүгүҥҥү “Саха сирэ” хаһыакка бу тиэмэни суруналыыс Александр Тарасов кыайа-хото туппутун үгүс ааҕааччы анаан бэлиэтиирэ чахчы.
“Саха сирэ” хаһыат 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсө “Манчаары” диэн анал сыһыарыынан тахсар хаһыаты саха бэчээтин бэтэрээнэ Иван Ксенофонтов-Силиги бэлэмнээн таһаарар. Хаһыаччыт-суруналыыс “Саха сирэ” хаһыакка үлэлээбитин тухары улуустар хаһыаттарын кытта ыкса үлэлээн кэллэ. Бүгүн Иван Иванович Уус Алдан улууһун “Мүрү саһарҕата” хаһыат ытыктанар үлэһитин Иннокентий Сыроватскай туһунан кэллиэгэлэрэ Екатерина Захарова, Афанасий Копырин ахтыыларын билиһиннэрдэ. Кэлэктиипкэ ытыктанан Ылдьыыс дэнэр убаастанар киһи сүбэтинэн, такайыытынан улууска эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ үгүс биллэр суруналыыс үүнэн таҕыста.
”Уол оҕо биир күн ат уорҕатыгар, биир күн ат өрөҕөтүгэр” дииллэрэ миэхэ тус бэйэбэр тирээбитэ. Үөрэ-көтө үлэлии сылдьыбытым баара… Хайдах буолабын, ханна барабын? Араас санаалар үүйэ-хаайа туттулар. Саатар аттыбар саамай чугас киһим, таптыыр кэргэним суох буолан биэрдэ. Турдум да дойдубар Уус Алдаҥҥа, төрөөбүт-үөскээбит Орто Эбэбэр кэргэммэр бэрт мөлтөх сирэйдээх-харахтаах киһи тиийдим. Кэргэним барахсан, сүүрбэччэ сыллааҕыта ыал буолбут хоспутугар киирэн быһаарбыппар, икки илиитинэн моонньубуттан ыга кууһан олорон, бэйэбинээҕэр ордук уйадыйан: ”Уоскуй, барыта этэҥҥэ буолуоҕа”, диэн кыаҕа баарынан уоскуппута”, — диэн “Олоҕум, үлэм сүүрбэ сылын саха бэчээтигэр анаатым” ыстатыйатыгар СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ бэчээтин, тэлэбиидэнньэтин уонна араадьыйатын туйгуна, СӨ Бэчээккэ, тэлэбиидэнньэнэн уонна араадьыйанан биэрии дьыалаларыгар департаменын салайааччытынан уонна салайааччытын солбуйааччытынан, СӨ «Сахабэчээт» автономнай тэрилтэ генеральнай дириэктэринэн үлэлээбит Филипп Пестряков үлэлээбит сылларын бэрт аһаҕастык, хайдах баарынан “Манчаары” сыһыарыыга суруйуутун киһи аахтар ааҕа туруох курдук. Ааҕааччы бу ахтыыны олус умсугуйан ааҕарыгар саарбахтаабаппын.
“Наташалары уоруу саҕаланна” диэн төбөлөөх матырыйаал үгүс киһи болҕомтотун тардыаҕа. Норуокка «Наташа» диэн ааттыыр гараастара икки итэҕэстээх – куурдуута уонна судургутук массыынаттан устан ылыы буолар. Бу күннэргэ “Наташалары” уоруу элбээбитин туһунан суруналыыс Ульяна Захарова сырдаппытын бүгүҥҥү хаһыакка ааҕыҥ.
“Оҕо дьиэтиттэн биир оҕону ыла барбыт дьон, араас сылларга дьиэбитигэр үстүү киһини сиэтэн киллэрбиппит. Билигин бэйэбит оҕолорбутун кытта 9 оҕону иитэбит, — диэн кэпсиир Светлана Ксенофонтова. Кини кимий? Биир нэһилиэккэ үс араас хайысхалаах “Дьол уйата” уопсастыбаннай тэрилтэни тэрийбит эдэр ыал Ил Дархан граныгар кыайан, туох үлэни ыыталларый? Ксенофонтовтар тустарынан ааҕан баран, үгүс тыа сирин олохтооҕо бу ыалынан киэн туттуон, кинилэр холобурдарын батыһыан баҕарара чуолкай.
“Суоһалдьыйа Толбоннооҕу анараа дойдуга атаарыы сиэрэ-туома үгэс буолбут туруоруулартан атын буолан биэрдэ. Үөһээ ырайга көтүтэллэригэр хара таҥаска суулаабыттарын билиҥҥи олохпут биир иэдээнин (ыарахан дьаҥтан өлбүт дьону суулаан ыыталларын курдук ылынан, этим сааһа аһыллан ылла) ханан эрэ таайтаран ылыы курдук ылынным”, — бу курдук Надежда Егорова-Намылы соторутааҕыта Саха тыйаатырыгар буолан ааспыт испэктээх туһунан суруйуутун ааҕааччы биир тыынынан ааҕыаҕа дии саныыбын. Култуура эйгэтин өр сылларга сырдаппыт уопуттаах суруналыыс кыраҕы хараҕынан көрбүт ырытыытын хайаан да булан ааҕаргытыгар сүбэлиибин.
Дьаҥ-дьаһах элбээн турар кэмигэр, хайдах гынан өрүһүнэбит, уодаһыннаах ыарыыттан хайдах бэйэбитин көмүскэнэбит диэн үгүс киһи саныыра буолуо. Маныаха көстүбэти көрөр, көрүүлэнэр, чараас эйгэни кытары ситимнээх дьоммут Иван Васильев-Алгыс Уйбаан, норуот эмчитэ, көрбүөччү Зоя Дуранова, Семен Григорьев-Отоһут Сэмэн тугу сүбэлииллэрий? Бу туһунан Ангелина Васильева матырыйаалыгар ааҕыҥ.
Дьэ, онон киһи аахтар ааҕа олоруох матырыйааллардаах “Саха сирэ” хаһыат бүгүҥҥү нүөмэрин бу сарсыардаттан анаан булан ааҕыҥ диэн сүбэлиибин.
Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru