Сааскы бултааһын саҕаланара аҕыйах хонук хаалла. Итинэн сибээстээн, бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ сэби-сэбиргэли туттууга быһыы-майгы хайдаҕын билиһиннэрэбит.
Кэһиилэр син биир тахсаллар
РФ Росгвардиятын Саха сиринээҕи управлениетын Лицензияны биэрэр, көҥүллүүр киинин полицейскайдарын үлэлэригэр биир сүрүн хайысханан сэби-сэбиргэли эргитиини хонтуруоллааһын буолар.
Бу сыл бастакы кыбартаалыгар гражданскай саалаах-саадахтаах 100.982 киһи учуокка турар. Бу дьоҥҥо уопсайа 165.983 сэп-сэбиргэл баар. Маны таһынан, учуокка 190 юридическай сирэй уонна 48 чааһынай харабыллыыр тэрилтэ турар. Сулууспаҕа туттуллар 2375 сэп-сэбиргэл баар.
Ис дьыала уорганнарын кытта бииргэ үлэлэһэн, сыл саҕаланыаҕыттан 23,5 тыһыынча киһини бэрэбиэркэлээбиттэр. Ол түмүгэр, 1025 административнай сокуону кэһиини булбуттар, 1731 сэп-сэбиргэл уонна 9058 ботуруон былдьаммыт.
Бултуур сирдэринэн уонна ойуурга рейдэлэргэ сааскы, күһүҥҥү бултааһын кэмигэр сылдьаллар. Быйыл тыһыынча кэриҥэ рейдэ ыытыллара былааннанар.
Буруйу оҥоруу туруга
Сэби-сэбиргэли туттан буруйу оҥоруу ахсаана биир таһымҥа турар: 2016 сылга 87 буруйу оҥоруу тахсыбыт эбит буоллаҕына, былырыын – 88 (тэҥнэбилгэ: 2015 сылга 94 этэ). Ол эрэн, ааспыт сылга 5 улууска үрдээһин бэлиэтэммитэ: Алдаҥҥа — 2-тэн 9-ка диэри, Ньурбаҕа — 3-тэн 8-ка диэри, Бүлүүгэ уонна Тааттаҕа — 1-тэн 4-кэ диэри, Эдьигээҥҥэ – 0-тон 5-кэ диэри.
Бу сыл бастакы кыбартаалыгар маннык 11 буруйу оҥоруу тахсыбыт (былырыын бу кэмҥэ 17 этэ). Баһыйар үксүгэр, арыгы иһии итинник ыар содулга тиэрдэр.
Элбэхтэн биир дьыаланы холобурдуум: бу иэдээн Үөһээ Бүлүү улууһун Сургуулук нэһилиэгэр бу дьыл олунньу 27 күнүгэр күрүлүүр күнүс буолбута. Кэргэнниилэр арыгы иһэ олорон, бурайсан турбуттар. Онуоха 24 саастаах ойоҕо 38 саастаах эрин «куттаары» диэн, «ТОЗ-66» сааны хаба тардан ылан, бастаан аан диэки туһаайан ыппыт. Онтон эригэр чугаһаан, сүрэххэ кыҥаан баран, биирдэ ытан, миэстэтигэр өлөрбүт. Уонна туох алдьархайы оҥорбутун эдьиийигэр кэпсээбит. Полицияны эдьиийэ ыҥырбыт.
Манна даҕатан, туох эппиэтинэс сүгүллэрин санатар ааһыым, саалаах дьон ону бэркэ билэр буолуохтаах, ол: урут сааны-сэби туттан, ыар эбэтэр ураты ыар буруйу оҥорбут киһи саа ылар бырааба букатыннаахтык быһыллар. Оттон сааны харайыы, илдьэ сылдьыы ирдэбиллэрин кэһии түмүгэр ыар буруйу оҥоруу таҕыстаҕына накаастабыл миэрэ – РФ Холуобунай кодексатын 224-с ыстатыйатын 2-с чааһынан, 2 сылга диэри болдьоххо көҥүл быһыллыан сөп.
Сэби-сэбиргэли туттарыы
Хантан эрэ булуллубут, регистрацияламматах саа, ботуруон, ытар, дэлби тэбэр тэрил сокуоннайа суох харайыыга киирсэр буолан, Росгвардия лицензияны биэрэр киинин полицейскайдарыгар баҕа өттүнэн туттарыллыахтаахтар. Буолаары буолан, ботуччу харчыга. Кистээн харайа, илдьэ сылдьыбыт киһи холуобунай эппиэккэ тардыллар.
Бу хайысханан үлэ ыытыллыбыта 15 сыл буолбут. Төлөбүр сууммата үрдээн, нэһилиэнньэ сокуоннайа суох харалла сылдьар сааны-сэбиргэли туттарыыта көхтөөх. Гражданин аҕалан биэрбит саатын-саадаҕын хамыыһыйа тутар, онтон бэрэбиэркэ барар (ханна эмит регистрацияламмыт, уоруллубут, буруйу оҥорууга кыттыбыт эҥин буолуон сөп). Ол кэнниттэн хамыыһыйа “харчы төлүүргэ” диэн быһаарыы таһаарар, ол харчы баан каартатыгар, счеттарыгар түһэр. Харчыны СӨ бырабыыталыстыбата төлүүр. Ол эрэн, билигин үбүлээһин боппуруоһа быһаарылла илигинэн, харчыга тутуу быстах кэмҥэ тохтотуллан турар.
Маныаха биири бэлиэтээн эттэххэ, сэби-сэбиргэли туттарыан баҕалаах дьоҥҥо Росгвардия үлэһиттэрэ дьиэлэригэр тиийэн, бэйэлэрэ боротокуоллаан, хомуйан, илдьэ барыахтарын эмиэ сөп. Оннук гыналлар даҕаны.
Бу сыл бастакы кыбартаалыгар дьон 636 сэби-сэбиргэли туттарбыт, ол иһигэр, 138 – сокуоннай суохтук харалла сылдьыбыттан. Итиэннэ — 300 тыһыынча устуука ботуруону.
Сокуоннайа суох харайыыга туох киирэрий?
Бастакытынан уонна үгүс түбэлтэҕэ көстөрүнэн, урут ылыллыбыт, регистрацияламмакка хаалбыт эргэ саа.
Иккиһинэн, саа хаһаайына өллөҕүнэ, ол саа оҕотугар дуу, аймаҕар дуу көҥүлэ суох тигистэҕинэ.
Бу барыта оперативнай үлэ түмүгэр быһаарыллар. Син ол курдук, анал маҕаһыыннар көҥүлэ суох биир да сааны атыылаатахтарына, лицензиялара быһыллар.
Маны тэҥэ, хантан эрэ булуллубут саа, ботуруон, ытар, дэлби тэбэр тэрил эмиэ сокуоннайа суохтук харайыыга киирэллэр.
Үчүгэйдик харайыллыахтаах
Урукку өттүгэр сааны эркиҥҥэ, тоһоҕоҕо таах ыйаан туруоруу эбэтэр орон анныгар кистээһин, хоспоххо, гарааска, ампаарга көннөрү ууран кэбиһии түмүгэр тахсыбыт быһылааннар баар буолуохтаахтар. Уонна куһаҕаннык харайыы ночооттоох даҕаны – былырыын сааны уоруу 24 түбэлтэтэ тахсыбыт (2015 с – 41 чахчы).
Оттон билигин саалаах киһи барыта билэр буолуохтаах – саа анаан-минээн сейфэҕэ хатаныахтааҕын. Сейфэ туора дьон, оҕолор тиийбэт, ылбат, булбат сирдэригэр туруохтаах. Маныаха Росгвардия лицензияны биэрэр салаатын иниспиэктэрдэрэ киһи саатын хайдах көрө-харайа сылдьарын сыл устатыгар хайаан да бэрэбиэркэлиэхтээхтэр. Сэп-сэбиргэл туттуулаах быһылаан таҕыстаҕына, туһааннаах салаа полицейскайдара бэйэлэригэр сулууспанан бэрэбиэркэ ыыталлар. Онуоха ситэ көрбөтөх-билбэтэх, кэмигэр миэрэ ылбатах түгэннэрэ булулуннаҕына, бэйэлэрин дьиссипилиинэ эппиэтигэр тардаллар.
Сааны-саадаҕы, сэби-сэбиргэли сөмөлүөтүнэн илдьэргэ туһунан харайыы ирдэнэр: барытын хаатыгар, хоруопкатыгар уган, аэропорка баар анал “түннүккэ” илдьэн туттарыллыахтаах, “түннүк” үлэһитэ туппутун туһунан докумуон биэриэхтээх.
Саалаах хаһаайын көтөн тиийбит сиригэр ити докумуонун көрдөрөн, баайын-малын ылыахтаах. Манна сыһыаран эттэххэ, сөмөлүөтүнэн илдьэргэ 5-кэ диэри саа, 400-кэҕэ диэри ботуруон көҥүллэнэр.
Саа кимиэхэ көҥүллэммэтий?
Сыл иһигэр административнай сокуону икки төгүл соруйан кэспит;
Сууттаммыт;
Сокуоннай сааһын ситэ илик;
Олорор сирэ суох;
Психическэй ыарыылаах дьоҥҥо.
Уонна, биллэн турар, докумуоннара ситэ хомуллубатах буоллаҕына.
Сааны бэлэхтээһин
Нэһилиэстибэ быһыытынан кэлбит сааны бэйэ аатыгар суруттарарга, бэйэҕэ көһөттөрөргө бастаан Росгвардия управлениетын начальнигын аатыгар сайабылыанньа суруллар. Доруобуйа туругун туһунан 002 уонна 003 пуормалаах ыспыраапка, полиция участковай боломуочунайын уонна лицензияны биэрэр салаа иниспиэктэрин аахталара, госпошлина төлөммүтүн туоһулуур квитанция, хаартыскалар, булт билиэтэ баар буолуохтаахтар.
Сааны ылааччы киһи сууттамматах уонна саа харайар сейфэлээх буолуохтаах. Саатын ыллаҕына, икки нэдиэлэ иһигэр учуокка туруохтаах.
Киһи олоҕун ханнык эмит бэлиэ түгэнигэр сааны бэлэхтиир үгэс баар. Бэлэхтээһин нотариус нөҥүө оҥоһуллуохтаах. Бэлэх биэрээччи “бу сааны бэлэхтиибин, миигин учуоттан устуҥ” диэн сайабылыанньа суруйуохтаах .
Лицензия сааны бэлэх ылар киһи аатыгар суруллуохтаах. Нотариуска кини бу докумуонун туппутунан тиийиэхтээх. Ол эрэн, өскөтүн аҕа уолугар, убай быраатыгар эҥин (олох чугас аймахха) бэлэхтиир буоллаҕына, туох да нотариуһа суох, Росгвардия лицензияны биэрэр салаа үлэһитэ бэйэтэ оҥорон биэриэн сөп.
Владимир Соловьев, РФ Росгвардиятын Саха сиринээҕи управлениетын начальнигын солбуйааччы — Лицензияны биэрэр, көҥүллүүр киинин начальнига, полиция полковнига:
— Докумуоннары туттарыы туһунан этэр буоллахха, сэп-сэбиргэл көҥүлүн болдьоҕо бүтүө икки-үс ый иннинэ Росгвардия отделыгар тиийэн, докумуоннары туттарары умнумаҥ. Биэс сылга илдьэ сылдьар көҥүлү ылыы туһуттан баара-суоҕа 10 солк. суумалаах госпошлина төлүүрү таһаҕас оҥостубат ордук. Эбэтэр “Госуслуги” диэн сайтка киирэн, электроннай сайабылыанньа ыытан, боппуруоһу түргэнник быһаарыахха сөп.
Сааскы бултааһын саҕаланыан иннинэ, болдьохторун уонна чопчу ханнык срдэргэ көҥүллэммитин чуолкайдаһыҥ – ол улуус аайы уратылаһар. Итиэннэ сэби-сэбиргэли, сааны-саадаҕы илдьэ сылдьыы, туттуу быраабылаларын тутуһуҥ. Айаҥҥа турунуоххут иннинэ бултуур билиэккитин, көҥүллүүр докумуоннаргытын бэрэбиэркэлэниҥ.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар: интэриниэттэн уонна РФ Росгвардиятын Саха сиринээҕи управлениетын пресс-сулууспата.