Хас биирдии көлүөнэ киэн туттар, бары өттүнэн инники күөҥҥэ сылдьар чаҕылхай дьонноох буолар. Биһиги бииргэ үөскээбит дьоммутутуттан олох оҕо эрдэҕиттэн биһигини бары өттүнэн баһыйар, баһылаан-көһүлээн сылдьар киһибитинэн Ариан Игнатьев буолара.
edersaas.ru
Кыра оҕо сааспыт Бордоҥҥо, Марба күөлүн тула ааспыта. Онно Ариан хамаандатыгар Уаров Саша, Иванов Вася, бырааттыы Тимофеевтар уонна мин баар этибит. Хамандьыырбыт кыранан аҕа, күүстээх, бөдөҥ уҥуохтаах буолан, олох өрө көрө да соруммат этибит, хата киһибит бэрт сымнаҕас, аһыныгас, сиэрдээх майгылаах буолан олус табыллыбыппыт. Тоҕо эрэ кинини Баттах диэн хос ааттаабыттар этэ, ол аатыттан өһүргэммэтэ, иккис аатын курдук ылынара.
Биһигини барыбытын элбэхтик туһуннарар, сүүрүүгэ күрэхтэһиннэрэр буолара, сороҕор охсуһуннаттыыр этэ. Охсуһан мочоохтоһон эрдэхпитинэ сөбүн көрөн тохтоторо, охсуһуу кэмигэр быраабыланы тутуһарга, уоран охсубат буоларга үөрэтэрэ. Онон тулуурдаах, куттаһа суох, эр киһи буолуу бастакы оскуолатын олох быыкаайык сылдьан Ариан салалтатынан барбыт эбиппит.
Алта саастаахпар дьоммун кытта Бүлүүчээҥҥэ көспүппүт, онон уһук сиргэ олорор буолан Арианныын балачча уһун бириэмэҕэ арахсыбыппыт, ол эрэн хамандьыырбын куруук саныырым, ахтар да курдугум. Иккис кылааһы бүтэрэ сылдьар сайыммар дьоммун кытары Кириэстээххэ хас да хоммуппут. Онно Ариан баара, син-биир бэйэтин саастыылаахтарын баһылыы-көһүлүү сылдьара. Хата, мин хамандьыыр атаһа буолан олус бэрткэ сылдьыбытым, оонньоспутум, адьютант курдук буолбутум, олохтоох уолаттар тургутан көрбөтөхтөрө, ол эмиэ туһугар улахан үөрүү этэ буоллаҕа.
Ариан аҕата Иван Захарович уонна мин аҕам Игнатий Яковлевич олус чугас доҕордуулар этэ, араас анекдоттара да элбэҕэ. 1962 сыллаахха сайын биһиги оскуола хамаандата оройуоҥҥа туризм күрэҕэр бастаабыппыт уонна өрөспүүбүлүкэҕэ күрэхтэһэ бараары Тойбохойго мустубуппут. Хата аатырбыт Тойбохой ыһыаҕар сылдьар буолбуппут, аны Бүлүүчээнтэн аҕам ыһыахтыы кэлбитэ, кэһии аҕалбыта. Аҕам атаһыгар Иван Захаровичка түспүтэ, онно кыра соҕустук водка испиттэр этэ, онтон эбинэр санаа киирэн кэлбит. Иван Захарович: “Кэргэним Катя умуһахха заначкалаах, ону таҺаарыам”, — диэт умуһахтан бытыылка аҥара водканы кылабачытан таһааран үрүүмкэлэригэр куппут. Иккиэн үөрэ-көтө охсуһуннаран баран түһэрэн кэбиспиттэрэ скипидар буолан биэрбит. Инньэ гынан, иккиэн кыайан ыһыахха киирбэккэ үүтүнэн эмтэнэ сыппыттар этэ. Куһаҕан үчүгэйдээх дииллэринии, хата аҕам гастрита үтүөрэн хаалбыта уонна олох кырдьыар диэри куртаҕа моһуоктаабатаҕа. Кэнники «Здоровье» сурунаалга аахпыты: гастриты, язваны ууга скипидар хааппылаларын суурайан иһэрдэн эмтииллэр диэн суруйбуттар этэ. Биһиги аҕабыт иккистээн күөдьүйбэт гына “ударнай” дозанан эмтээбит, ол аата.
1964 сыллаахха күһүөрү кыһын ийэбит Дьокуускай куоракка эпэрээссийэлэнэ барбыта, ол кэмҥэ Тойбохойтон Иван Захарович тиийэн кэлэн хас да хоммута. Таайбыт Чөҥкөлө оҕонньор элбэх баҕайы туустаммыт быйыт бэрсибитэ, мундирдаах хортуоппуйу кытта сииргэ олус минньигэс этэ. Иван Захарович уонна аҕабыт киэһэ аайы балыгынан сокуускалаан кыратык арыгы иһэллэрэ уонна олус иэйэн-куойан туран кэпсэтэллэрэ. Истэргэ олус интэриэһинэй буолара, ол иһин олох аттыларыгар олорон арахпакка истэрим. Быраатым Ваня үс саастаах этэ, Иван Захарович бөдөҥүн-садаҥын көрө сөҕөн, «Тойбохой бухатыыра» диэн ааттаабыта. Кэнники ийэм Иван Захарович кэргэнигэр Кэтириинэҕэ, биһиги Ванябыт Иван Захаровиһы Тойбохой бухатыыра диэн ааттаабыт диэбитигэр: «Оо нокойум, төһө эрэ аһаан-сиэн кимирийдэ, үс саастаах оҕо аат быһыар диэри» — диэн күлбүт үһү.
1969 сыллаахха сайын муора флотугар сулууспалыы сылдьан уоппускаҕа кэлэн Сунтаар ыһыаҕар сылдьыбытым, онно Арианы көрсүбүтүм. Кини хапсаҕайга тустан, абсолютнай чөмпүйүөн буолбута. Өрөспүүбүлүкэҕэ ыарахан ыйааһыҥҥа көҥүл тустууга, хапсаҕайга хастыыта да чөмпүйүөннээбит, Уһук Илиҥҥэ, Илин Сибииргэ призердаабыт аатырбыт тустуугу, хапсаҕайга уонна көҥүл тустууга успуорт маастарын Виктор Михайловы, хапсаҕайга өрөспүүбүлүкэ абсолютнай чөмпүйүөнүн хапсаҕайга успуор маастарын Лука Ивановы, өрөспүүбүлүкэ хапсаҕайга чөмпүйүөнүн, көҥүл тустууга уонна хапсаҕайга успуорт маастарын Анатолий Амбросьевы кыайталабыта. Ол туһугар эмиэ улахан өрөгөй этэ, ыһыах хонуутугар түһүлгэ тэрийэ охсоннор, Иван Захарович уонна мин аҕам малааһын оҥорбуттара, онно мин эмиэ уос-тиис салаһан турардаахпын. Ариан 176 см. үрдүктээх, 87 кг. ыйааһыннаах дьиҥнээх дуулаҕа бөҕөс көрүҥнэммит этэ. Ити сыл үрдүк үөрэххэ туттарсар буолан Ариан өрөспүүбүлүкэ хапсаҕайга чемпионатыгар кыайан кыттыбатаҕа. Кэнники Волгоград Үрдүкү следственнэй оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан самбоҕа маастарга хандьытаат, Волгоград 87 киилэҕэ чөмпүйүөнэ буолбут диэн истибитим.
Мин 1975 с. Харьковтааҕы юридическай институту бүтэрэн, Таатта оройуонун ИДьО силиэдэбэтэлинэн ананан үлэлээбитим, ол сыл Ариан хаайыыттан күрээбит толору сэбилэммит биэс бандьыыты тутарга хорсун быһыыны оҥорон турар уонна Бойобуой Кыһыл Знамя уордьанынан наҕараадаламмыта. Кини наҕараадатын Москва куоракка ССРС ис дьыалаҕа миниистирин Николай Анисимович Щелоков илиититтэн ылбыта. Ариан туһунан Киин телевидениеҕэ, хаһыаттарга сырдаппыттара, саха дьоно бары да олус үөрбүппүт, киэн туттубуппут. Ол саҕана наҕарааданы ыарахан соҕустук биэрэллэрэ, билиҥҥи кэм эбитэ буоллар Дьоруой сыбаанньатын биэриэ этилэр дии саныыбын, оҥорбут хорсун быһыыта онно эппиэттиир.
Ариан Ивановиһы ити кэнниттэн МВД аппаратыгар зональнай силиэдэбэтэлинэн көһөрбүттэрэ, мин кураторым буолан бэрэбиэркэҕэ Тааттаҕа тахса сылдьыбыта, биһиги дьиэ кэргэн олус үөрбүппүт, бары олус чугастык саныыр киһибит буоллаҕа дии. Мин сулууспалыы сырыттахпына, Бүлүүчээн отделениетыгар тахсан суоппарынан үлэлиир кэмигэр мин дьоммор олоро сылдьыбыт этэ. Быраатым Ваняны ол улэлиир кэмигэр массыынаҕа олордон элбэхтик хатааһылаппыт эбит. Таатталар Арианы олус үчүгэйдик көрсүбүттэрэ, хас да көрсүһүүлэри тэрийбиттэрэ.
Мин Дьокуускайга киирдэхпинэ, сороҕор кинилэргэ түһэрим. Элбэхтик кэпсэтэр, сороҕор мөккүһэр этибит, онно Ариан профессионал быһыытынан чахчы үрдүк таһымнааҕын, интеллегэ күүстээҕин итэҕэйбитим. Үлэтигэр олус түргэн-тарҕан, быһаарыгас, дьыалаларын соһо-сыһа сылдьыбат идэлээҕэ. Салайааччы быһыытынан миигиннин төһө да чугас сыһыаннаахпыт иһин кытаанахтык ирдиирэ, сороҕор күүскэ сэмэлиирэ даҕаны. Ариан сахалыы киэҥ көҕүстээх, ис туруга сымнаҕас, табаарыстарыгар бэриниилээх, көрдөөх-нардаах, сытыы өйдөөх киһи этэ. Ардыгар киһини хаадьылыыр идэлээҕэ, ону сорохтор таба өйдөөбөккө өһүргэнэнр түбэлтэлэрэ баара.
Онтон мин норуот хаһаайыстыбатыгар юриһынан үлэлии көспүтүм, салгыы судьуйанан талыллыбытым, онон Саха сирин кытыы сирдэринэн үлэлээбит буолан көрсуһэрбит аҕыйаабыта. Ариан кэнники прокуратураҕа көспүтүн кэннэ хам-түм көрсөн кэпсэтэр этибит, уруккубутун-хойуккубутун ырытыһан астынан арахсарбыт.
Түмүктээн эттэххэ, Ариан Иванович Саха сирин быраабы харыстыыр органнарын үлэһиттэриттэн омугун дорҕоонноохтук ааттаппыт биир бастыҥ киһибит буолар, дьүһүннүүн-бодолуун, уҥуохтуун-арҕастыын, майгылыын-сигилилиин дьиҥнээх Саха Саарына. Төһө да уһуннук тутар-хабар уорганнарга үлээтэр ис туруга алдьамматаҕа, кырыктамматаҕа, аһыныгас, сиэрдээх санаата уларыйбатаҕа итини толору туоһулуур. Онон олохторун араас уустук кэмигэр дьылҕаларын Ариан Иванович быһаарбыт дьоно олох хом санаата суох буолуохтаахтар диэн итэҕэйэбин. Юрист да быһыытынан, киһи да быһыытынан олохпор Ариан Ивановиһы кытта чугастык алтыспыппынан, билсибиппинэн олус астынабын.
«Саха сирэ», edersaas.ru саайтка анаан Игорь Игнатьевич НИКОЛАЕВ, Саха Өрөспүүбулукэтин Ил Дарханын сүбэһитэ, Таатта уонна Сунтаар улуустарын бочуоттаах гражданина, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх юриһа.