Ыам ыйын 21 күнүгэр Ырыа күнэ бэлиэтэнэр. Ханнык баҕарар омук ырыаны сөбүлүүр, ырыаҕа үөрүүтүн, хомолтотун, ордук бэлиэ күннэрин хоһуйар. Саха киһитэ, этэргэ дылы, оҕуһу мииннэҕинэ ырыаһыт, оһох иннигэр олордоҕуна тойуксут буолар буоллаҕа. Оттон ханнык ырыаны сахалар ордук сөбүлүүллэрий? Улуу ырыалар былыр эрэ айыллыбыттара буолуо дуо? Аныгы кэмҥэ ырыа суолтата намтаата дуу? Хайдах быһыылаахтык дьаһанан, сахалар ырыабытын өрө тутуохпутуй? Бу ыйытыыларга анаан-минээн хоруйдаары, ырыа айарга сыһыаннаах, муусука араас эйгэтигэр үлэлиир биллэр дьоҥҥо кылгас ыйытык бэлэмнээн туоһуластым. Дьэ, туох диэн хоруйдаабыттар эбитий?
1. Ханнык ырыа, эн санааҕар, “Саха сүрүн ырыатынан” ааҕыллыан сөбүй? (түҥ былыргыттан күн бүгүҥҥэ диэри, “улуу ырыа” диэн суолтаҕа)
2. Аныгы ырыалартан ханныктары астына истэҕин?
3. Тугу оҥоруохха сөбүй саха ырыата сайдарыгар?
УЛЬЯНА СЕРГУЧЕВА-КҮННЭЙ, ЫРЫАҺЫТ, ЫРЫА АЙААЧЧЫ:
1. Саха сүрүн ырыатын быһыытынан Семен Данилов хоһоонугар суруллубут, Алексей Егоров мелодия айан ыллыыр ырыата «Мин дойдум» буолуон сөп дии саныыбын. Бу ырыаны оннооҕор Өрөгөй ырыа да оҥостон ыллыахпытын сөп этэ. «Бу далай, бу халлаан сарыала…» диэн тыллартан саҕаланар күүстээх тыыннаах, кэрэ ырыа.
2. Үчүгэй ырыалар дөрүн-дөрүн күн сирин көрөллөр. Соторутааҕыта Айгылаан айбыт ырыатын истибитим, эдэр ырыаһыт Иван Лаврентьев толорор, “Бэлэхтиэм эйиэхэ” диэн. Ырыа бэйэтэ, толоруута олус табыллыбыт дии санаатым, сөбүлээн истибитим.
3. Ырыа эйгэтэ сайдарыгар сабыдыал элбэх. Элбэх үнүстүрүмүөн баар буолуон сөп, бу көстүү биир эйгэ курдук сайдыахтаах. Саҥа ырыалар тахса туруохтаахтар, ону көҕүлүүр бириэмийэлэр баар буолуохтаахтар, муусуканы ырытар кириитиктэр эмиэ улахан суолталаахтар.
БҮӨККЭ БӨТҮРҮӨП, ЫРЫАҺЫТ, ЫРЫА АЙААЧЧЫ, ПРОДЮСЕР:
1. «Саха сүрүн ырыатын» сүдү аатын сүгүөх айылаах биир ырыаны ааттыыр ыарахан. Тус бэйэм сүүстэн тахса ырыаны ааттыахпын баҕарабын… Уонна, “ханнык баҕарар кэм бэйэтэ тус-туспа ырыалардаах буолар” дииллэрэ оруннаах эбит, бу эйгэҕэ син балачча кэм үлэлээн-хамсаан кэлэммин, эппинэн-хааммынан билэ олорор киһи быһыытынан, ити этиигэ сөпсөһөбүн.
2. Бу сибилигин сүүрбэччэ-отучча ырыаны талан, биир сиргэ мунньан астына истэ олоробун, аныгы оҕолор айбыт ырыаларын. Онтон, баҕар, сарсын-өйүүн бу ырыалары кулгааҕым таһынан аһардахпына да көҥүлүм. Бу олохпутугар хайа баҕарар киһини араастаан таарыйан ааһар — бу тустаах кыл түгэн элэс гынар эйгэтэ, туттарбат ааһар абылаҥа, ырыаҕа ыпсарыллар буоллаҕа… дьэ, онтукайбыт төһө табыллара, дьон-сэргэ ылынара, сэҥээрэрэ, сөбүлүүрэ — ол ырыа бэйэтин дьылҕата буолар.
3. Бу кэмҥэ сахалыы тыллаах ырыа айылларыгар, таҥылларыгар сүрдээх элбэх киһи көдьүүстээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар. Сайдыы бөҕөтө… Онон Ырыа күнүнэн эҕэрдэлээн туран, атын омук ырыаларын мээнэ үтүктүбэккэ, бэйэ суолун тэлэн, аныгылыы майгылаах эрээри, сахалыы тыынын-дорҕоонун, эйгэтин, сүмэтин сүтэрбэккэ илдьэ сылдьан, элбэх саҥа ырыа айыллыан баҕарабын.
ВАЛЕНТИН МАКАРОВ-МЭҤЭ УОЛА, САХА ТЫЙААТЫРЫН АРТЫЫҺА, ҮРДЭЛ-2020 «БАСТЫҤ ЫРЫА» БИРИИҺИН ХАҺААЙЫНА:
1. Саха ырыатын кутун-сүрүн илдьэ сылдьар ырыалар элбэхтэр дии саныыбын, ол курдук: “Үрүмэччи маҥан ат”, “Саха үҥкүүтэ”, “Аҕам алааһа”, “Сахам ата”, “Татыйаас” уонна да атыттар, биир ырыаны чопчу этэр кыаҕым суох. Бэйэтин кэмигэр саха омугар улуукан мелодистар үөскээннэр, нэһилиэстибэбит олус улахан. Онон Таҥараҕа махтал!
2. Аныгы ырыалартан Jeedda, Кэскил Баишев, Понсаш, Кеша Лебедев, Кеша Оҕочооноп ырыаларын сөбүлээн истэбин. Ол эрээри сөбүлээбэт ырыаһытым диэн суоҕун тэҥэ, араадьыйаҕа ылланар ырыалары барытын истэбин.
3. Аныгы оҕолор сахалыы саҥарбат буоланнар, сахалыы ырыаны эмиэ истибэт буолбуттар. Онон дьэ саха ырыата сүтэн-симэлийэн хаалбатын туһугар, саха тылын оҕолорбутугар иҥэриэхпитин наада. Уонна оттон “Этигэн хомус” саха ырыатын бириэмийэтэ тохтообута хомолтолоох. “Этигэн хомус” курдук улахан музыкальнай бириэмийэлэри өйөөн, баар буолалларын туһугар үлэлиэхпитин наада дии саныыбын. Тоҕо диэтэр, бу маннык улахан таһымнаах бириэмийэлэр артыыһы кынаттыыллар, үрдүк таһымҥа тахсарыгар угуйаллар.
Өссө биир сайдар хайысхабыт тыыннаах муусука буолар, ол эбэтэр истээччи тыыннаах муусуканы сөбүлээн бардаҕына, үрдүк таһымнаах ырыаһыттар эрэ буолбакка, үрдүк таһымнаах мусукааннар үүнэн-сайдан барыахтара этэ.
АННА ТОМСКАЯ-КОРЯКИНА, “КЫЛ САХА” БӨЛӨХ САЛАЙААЧЧЫТА, МУСУКААН, ТӨРҮТ ҮНҮСТҮРҮМҮӨННЭРИ СӨРГҮТЭЭЧЧИ:
1. Сүрүн ырыа диэн билиҥҥи өйдөбүлүнэн Өрөгөй ырыа диэххэ сөп, ол эрэн, саха омугун төрүт ырыаларынан “тойук” уонна “дэгэрэҥ” ньымаларынан толоруу ырыалар буолаллар. Биһиги тойукпутун атын араас омуктар ырыаларын быыһыгар иһиттэхпитинэ, бу дьиҥ сахалыы ырыа, омук дорҕоонун, интонациятын уратытын көрдөрөр, тылбыт сүмэтин биэрэр ырыабыт диирбитин ким да утарбата буолуо. Түҥ былыргыттан билиҥҥээҥҥэ диэри сүрүн ырыабыт буолар. Норуот ырыалара уостан түспэт ырыалар диэхпин сөп. Кэнники соҕустартан — Христофор Максимов дэгэрэҥ ырыалара, Валерий Ноев, Анастасия Варламова, Виталий Андросов, Аркадий Алексеев ырыаларын этиэм этэ.
2. Астына диэн, эккирэтэ сылдьан истэр ырыам суох, ол эрэн, сөбүлүүр ырыа айааччылардаахпын, толорооччулардаахпын. Биллэн туран композитордарбытын ааттыам этэ: Полина Иванова, Кирилл Герасимов, Егор Неустроев. Ырыа айааччылар: Алексей Калининскай, Степан Васильев, Галина Шахурдина, Владимир Индигирскэй уо.д.а. Эстрадаҕа Уля Сергучева, Сиэн Тиитэп, Лэкиэс ырыаларын сөбүлээн истэбин.
3. Араас хайысханан үлэ барыахтаах. Ырыа айааччылар идэтийбит бэйиэттэри, мусукааннары, толорооччулары кытта ситимнээхтик үлэлиэхтээхтэр. Норуокка, тыа сиригэр олус талааннаах дьон баалларын таба көрөн көмө, өйөбүл наада. Ырыа айааччылар сойуустарын үөһэттэн өйөөн, кинилэргэ айымньылаахтык үлэлииллэригэр күүс-кыах биэриэххэ наада.
Егор Карпов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru