Оһуохай — саха омук саамай тэнийбит, дьону түмэр бастыҥ үҥкүүтэ.
Дэлэҕэ да, оһуохайы саха омук тыынынан ааттыахтара дуо? Мэҥэ Хаҥалас улууһугар «Майа оһуохайа» түмсүү тэриллибитэ 10-тан тахса сыл буолла.
Бу сыллар тухары түмсүүнү ситиһиилээхтик тэрийэн үлэлэтэ сылдьар, «СӨ Ытык оһуохайын үтүөлээх этээччитэ», «Саха омук иннигэр аарыма үтүөҥ иһин», «Майа — дойдум барахсан» бэлиэлэр хаһаайкалара, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Эйгэ» түмсүү чилиэнэ, сцена бэтэрээнэ Людмила Неустроева уопсастыбаннай үлэтин туһунан бу курдук кэпсиир:
— Мин «Оһуохай» түмсүүнү тэрийэн, анал бырайыагы олоххо киллэрэн үлэлээбитим номнуо 10-тан тахса сыла буолла. Оһуохай дьиэрэйэр сириттэн Сунтаартан төрүттээх буолан, сахалыы тылынан оһуохай таһааран, маанылаах Майабыт сиригэр оһуохай тэриллэрин үөрүүнэн ылынан, дьону түмэн, үлэлээн барбытым.
Оһуохай, ис-иһигэр киирдэххэ, дириҥ кистэлэҥнээх, киэҥ өйдөбүллээх, саха норуотун бастыҥ үҥкүүтэ. Оһуокайдьыт сүһүөхтэрэ тэнийэн, сүһүөх ыарыытын билиммэт. Үҥкүүһүт, ырыаһыт буолан, табатык тыынан, тыҥата сайдар, тыына уһуур, кыра тумууну билиммэт. Доруобуйата тупсар, оһуохай тылын өйүттэн сааһылаан саҥаран, мэйиитин үлэтэ эмиэ тупсар. Оһуохай саханы бэйиэт, үҥкүүһүт, ырыаһыт оҥорбута.
10-тан тахса сыл устата «Оһуохай» түмсүү Майатааҕы Дмитрий Ходулов аатынан норуот дьиэтин иһинэн тыйаатыр үлэһиттэрэ Галина Эверстова, Мария Иванова, улуус оһуохайын түмсүүтүн салайааччыта Мария Шипошина көмөлөрүнэн үүнэн-сайдан кэллэ.
Түмсүү дьоно нэһилиэккэ, улууска ыытыллар эстэпиэтэлэргэ, араас тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттан кэллибит. Бары да үлэлээн бүтэн, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан, дьиэҕэ таах олорбокко, оһуохайга кэлбит дьон, төһө да сааһырдарбыт, сүһүөх уйарынан, оскуола оҕолорун уһуйабыт. Улууска нэһилиэктэргэ ыытыллар тэрээһиннэргэ кыахпыт тиийэринэн кыттабыт. Бу сыллар тухары олох халбаҥнаабакка саҕаланыаҕыттан күн бүгүҥҥэ диэри оһуохайы өрө тутан кэлбит Анна Санникова, Мария Никифорова, Капитолина Лукина, Зоя Платонова, Людмила уонна Василий Николаевтар, Светлана Охлопкова курдук дьоммутунан киэн туттабыт. Кыһыны тымныы, сайыны куйаас диэбэккэ, оһуохай буолар буолла да, бары түмсэ түһэн, сахалыы таҥаспытын сайбаччы кэппитинэн тиийэн кэлэбит. Сайынын улууспут нэһилиэктэригэр ыытыллар ыһыахтарга, Олоҥхо Ыһыахтара буолар нэһилиэктэригэр тиийэн оһуохайдыыбыт.
Уон сыл иннинэ ыһыахтарга дьон күргүөмүнэн киирэн оһуохайдыыра олох сэдэх буолара. Улуус киинигэр сахалыы таҥастаах ыһыахтыы кэлэр дьон да олох аҕыйаҕа. Онтон Майаҕа Олоҥхо Ыһыаҕа ыытыллыаҕыттан олоҥхону дьон бэркэ сэҥээрэн истэр көрөр буолбута. Оһуохай эмиэ бэркэ сайынна. Мэҥэ сиригэр алта уонтан тахса сылын ыытыллар Култуура уонна успуорт эстэпиэтэтигэр билигин тэрилтэлэр кэнсиэрдэрин оһуохайа суох ыыппат буолтара да элбэҕи этэр. Аллараа Бэстээххэ кииннэнэн «Олоҥхо дьиэтэ» үлэлээбитэ балай да кэм ааста. Онно ыытыллар тэрээһиннэргэ эмиэ кыттыыны ылан, дьэ, саха оһуохайын үҥкүүлээн, астынан бөҕө кэлээччибит.
Саха оһуохайа дьону түмэр, эмтиир чэбдигирдэр, сүрү көтөҕөр, куту ыраастыыр сүдү күүстээх.Оһуохай таһаарааччы бэйэтэ айан таһаарар, талаана арыллар, оһуохай таһааран доруобуйата бөҕөргүүр, хамсанан-имсэнэн үҥкүүһүт бэрдэ буолар, онон оһуохай киһини сайыннарар, арыйар күүстээх. Саха оһуохайын өрөгөй күнүгэр, Гиннес рекордугар киирэр кэрэ түгэнигэр үтүө чааһыгар биһиги Майатааҕы «Оһуохай» түмсүү дьоно киирэн кыттыыны ылбыппыт. Олорорбут тухары өйбүтүттэн-сүрэхпититтэн ааспат күндү түгэн этэ.
Биһиги түмсүүбүт биэс сыл устата өрөспүүбүлүкэтээҕи «Эйгэ» уопсастыбаннай тэрилтэ иһинэн үлэлээн кэллэ. Былаан быһыытынан үлэлэһэн, бэрт үгүс дьону кытта билсэн, араас улахан тэрээһиннэргэ сылдьан, харантыын кэмигэр, куйаар ситиминэн ыытыллар күрэхтэргэ кыттан, ситиһиилэнэн, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үлэлэһэрбититтэн киэн туттабыт.
Түмсүү — дьонунан, дьон — түмсүүнэн. Биир санаалаахтарым миигин өрүү өйүүллэриттэн астынабын, кынаттанабын. Саха норуотун сомоҕолуур, арчылыыр, араҥаччылыыр аналлаах оһуохай, бу кэлбит кэрдиис кэммитигэр, өссө сайдан-үүнэн, эдэр ыччат иилээн-саҕалаан барарыгар, норуоппут үйэлээх үҥкүүтүн салҕыы турдун диэн баҕа санаабын тиэрдэбин. Түмсүүбүт үүнэн-сайдан, элбэх киһи оһуохай таһаарар буолалларыгар баҕарабын!
Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru