Үөһээ Бүлүү Харбалааҕар, Дөлөкөй диэн кыракый алааска, Солотуурап Хабырыыллаах диэн ыалга 1908 сыллаахха сэтинньи 22 күнүгэр Ньукулай диэн ааттанан үһүс уол төрөөбүтэ. Оччолорго, бу куобах тириитигэр сууланан ньыычыгырыы сытар оҕо кэлин улаатан, Сэбиэскэй Сойуус саалаахтан самныбат саргылаах буойуна, биллиилээх бөдөҥ суруйааччы буолан, атын норуоттарга тиийэ аатырыаҕа, сураҕырыаҕа, сахатын норуотун дорҕоонноохтук ааттатыаҕа диэн ким да түһээн баттаппатаҕа чахчы.
Чахчы да, Николай Якутскай “Төлкө”, “Илин уонна Арҕаа”, “Көмүстээх үрүйэ” диэн кинигэлэрин аахпатах саха тыллаах сэбиэскэй кэмҥэ суоҕа чахчы. Ити айымньылар нууччалыы тылбаастанан бүтүн Сэбиэскэй Сойууһу тилийэ көппүттэрэ, кыраныысса таһыгар омук дойдуларыгар ааҕыллан барбыттара. “Советская Россия” кинигэ кыһатыгар Төлкө ааҕааччылара бу айымньыттан долгуйан, уйуһуйан, сөҕөн-махтайан кинигэ салгыытын ыйыталаһан, санаа атастаһан суруйбут суруктара ытык киһибит дьиҥнээх норуот суруйааччыта буоларын, кини айымньылара аахпыты эрэ барытын сүрэҕин-быарын ортотунан киирэн долгутарын, санааттан арахпат күүһүн туоһулууллар. Бу манна сытар эбээт айымньы күүһэ, суруйааччы таһыма, кыаҕа!
Манна даҕатан, ытык киһибит Николай Якутскай төрөөбүтэ 112 сылынан, дьон суруйбут суругун хайдах баарынан ааҕааччы киэҥ араҥатыгар билиһиннэрэрбитин көҥүллээҥ.
Бастакы сурук
“Дорогое издательство! Вот я прочитала книгу “Судьба” якутского писателя Николая Гавриловича Якутского. Книга эта мне очень понравилась. Я ее прочитала два раза, прочита еще. И каждый раз узнаю больше и больше о судьбе двух молодых якутов, якутского народа и русского. Как тесно они связаны между собой. Русские помогают якутам, якуты – русским. Очень уж просто и ярко описана судьба Майи с Федором. Какая чистая любовь у них. Майя как она любила Федора, все бросила и пошла за ним, сама не зная куда, не зная, как ей придется жить где-то в неизвестности, но несмотря ни на что она пошла. Какая у нее чистая и отзывчивая душа. Как она презирает и ненавидит пошлости. Она очень верна и предана мужу. Мне очень хочется узнать дальнейшую судьбу героев этой книги. Название этой книге дано очень точно. Тут написана судьба не только двух молодых людей, но и народа. Очень хочу, чтоб вышла вторая книга. Может быть она уже написана? Но ее у нас нет в библиотеке. Напишите, пожалуйста, вышла или нет вторая книга? Я не успокоюсь, пока не прочитаю вторую книгу. Прежде ничего не знала о якутах, а тут целая книга. Хочется, чтоб, побольше написал Николай Гаврилович Якутский о своем народе. Хочется пожелать ему долгих лет жизни и отличного здоровья.
Пермская обл., г. Оса, Хлебоприемный пункт.”
Иккис сурук
Из письма осужденной девочки: “… Сижу я в Томской трудовой колонии для несовершеннолетних… Раньше я не любила книг, они были мне безразличны. “Судьбу” я прочитала тогда, когда такая книга мне была просто необходима. Это не просто роман, это жизнь человечества, жизнь неумирающих людей. Это потрясающее душу жизненное произведение. При чтении я переживала то же, что переживал каждый герой романа. Эта книга зародила во мне жизнь — жизнь добра, счастья, честности, справедливости.
Надя Долженко”.
Үһүс сурук
“… Я уже пенсионерка. Очень люблю читать. … Сейчас прочитала книгу “Судьба” Н.Якутского. Читала не одна: ко мне ходят две старушки, им уже 85 лет, и я читала им “Судьбу” вслух по несколько часов вечерами. Однажды они пришли узнать, когда я буду читать эту книгу. Оказалось, что старушки собрались идти в церковь за святой водой. Я ответила, что мне не терпится сесть за чтение. И что вы думаете, старушки остались слушать. Вот по и их просьбе пишу в издательство, хочу узнать, когда выйдет вторая книга. Старушки так переживают за Майю и Федора, что я решила их успокоить, сказала: ”Все у них будет хорошо, они встретятся!” С приветом к вам Т.И.Гудылева и “мои старушки”. Ивановская обл.”
Америкаттан, Чехословакияттан кинигэ көрдөөбүттэрэ
Суруйааччы музейыгар АХШ, Чехословакия бибилэтиэкэлэриттэн кэлбит суруктар Николай Гаврилович “Төлкө” уонна “Илин Арҕаа” кинигэлэрин көрдөөн суруйбуттара баар. Итинник ис-хоһоонноох суруктар тиһигин быспакка кэлэ тураллара. Биир “Төлкө” романынан Николай Якутскай диэн суруйааччы аан дойдуга “Саха диэн кыра эрээри улахан устуоруйалаах норуот баар” диэн биллэрдэҕэ! “Төлкө” 12 араас омук тылынан саҥарыаҕыттан, Николай Якутскай норуот таптаан ааҕар айымньылардаах суруйааччыта буолбута. Ааҕааччылар хас-хас көлүөнэлэрэ кини дьоруойдарын курдук сырдык олох, кырдьык иһин, төрөөбүт норуотугар, дойдутугар бэриниилээх чиэһинэй, хорсун, күүстээх санаалаах, ыарахантан чаҕыйбат дьон буолар ыранан кынаттаммыттара буолуой!
Николай Гаврилович: “Ойуурдаах куобах охтубат. Бүттүүн Сэбиэскэй Сойуус бары ааҕааччыларын итэҕэллэрэ миэхэ тирэх буолар, саҥа айымньыбын суруйарбар тэтим эбэр. Итинник сүҥкэннээхэй өйөбүллээх сылдьан өр олоруоҕу, элбэҕи айыаҕы баҕарыллар”, — диэбитэ. Ол да курдук, бүтэһик күннэригэр диэри үлэлиир остуолугар кэлэ турара.
Николай Гаврилович ханна да сырыттын, дьону бэйэтигэр тардар ураты күүстээҕэ. Кинини тула дьон мустубута эрэ баар буолара. Кэрэхсэбиллээх кэпсээннэрдээх, дьону олус болҕомтолоохтук истэр, ис иһиттэн үрдүк культуралаах, элбэх билиилээх киһи этэ. Төһө да Сахатын сириттэн ыраах олордор, төрөөбүт тылынан суруйан, өтөр-өтөр рукописьтарын кыбыммытынан Дьокуускайга кэлэрэ. Суруйааччы доҕотторунуун көрсөн, өссө эбии саҥа доҕоттордонон, элбэх былаан, идея бөҕө буолан Молдавияҕа төннөрө.
Ахса биллибэт суруктартан көрдөххө ааҕааччылар эрэ буолбакка, Николай Гавриловичка доҕотторо бырааттыы норуоттар суруйааччылара, погранзастава бэтэрээннэрэ кинини кытары алтыһыыларын суохтууллар, ахталлар уонна саҥаттан саҥа айымньылары күүтэллэр. Николай Гаврилович чаҕылхай, дириҥ, сырдык олоҕор элбэх да доҕоттордооҕо, араас дьылҕалаах, интэриэһинэй дьону кытары алтыһыыта айар үлэтин да байыппыта саарбаҕа суох.
Дойдутугар кэлэн хас да хонон барарыгар ирэ-хоро кэпсэппэтэхпиэн, туоһуласпатахпыан диэн билигин кэлэн өйдөнөөхтүүбүн. Мэлдьи тиэтэйэ сылдьара. Байыаннайдыы лоп бааччы буолара.
Николай Якутскай, Амма Аччыгыйа, Софрон Данилов, Эрилик Эристиин, Николай Заболоцкай , Пушкин, Лермонтов, Валентин Распутин, Зощенко, Чингиз Айтматов, Шукшин, билигин да ааҕарбар ытыыр Чеховым … Бу билигин сайдыылаах олоххо аралдьыйар элбээбитин иһин, биһиги суруйааччылар айымньыларынан иитиллибиппит, олохпутун сырдаталлара, киэргэтэллэрэ, сулус буолаллара!
Ытык киһи аатын үйэтитэн
Норуот суруйааччыта Николай Якутскайга дойдутугар музей баар. Төрөөбүт, оҕо сааһа ааспыт дьиэтин ис бараанын толорон дьон сылдьар, сэргиир миэстэтэ оҥорбуппут. Ыһыахпыт кини тыыннааҕыттан, төрөөбүт, ахтылҕаннаах Дөлөкөйүгэр ыытыллар! Билигин нэһилиэкпитигэр кини аатын үйэтитэн искибиэр тутулла турар!
Тапталлаах суруйааччыбыт төрөөбүт дойдутугар кэлэн музейга сылдьыҥ, төрөөбүт өтөҕөр тиийэн Солотуураптар сэргэлэрин сэргээҥ, бастакы көҕөнүн өлөрбүт көлүкэ күөлүн күлүм-чаҕыл урсунун көрүҥ. Кытылга сытар эһээтин тыытын сэмнэҕин көрдөрүөхпүт, атах тэпсэн олорон алаадьы сиэхпит, быыппах иһиэхпит, сэһэн-сэппэн тардыахпыт.
Светлана Копыленко,
Харбалаах, Үөһээ Бүлүү
Сүрүн хаартыскаҕа Николай Гаврилович кэргэнин Софья Евсеевнаны кытта. Дубоссары, Молдавия, 1933 сыл