Горнай улууһа киинэни устууга баай историялаах. Бастакы саҕалааһын 1996 сыл ортолоругар этэ. Бэрдьигэстээх народнай театра «Кэргэн кэпсэтии» сценкатын «Саха» НКИХ кылаабынай режиссера Эллэй Ивановтуун телевидениеҕа рубрика арыйан устубуттара. Өрөспүүбүлүкэҕэ кыра киинэлэри устууга бастакы саҕалааччыларынан буолбуттара. Бу киинэ «Саха» НКИХ пуондатыгар баар.
Киинэни устууга «Саха» НКИХ Горнайдааҕы филиала былааннаахтык ылсан үлэлэспитэ. Бастакы сахалыы сериаллары, киинэлэри Бэрдьигэстээх норуодунай тыйаатырын кытта устубуттара. Талааннаах режиссердар Елизавета Мартынова, Александра Алексеева, Ньургун Мартынов туруорбут киинэлэрэ «Санньыар саас», «Соҕотох буолбатаххын», «Ый кыыһа» уо.д.а өрөспүүбүлүкэ көрөөччүлэрин киэҥ сэҥээритин ылбыттара. Киинэлэргэ оонньообуттара тыйаатыр артыыстара — биир дойдулаахтарбыт Кирилл Мартынов, Ульяна Филиппова, Алексей Румянцев, Алексей Лукин уо.д.а.
П.Д. Аввакумов аатынан Киин бибилэтиэкэ биир дойдулаахпыт, саха норуодунай суруйааччыта Софрон Петрович Данилов төрөөбүтэ 100 сылын көрсө улуус олохтоохторугар суруйааччы кэпсээннэринэн тэттик киинэлэри устууга күрэс биллэрбитэ.
Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылын көрсө муус устар 27 күнүгэр Горный «CineMatta» киинэ саалатыгар тэттик киинэлэр күрэстэригэр киирбит үлэлэри дьон көрүүтүгэр таһаардылар, кыайыылаахтарга наҕараадаларын туттардылар.
Тэттик киинэ күрэһэр Лука Никифорович Харитонов аатынан Маҕарас орто оскуолата «Манчаары», Степан Гурьевич Ковров аатынан Күөрэлээх орто оскуолата «Торбостор», Софрон Петрович Данилов аатынан Дьиикимдэ орто оскуолата «Сүрэх тэбэрин тухары», Солоҕон нэһилиэгин культуратын киинэ «Төрөөбүт тыл» үлэлэринэн кытыннылар.
Дьүүллүүр сүбэҕэ киинэ, телевидение эйгэтигэр ааттарын ааттаппыт, баай уопуттаах исписэлиистэр үлэлээтилэр. Ол курдук, дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэ Новиков Эдуард Алексеевич, саха биллиилээх режиссера, Москватааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлигэр «Тойон Кыыл» үлэтинэн гран-при буолбута. Мартынова Елизавета Иевна, М.Егоров аатынан Бэрдьигэстээх сынньалаҥын киинин норуодунай тыйаатырын режиссера, ССРС култууратын туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ. Ноговицына Аида Дмитриевна, «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр компания Горнайдааҕы филиалын шеф-редактора, СӨ телевидениеҕа, араадьыйаҕа туйгуна, Санникова Айталина Николаевна, П.Д. Аввакумов аатынан Киин бибилэтиэкэ инновацияҕа киинин бибилэтиэкэрэ, Горнай улууһун суруналыыстарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, СӨ телевидениетин, араадьыйатын туйгуна.
Саха норуодунай суруйааччыта Софрон Петрович Данилов кэпсээннэринэн улуустааҕы тэттик киинэ күрэһин кыайыылахтарынан буоллулар:
Л.Н.Харитонов аатынан Маҕарас орто оскуолата «Бастыҥ режиссерскай туруоруу» (Ноговицына Алина Афанасьевна, Корякина Варвара Николаевна, оскуола учууталлара), «Бастыҥ операторскай үлэ» (Ноговицына Лена, 10 кылаас үөрэнээччитэ), «Бастыҥ эр киһи оруола» (Семенов Глеб, 7 кылаас үөрэнээччитэ), «Бастыҥ дьахтар оруола» (Иванова Амина, 11 кылаас үөрэнээччитэ) номиациялары ыллылар. «Бастыҥ түмсүүлээх үлэ» номинацияны Софрон Петрович Данилов аатынан Дьиикимдэ орто оскуолата ылла.
«Бастыҥ тэттик киинэ» аатын Л.Н. Харитонов аатынан Маҕарас орто оскуолата «Манчаары» киинэтинэн ылан кыайыылаах үрдүк аатын ылла. II миэстэни Степан Гурьевич Ковров аатынан Күөрэлээх орто оскуолата «Торбостор» киинэтинэн, III миэстэни Солоҕон нэһилиэгин культуратын киинэ «Төрөөбүт тыл» киинэтинэн ылары ситистилэр.
Саха норуодунай суруйааччыта Софрон Петрович Данилов кэпсээннэринэн улуустааҕы тэттик киинэ күрэһин кыайыылахтарын өссө төгүл итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит. Горнай улууһугар аан маҥнай ыытыллыбыт тэттик киинэ күрэхтэһиитэ улууспутугар киинэ сайдарыгар бэлиэ түгэнинэн буолла.
Тэттик киинэлэри библиотека ютуб канаалыгар киирэн көрүөххүтүн сөп.
Лена Саввинова,
П.Д.Аввакумов аатынан Киин библиотека сэбиэдиссэйэ.
Горнай.
Хаартыскаларга Анастасия Сергеева түһэрдэ