Бүгүн мин илиибэр өссө биир дьикти, олус баай ис хоһоонноох кинигэни тутан олоробун. Санаам көнньүөрдэҕинэ хаста да илиибэр ылан, хос-хос арыйталаан көрөн харахпын манньытар бу кинигэм көннөрү кинигэ буолбатах. Олус элбэх хаартыскалардаах, саха буоларбынан киэн туттууну өссө күүһүрдэр Саха каталога күн сирин көрүүтэ – биһиги норуоппутугар дьоһуннаах бэлэх.
Каталог ааҕааччылар киэҥ араҥаларыгар, ол иһигэр устудьуоннарга, тарбахтарыгар талааннаах иистэнньэҥнэргэ, культурологтарга, искусствоведтарга, саха норуотун уус-уран култууратын билиҥҥи туругун чинчийээччилэргэ, мусуой үлэһиттэригэр уо.д.а. анаммытынан улахан уус-уран сыаннастааҕын бэлиэтиэхпин баҕарабын. Ону Саха сирин сүрүннүүр искусствоведа Ия Володаровна Покатилова уонна археолог, этнограф, наука үлэһитэ Александра Николаевна Прокопьева резенция суруйбуттара эмиэ туоһулуур.
ххх
Cветлана Ивановна ПЕТРОВА-Уран Хатыҥ, ХИФУ фольклорга уонна култуураҕа кафедратын доцена, историческай наука хандьытаата:
– Бүгүҥҥү үөрүүлээх уонна долгутуулаах күммүтүн ыһыах түһүлгэтин курдук ыытыахпытын баҕарбыппыт да, хамсыгынан сибээстээн, улуустан кэлэр маастардарбытыгар ирдэбил, хааччахтааһын элбэх. Онон, саҥа үлэбитигэр киирбит маастардартан 30-ча маастар сахалыы сиэри-туому тутуһан, София Трофимовна Попова салайааччылаах “Чороон ХХI үйэ” бырамыысыланнай-эргиэн фирма баараҕай балаҕаныгар кэлэн ыалдьыттыы олороро олус үөрүүлээх.
Иистэнньэҥнэрбитигэр, норуот маастардарыгар каталог таһаарбыт киһи диэн, биллэн турар, санаалаах этим. Тоҕо диэтэххэ, өрөспүүбүлүкэбит бары муннугар олорор иистэнньэҥнэр, норуот маастардара дойдуларыттан атын ханна да барбакка-кэлбэккэ, улахан быыстапкаҕа кыттыбакка бэйэлэрэ бэйэлэригэр олорон айаллар-туталлар, биллэ-көстө сатаабаттар. Онон да буолуо, кинилэри уонна саха норуотун олоҕун-дьаһаҕын, култууратын көрдөрөр үлэлэрин кэпсээбит-ипсээбит, киэҥ араҥаҕа сырдаппыт киһи диэн баҕа санаабын иитиэхтии сылдьыбытым. Онуоха Тыл уонна култуура институтугар филология факультетыгар магистранныыр Анетта Егорова иистэнньэҥнэри түмэн улахан каталог таһаарбыт киһи диэн санаатын үллэстибитэ. Инньэ гынан, уопсай сүбэнэн үлэлээн, дьоһуннаах үлэ күн сирин көрдө. Анетта Андреевна араас интэриэһинэй кинигэлэри таһаарыынан дьарыктаммыта ырааппытын дьиэтигэр бара сылдьан көрбүтүм. Эрэдээксийэ кэллиэгийэтигэр үлэлэспит иккис киһибинэн Альбина Ильинична Пермякова буолар. Кини “Симэх” галереяҕа үлэлии сылдьыбыта. филолог үөрэхтээх, саха маастардарын Арассыыйа уонна аан дойдутааҕы таһымнаах быыстапкаларга таһаарар этноблогер диэххэ сөп.
Хас биирдии киһи үлэтин олус үчүгэйдик тылбаастаан, атын омук ааҕааччытыгар билиһиннэрэр кыаҕы биэрдэ. Катологы таҥыыга үлэлэспит дизайнербыт Тимур Анатольевич Токмашов эмиэ ХИФУ-га туризм салаатыгар үөрэнэр.
Мин күн сирин көрдөрбүт хас биирдии кинигэбэр хаартыскаларга, кинигэ иллюстрациятыгар улахан болҕомтобун уурабын. Онуоха айылҕаны ураты хараҕынан дьүһүйэн көрөр, хас биирдии киһи дууһатын арыйан кэрэ сэбэрэлэри түһэрэр Варвара Митрофановна Егорова-Дыгыйалыын хаһыс да сылын үлэлээтим. Кини түһэрэр киһитин эрдэттэн кэтээн көрөр, сэмээр кэпсэтэр, уобараһын бэйэтэ оҥорор. Хас да чаас түһэрдэҕинэ даҕаны, маастардарбыт сылайдыбыт диэбэттэр, астынан, санаалыын көнньүөрэн, уларыйан баралларын сөҕө көрөбүн. Онон Варвара Егорова-Дыгыйа, Виктор Ли Фу, Аркадий Самойлов, Альберт Николаев, Небойша Бабич уо.д.а. хаартыскаларын астына көрүөххүт. Маастардарбыт кэрэ мөссүөннэрин, оҕолорун тэҥэ буолбут үлэлэрин Дыгыйа устуудьуйатыгар үйэтиттилэр.
Сардаана Васильевна Алексеева, А.Пушкин аатынан Национальнай бибилэтиэкэ кылаабынай бибилэтиэкэрэ:
– Бастатан туран, Саха каталога курдук үйэлээх үлэни күн сиригэр көрдөрбүккүтүнэн эҕэрдэлиибин!
Хас биирдии кинигэ бэйэтэ туспа тыыннаах. Бу кинигэни киһи илиитигэр ыллаҕына, сып сылааһынан илгийэр. Ыллыҥ да бастакы страницатыттан ааҕан киирэн барбаккын, аан бастаан биир-биир арыйталаан көрөҕүн. Дьэ, манна хаартыскаҕа түһэрээччилэр биһиги көрбөтөх үлэлэрбитин ымпыктаан-чымпыктаан түһэрбиттэрин сөҕө-махтайа көрөҕүн.
“Возрождение Саха” кинигэ кыһатыгар тахсыбыт кинигэ олус хаачыстыбалаах, кытаанах тастаах, мелованнай кумааҕыга бэчээттэммит, 274 страницалаах. Каталогка 13 түмсүүттэн 100-тэн тахса иистэнньэҥ киирбит. Сүүстэн тахса иистэнньэҥи Светлана Ивановна бэйэтэ араас быыстапкаларга сылдьан, кинилэри көрдөөн булан каталогка киллэртээбитэ биһирэбиллээх. Бачча элбэх киһи үлэтин мунньан, сааһылаан, наардаан икки тыллаах каталог оҥорон таһаарыы улахан сыраттан, дьулууртан тахсар. Элбэх киһи түмүллүбүт кинигэтигэр “миигин тоҕо урут киллэрбэтиҥ” эбэтэр “мин кэннигэр сылдьабын” уо.д.а. астымматах санаалар этиллээччилэр. Оннук табыгаһа суох түгэннэр тахсыбаттарын туһугар Светлана Ивановна сөптөөх суолу тутуспут, о.э. иистэнньэҥнэрин алпаабытынан киллэртээбит. Ону сэргэ, кини ааҕааччылар норуот маастардарын эрэ буолбакка, бэйэлэрин баҕаларынан иистэнэр, бастыҥ үлэлээх далбардары билсэллэригэр суолу арыйбыт.
Елена Христофоровна ГОЛОМАРЕВА, СӨ Судаарыстыбаннай мунньаҕын (Ил Түмэн) Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар бастайааннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ:
– Саха каталога тахсыыта – улахан ситиһии! Маннык каталог атын омуктарга барыларыгар баар буолбатах. Бу эһиги, талааннаах иистэнньэҥнэр, өрөспүүбүлүкэ норуодунай маастардара баҕа санааҕытын толорбуккутун уонна үрдүк таһымҥа тахсыбыккытын көрдөрөр биир улахан докумуон буолар. Хайдахтаах курдук киэҥ ис хоһоонноох таһаарыыный? Норуот быһыытынан бэйэбит култуурабытыгар харыстабыллаах сыһыаммытын уонна кэлэр ыччакка хаалларарга дьулуһарбытын бу каталог көрдөрөр. Сахабыт сиригэр олорор бары норуоттар таҥастара-саптара наукаҕа тирэҕирэн оҥоһуллара, ону эһиги ирдэбил курдук туруораргыт биһиги норуоттарбыт киэҥ көрүүлээхтэрин көрдөрөр. Махталбын этэбин.
Ххх
Ханнык баҕарар кинигэ ааҕааччыга тиийиэхтээх сүрүн соругун толорор туһугар, Светлана Петрова Дыгыйалыын Дьокуускай-Горнай-Үөһээ Бүлүү-Бүлүү-Ньурба-Сунтаар- Мииринэй маршрутунан айаннаатылар. Кинилэр ыраах айаннарын кэмигэр каталогка киирбит саха далбардарын көрсөн, кинигэлэрин туттарар, билиһиннэрэр соруктаахтар. Дьонноругар-сэргэлэригэр үөрүүнү аҕала, ыарахан кэмҥэ санааларын көтөҕө сылдьар айымньылаах үлэлээх дьоммутугар алгыстаах айаны баҕарыаҕыҥ.
Надежда ЕГОРОВА-НАМЫЛЫ, «Саха сирэ», edersaas.ru
В.М.ЕГОРОВА-ДЫГЫЙА хаартыскаҕа түһэриилэрэ