“Илин эҥээр” эргиэн дьиэтигэр сахалыы таҥаска-сапка, иһиккэ-хомуоска, көмүс оҥоһуктарга уонна сувенирдарга идэтийбит хас даҕаны маҕаһыынтан биирдэстэрэ “Уус-Экспо” буолар. Бу дьоҕус маҕаһыыҥҥа саха уустарын оҥоһуктара, быһах уонна хомус арааһа, сылдьыбыт эрэ киһи болҕомтотун тардаллар. Маҕаһыын хаһаайката Надежда Идэлги маннык кэпсиир.
edersaas.ru
“Сотору сабыллыаххыт” диэбиттэрэ да…
Ыраах нэһилиэккэ олорор уустар оҥоһуктарын биирдиилээн батараллара уустук буолар. Ол иһин кинилэри өйүүр, түмэр, киэҥ эйгэҕэ таһаарар итиэннэ үлэлэрин батарарга көмөлөһөр сыалтан бу маҕаһыыны 2011 сыллаахха тэрийбиппит. Бэйэм идэбинэн юриспын, иккис “Уус-Экспо” быыстапка тэрийиитигэр үлэлэһэ сылдьаммын, саха тимиринэн уһанар үгэстэрин олус биһирээбитим итиэннэ ыраах улуустарга олорор уустарга көмөлөһөр наада эбит дии санаабытым.
Туох кистэлэ кэлиэй, дьон сыһыана араас этэ, маҕаһыын тэринэн син биир өр барбаккыт, табааргыт аҕыйах буолуо, ханна батарыаххытый, сотору сабыллыаххыт диэччи суох буолбатах этэ. Ол эрээри, бу тухары син этэҥҥэ үлэлээн-хамсаан кэллибит, үлэһиттэр билигин ахсыабыт. Бииргэ үлэлэһэр ууспут ахсаана эбиллэн иһэр, саха быһаҕын да, хомуһу да кэрэхсээччи кэлэ турар.
Билигин саха быһаҕар идэтийэр 70-ча, хомуһу оҥорор сүүрбэччэ ууһу кытары үлэлиибит. Онуоха оҥоһуктарын эрэ батарыыга ылар буолбатахпыт, кимиэхэ туох кыһалҕа баарынан, араас докумуоннары оҥорторууга, сэртипикээти ылыыга, ыраах тыаттан кэлбит дьоҥҥо көмпүүтэргэ бэчээттээн биэриигэ тиийэ төһө кыалларынан көмөлөһө, сүбэлии-амалыы сатыыбыт.
Уустар таһымнара үрдээн иһэр
Арассыыйаҕа тэриллэр “Клинок” быыстапкаҕа бастаан мэлдьи кыттар этибит, билигин уустарбыт суолларын-иистэрин тобулунан, бэйэлэрэ барар буоллулар. Ити курдук соҕуруу да, өрөспүүбүлүкэҕэ да араас быыстапкалар, куонкурустар, уопуту атастаһыы элбэхтик тэриллэр буоланнар, уустар үүнэн-сайдан, уһанар таһымнара лаппа үрдээн иһэр. Быһаҕы да, хомуһу да олус хаачыстыбалаахтык, күннэтэ туттарга табыгастаахтык оҥорору таһынан, силигин ситэрэн, быһах угун, хаатын кытары тупсаран-байытан, ойуулаан-мандардаан оҥорор идэлэннилэр.
Итини таһынан эдэрдэр бу дьыалаҕа хото ылсыбыттара үөрдэр, онон төрүт үгэспит кэскиллээх, ситим быстыбат дьылҕалаах. Өссө бэйэлэрэ айан, дьүһүйэн оҥорор маастардар көстөн эрэллэр. Холобур, Уус Таатта ууһа Сергей Тарабукин тимиринэн, удьурхайынан уонна муоһунан “Ытык дабатыы” диэн композицияны оҥорбут. Уон икки сарадахтаах тимиргэ удьурхай саары олордубут, ол саартан үүнэн тахсыбыт үс тимир үөрбэ төбөтүгэр эмэгэттэри иилбит, ортолоругар муоһунан кыһыллыбыт кыыра сылдьар, дүҥүрдээх ойууну туруорбут! Киһи букатын чааһы чааһынан сыныйан көрөр, элбэҕи толкуйдуур үлэтэ: уон икки сарадахтаах тимир – сыл уон икки ыйа, удьурхай саар – Сир Ийэ, үөрбэ тимирдэр – эмэгэттэрдээх куочай кэрэхтэр, оттон ойуун — Орто дойду, Айыы сирин араҥаччыһыта эбит. Бу курдук бэйэбит түгэҕэ биллибэт баай олоҥхобутугар, мындыр номохторбутугар тирэҕирбит дьүһүйүүлэр үксээн иһиэхтэригэр баҕарабын.
Аныгы кэм хардыытынан
Интэриниэт-маҕаһыыннаахпыт, онон интэриниэтинэн Uus-expo.ru киирэн, ким баҕарар, хантан баҕарар табаары сакаастаан ылыан сөп. Бу ыраах улууска олорор, куоракка мээнэ кэлбэт дьоҥҥо бэрт табыгастаах. Ону таһынан Арассыыйа араас куораттарыттан, омук сириттэн тиийэ сакаастаһаллар.
Атын омуктар саха быһаҕын илии биирдэм үлэтэ, эксклюзивнай табаар диэн ордук үрдүктүк сыаналыыллар, тоҕо диэтэххэ, үгүс норуоттар тимиргэ уһанар ньымаларын сүтэрбит буоллахтарына, сахалар, бу төрүт үгэскитин сүтэрбэккэ, өссө сайыннара сылдьар эбиккит дииллэр. Быһаҕы күннээҕи олоххо-дьаһахха, бултуурга-алтыырга туттарга анаан ылаллар, тутарга-хабарга тупсаҕай, кэбэҕэстик сытыыланар, киһи айылгытыгар чугас уонна сылаас тыыннаах диэн хайгыыллар. Итинэн интэриэс өссө күүһүрэн иһэр чинчилээх.
Биһиги уустарбыт сүрүннээн куруһуналаах-рессорнай диэн 65Г, У8 маркировкалаах тимири туһаналлар. Дьэбиннирбэт тимиринэн эмиэ үлэлииллэр эрээри, кылабачыйан, омос көрдөххө эрэ үчүгэй курдук даҕаны, аһара уйан, тостумтуо уонна сытыылыырга ыарахан диэн сирэллэр.
Лазерынан гравировка
Маҕаһыыҥҥа олус табыгастаах өҥөлөр бааллар. Ол курдук, атыылаһааччы баҕатынан быһахха уонна хомуска лазерынан гравировка оҥоробут, бэлэх сурук, алгыс уо.д.а. түһэрэбит.
Быһаҕы, хомуһу, атын да сувениры угарга анаан фанеранан дьоҕус хоппо оҥорон, араастаан оһуордаан-мандардаан силигин ситэрэн биэрэбит.
Уус кыһата “УрайУус”
Таатта Баайаҕатыгар Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус сайыҥҥы уһуйаанын холобурунан, 2013 сылтан Хаҥаласка улуустааҕы үөрэх управлениетын көмөтүнэн, Өктөмҥө олорор уус Василий Шевелев, этнопедагог Дорҕоон Дохсун уонна биһиги буоламмыт “УрайУус” диэн сайыҥҥы лааҕыры үлэлэтэбит. Ахсыс кылаастан саҕалаан онуска диэри үөрэнэр уолаттары мунньан икки сезонунан саха тимиринэн уһанар технологиятын билиһиннэрэбит.
Бу кэм устатыгар оҕолор маастар-уус салалтатынан былыргы уустар уутуйан олорон үлэлээбит-хамсаабыт сирдэрин, Иккис Дьөппөн нэһилиэгин уонна Буотама Эбэ диэки, тимирдээх тааһы көрдүүр эспэдииссийэҕэ сылдьаллар, тимир уһаарыы ньымаларын билсэллэр итиэннэ бэйэлэрэ тиритэн-хорутан, тимири эттээн-эллээн охсубут быһахтарын эбэтэр оҥорбут хомустарын сезон бүтүүтүгэр илдьэ бараллар.
Дьиҥинэн үөрэниэн баҕалаах ыччат олус элбэх даҕаны, биһиги барыларын хабар кыахпыт суох. Биир сезоҥҥа сүүрбэччэ-отучча эрэ оҕону ылан дьарыктыыр кыахтаахпыт. Үөрэх министиэристибэтэ туох эрэ анал бырайыак ырытан оҥорон, бу боппуруоска үлэлэһэрэ наада быһыылаах. Ылан көрдөххө, улуус ахсын кэриэтэ саха төрүт технологиятын сөргүтэн, айымньылаахтык үлэлиир, идэлэригэр элбэх ыччаты уһуйар уустар суох буолбатахтар. Холобур, Хаҥаласка Александр Данилов, Мэҥэ Хаҥаласка Егор Романов, Намҥа Валерий Герасимов, Үөһээ Бүлүүгэ Кэнтик уустара бааллар. Сөбүлэһэр буоллахтарына, маннык маастардар базаларыгар тирэҕирэн, улаатан эрэр оҕолору түмэн өбүгэ төрүт үгэстэригэр, дьарыктарыгар иитэр-такайар уһуйааннары тэрийэр тоҕо кыаллыа суоҕай?
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru