“Саатар, ыллыырбын боппот инигит!” — диэбитим

Бөлөххө киир:

Бүгүн, ахсынньы 12 күнүгэр, саха аатырбыт мелодиһа, ырыаһыт, уопсастыбаннай диэйэтэл, СӨ Бочуоттаах олохтооҕо Аркадий Михайлович Алексеев 83  сааһын туолла. Былырыын Аркадий Алексеев туһунан Валериан Николаев «Саха сирэ» хаһыакка бэлэмнээбит суруйуутун ааҕыҥ.


Саха тыллаах, спорду, ырыаны сэргиир киһи барыта билэр, ытыктыыр, сүгүрүйэр киһитэ, СӨ норуодунай артыыһа А.М. Алексеевы кытта эрдэттэн болдьоһоммут Бэчээт дьиэтигэр көрүстүбүт. Ол төрүөтүнэн Саха норуодунай поэта Л.А. Попов төрөөбүтэ сүүс сылын туолуута. Леонид Попов үс хоһоонун ааспыт үйэ 70-с сылларыгар биллэр-көстөр, сэргэхтик иһиллэр ырыалардаах мелодист Аркадий Алексеев ырыа гынан көтүппүтүн истэрим.


Аркадий Михайлович солото суох кэмэ да буоллар бириэмэ булан кэпсэттибит. Кини 1963 сыллаахха Москубатааҕы И.В. Сталин аатынан Киин физкультурнай-спортивнай институту бүтэрэн кэлбит. Дойду тэбэр сүрэҕэ – Москуба эдэр киһиэхэ спорт идэтин таһынан култуура, искусство эйгэтигэр элбэҕи биэрбитин махталынан ахтар. Ол курдук, муусуканы интэриэһиргиир буолан, үөрэнэр сылларыгар олохтоох артыыстар кэнсиэртэрин таһынан, бырааттыы социалистическай өрөспүүбүлүкэлэртэн уонна араас омук дойдуларыттан кэлэн гостуруоллуур бастыҥ бөлөхтөр кэнсиэртэрин көтүппэккэ көрөр эбит. Ол түмүгэр: «Тоҕо саха ырыатыгар, муусукатыгар үҥкүү түргэн тэтимэ, вальс, танго суохтарый?! Олору хайаан да киллэриэххэ наада эбит», — диэн бигэ санааҕа кэлбитин этэр.

Дойдутугар кэлэн физкультура уонна спорт эйгэтигэр идэтинэн үлэлээн уонна саха ырыатыгар эстрада хайысхатын киллэрэр санаатын толорорго ылсан барбыт. Ол курдук, ити сылларга Чурапчыттан төрүттээх СГУ биолого-географическай факультетын устудьуона Николай Поповтуун табыллан үлэлээбиттэр. Николай Попов тылларыгар 11 ырыа суруллубут, оччолорго — эдэр ыччат уостан түһэрбэккэ ыллыыр ырыалара.

Аркадий Алексеев бэйиэт Леонид Попов 1968 сыллаахха айбыт «Ардах» диэн хоһоонугар суруйбут мелодията түргэн тэтимнээх ырыалары айарга ылсыбытын биир холобура этэ диир. Ити ырыа мин устудьуоннаабыт кэммэр, ааспыт үйэ 70-с сылларыгар ылланар аххан этэ. Түмсэ түһэн ыллаатыбыт даҕаны, турукка киирэн Аркадий Алексеевы үтүктэн тэтимнээхтик үөһэ-аллара түһэрэн-таһааран ыллыырбыт. Кырдьыга даҕаны, ол үөрэнэр сылларбытыгар сайын Дьокуускайга, «кууран турбут куоракка» түһэр ардахтар олох Леонид Попов хоһуйбутун курдуктара, Аркадий Алексеев тэтимнээх муусуката ону оруобуна доҕуһуоллуура…

«Илиибин уунабын Эйиэхэ» ырыа муусуката суруллуутун өттүттэн эмиэ туспа хараастыылаах, кутурҕаннаах эбит. Аркадий Алексеев үөлээннээҕэ, доҕоро, муусука эйгэтигэр биир идэлээҕэ, талааннаах мелодист, баянист, ырыаһыт Валерий Ноев айар үлэтин үгэнигэр, 36 сааһыгар сылдьан соһуччу өлбүтүгэр наһаа хараастан, курутуйан: «Доҕорум кэриэһигэр хайаан даҕаны ырыа суруйуом», — диэн бэйэтигэр андаҕар бэриммит. Дьэ, онтун толорон, доҕоро суох буолбутун эһиилигэр, 1976 сыллаахха бэйиэт Леонид Попов хоһоонун булан, бу мелодияны суруйбут. Барыта орун-оннугар курдук буолбут эрээри, биир мунаарыы үөскээбит. Валерий Ноев Амма Алтаныгар төрөөбүт, онон Леонид Попов хоһоонугар баар «Эн киириэҥ билигин Бүлүүгэр… » диэн строка хайдах даҕаны сөп түбэспэт эбит. Ол иһин, Аркадий Михайлович Леонид Андреевиһы элбэх командировкаларга бииргэ сылдьан билэр буолан, төлөпүөннээн барытын быһаарбыт. Ити мунаарбыт строкатыгар «Бүлүүгэр» диэн тылы Валерий Ноев Алтанынан Амманы кытта сибээстээҕин быһыытынан, «Аммаҕар» диэнинэн солбуйарыгар сөбүлэҥ көрдөөбүт. Онуоха Леонид Андреевич сөбүлээбэтэҕэ тута биллибит, саҥарбатах. Оттон төлөпүөнүнэн быһаарсыы буоллаҕа, салгыы олуйсан, кэмниэ кэнэҕэс: «Чэ буоллаҕа, хайыахпытый?» — дэппит. Дьэ, ити курдук «Илиибин уунабын Эйиэхэ» диэн тылынан-өһүнэн, мелодиятынан киһи дууһатын кылын таарыйар, дириҥник долгутар ырыа суруллубут, тута дьон-сэргэ кутун туппут. Аркадий Михайлович чочумча саҥата суох олорбохтоон баран: «Бу биир табыллыбыт ырыам дии саныыбын», — диэтэ, онтон салгыы кэпсээн барда.

Леонид Попов «Сурук» диэн хоһооно сэрии бүппүтүн эһиилигэр суруллубут буолан, мелодия айарбар хайдах эрэ санаабар оччотооҕу кэми ойуулаан көрбүтүм.
«Уоттардаах күндэлэс түннүктэр умуллан көҕөрөн истилэр, маҥан хаар үрдүгэр күлүктэр барыаран, харааран түстүлэр» диэн поэт этэн кэбиспитин төрөөбүт Лоомтукабар түүн дьиэҕэ чүмэчилэр саба үрүллэннэр оннук буоларын бу баардыы харахпар көрөммүн, харааста ахтаммын, мелодия бэйэтэ бу тиийэн кэлбит курдуга. “Хайа уонна таптал суруга буоллаҕа, иэйии хайдах кэлиэ суоҕай?” — диэн Аркадий Михайлович киниэхэ эрэ баар куолаһынан быһааран кэбиһэр.

ххх


Л.А. Попову кытта А.М. Алексеев дьиҥинэн чугаһаспыта ырааппыт эбит. Ол курдук инньэ 1956 сыллаахха, ол эбэтэр 63 сыл анараа өттүгэр онус кылаас уола Аркадий Алексеев Сунтаар бэйиэтэ Иван Алекссеев тылыгар «Тойбохой» диэн дириҥ иэйиилээх, төрөөбүт дойдунан киэн туттуу туойуллар ырыатын айбыт. Ити ырыа Леонид Попов төрөөбүт дойдута Тойбохой өрөгөйүн ырыатын курдук ыллана-туойулла сылдьар. Үчүгэй ырыа-хоһоон өлбөт-сүппэт үйэлээҕин дьэ мантан да сөҕөҕүн.

Кэпсэтиэхтээх тиэмэм бүтэ быһыытыйан, көрсүһүүбүтүн түмүктүөх курдук буолбутум, Аркадий Михайлович ырыа суруллуутун туһунан элбэҕи кэпсиир-ипсиир санаалаах кэлбит эбит. Онон, сайыҥҥы сарсыарда Бэчээт Дьиэтин иннигэр бэрт хойуутук үүммүт үөт талахтар анныларыгар олорон, ыскаамыйаттан турбакка сэһэргэһиибитин салҕаатыбыт.
Аркадий Михайлович аа-дьуо кэпсии олордо:

“Ырыаны ыллыҥ да айан кэбиспэккин, үлэлээн, эрэйдэнэн суруйаҕын. Мин ырыаны сүрэхпинэн-быарбынан, дууһабынан ылынар хоһооннорбор эрэ суруйабын, ону дьэ бэйэм талабын. Бэйиэт миэхэ уруттаан иһэр, ол эбэтэр эрдэ суруллубут хоһооҥҥо муусука айабын. Ырыа айар кэммэр дууһам ырааһырар, хайдах эрэ үөһэ көтүөх курдук чэпчиибин. Мелодиябын күүскэ ыллыы-ыллыы чочуйабын, ол ханна баарбыттан тутулуга суох буолар. Баҕар суунар-тараанар да хос, куукуна да буолуон сөп”.

Аркадий Михайлович чочумча тохтуу түһэн, ааспыт кэмнэри эргитэ санаан ылла быһыылаах. Салгыы сэһэргээн барда:

“Биллэн турар, барыта эриэ-дэхси буолбатаҕа. Саха муусукатыгар киирэ илик тиэмпэлээх, эстрада хайысхалаах ырыалары суруйталаан барбыппар уонна ону дьон-сэргэ, ордук ыччат уостан түһэрбэккэ ыллаан барбытыгар оччотооҕу култуура эйгэтин иилиир-саҕалыыр биллэр-көстөр дьон сэргии көрсүбэтэҕэ. Ол курдук, 1967 сыллаахха эн ырыаларгын истээри гыналлар диэн «Норуот айымньытын дьиэтигэр» ыҥырдылар. Тиийбитим литература, искусство 18 үлэһитэ баар, ол иһигэр, билэр да дьоннорум көстөллөр. Мунньахпыт мин ырыаларбын истии буолбакка, мин айар үлэбин дьүүллээһин сиэринэн киэҥ кириитикэлээх, мөҕүүлээх-этиилээх буолла. Итиниэхэ биир идэлээхтэрим, оччоҕо биллэр мелодистар Денис Данилов, Дмитрий Михайлов («Уоттаах түүҥҥү Дьокуускай» муусукатын ааптара), о.д.а. бэйиэттэр, композитордар да «күннээтилэр». Холобур, Николай Попов «Суолга» диэн мин саныахпар бэртээхэй хоһоонугар «Ыраах күүтэр доҕорум санааларбар элэҥниир» диэн строкатын бэйиэт Савва Тарасов сөбүлээбэтэх. «Бу поэзия буолбатах, эн дьиҥнээх бэйиэттэр тылларыгар ырыа айыахтааххын», — диир. Композитор Николай Берестов «Күһүҥҥү серенада» ырыабын сахалыы матыып буолбатах диэн кириитикэлээтэ. Онно саха ырыатын атын тыынныыр хайысхаҕа ылсан эрэр киһини ууга-уокка түһэриигэ миигин Д. Барашковаттан ураты ким даҕаны уҥуохтаахтык көмүскэһэн көрбөтөҕө. Дьоммун истэн, бэйэм кырдьыкпын көмүскэнэн көрөн бараммын, абараммын: «Саатар ыллыырбын боппот инигит!» — диэбитим. Ити кэнниттэн тута оччотооҕуга сэргээн ааҕыллар «Эдэр коммунист» хаһыакка мин айар үлэбин кириитикэлээн ыстатыйа таҕыста. Ити кэмҥэ мин дууһам, сүрэҕим, этим-хааным барыта дириҥ иэйиигэ куустаран, умайан күүдэпчилэнэ сылдьар кэмэ этэ буоллаҕа. Ол да иһин, ити мунньах «кириитикэтин» ылыммакка Москубаттан ыра санаа оҥостон кэлбит хайысхабын тутуһан өссө күүскэ үлэлээн, айан-суруйан барбытым.

Ол курдук 1969 сыллаахха «Сүрэхтэр кэпсэтэр кэмнэрэ», «Аан дойду ыччатын сүрэҕэ», «Хайа хаһан кэлэҕин» диэн норуокка сэргэммит ырыаларым тахсыбыттара. Бу кэмҥэ миигин мелодист Павел Акимов өйөөбүтэ, оттон биллиилээх журналист, публицист Леонид Левин «Саха ырыатын революционера буоллуҥ», — диэн ааттаан хайҕаабыттаах. Итинтэн ыла айар үлэм норуокка эрэ буолбакка, тустаах исписэлиистэринэн, култуура эйгэтин салайааччыларынан сыаналанан, харах хатанар, кулгаах сэргээн истэр мелодиһа, толорооччута буолан барбытым. 37 сааспар Саха комсомолун лауреата буолбутум, өрөспүүбүлүкэбит улахан дэлэгээссийэтигэр киирсэммин, араас сирдэринэн сылдьыталаабытым, ырыабын-тойукпун элбэх оройуон олохтоохторугар, нуучча да, Сэбиэскэй сойуус атын да омуктарыгар иһитиннэрбитим.

Ырыа суруйуута бу икки киһи сыралаах үлэтэ – бэйиэт уонна мелодист. Баарыан эппитим курдук, миэхэ бэйиэт инники, үөһээ сылдьар. Ол гынан баран, ырыа суруллуута айар үлэ буоллаҕа, онон хардарыта толорсон, ситэрсэн биэрии баар буолар. Ити Леонид Попов «Илиибин уунабын эйиэхэ» диэн ырыата суруллубутун курдук хабааннаах. Тапталы төкүнүтэ сылдьан хоһуйбут норуодунай бэйиэт Петр Тобуруокап тылларыгар 16 ырыаны суруйбутум. Кини «Маҥан мастар» хоһоонугар муусука суруйарбар бэйиэт «балерина мастар» диэн строката ырыаҕа хайдах эрэ толоостук иһиллэр курдуга, ол иһин Петр Николаевичка эттим: «Оттон бу строканы «Үҥкүүһүт хатыҥнар» диэтэхпитинэ хайдаҕый?» Петр Николаевич ойон турда, өттүгүн охсунна: «Кырдьык даҕаны, хайдах мин бу тылы булбатахпыный?! Олус үчүгэй!»- диэмэхтээтэ.

Норуодунай поэт Семен Данилов «Саха үҥкүүтэ» хоһоонугар «Алаас тыала аҥыс гынар» диэнин мин: «Алаас тыала ил гынар» диэтэххэ хайдах буолуой?», — диэбитим. Онуоха Семен Петрович: «Алаас тыала аҥыс да, ил да гыныан сөп буоллаҕа. Ол эрэн, үчүгэй ырыаны суруйбуккун, итинник да буоллун», — диэбитэ, хайҕаабыта. Бу ырыа 1972 сыллаахтан ыллана сылдьар, үчүгэйдик иһиллэр. Ити курдук, бэйиэт уонна мелодист биир ситим буолуулара ырыаны тупсарара саарбаҕа суох. Манна өссө эбэн кэпсээтэххэ, норуодунай бэйиэт Иван Гоголев тылларыгар мелодиятын суруйбут «Туйаара» ырыам аата адьас атына, сорох строкалара да билигин ылланалларын курдук буолбатахтара. Хоһоон аата «Тамара» диэн этэ, нуучча кыыһыгар анаммыт буолан «куп-кугас», «күөх харах» диэн тыллар бааллара. Олору иккиэн сүбэнэн уларытан, билигин «Туйаара» диэн ааттанан ылланар.

Аны туран мелодист сөбүлээбит хоһоонугар мелодия айыллан ыллана сырыттар да, иккис, үһүс да киһинэн бэйэтин матыыбын айыан сөп. Олоххо оннук элбэх. Холобур, мин Семен Данилов «Доҕоруом, дабай күөх сыырдаргын» хоһоонугар мелодиям талааннаах, сахаҕа сэдэх бас куоластаах ырыаһыт, мелодист Федор Лобанов кэнниттэн иккис матыып буолар. Роман Атласов тоҥ да сүрэҕи уулларыах дириҥ иэйиилээх тыллардаах «Хайа хаһан кэлэҕин?» диэн хоһоонугар мин Христофор Максимов уонна Иннокентий Чахов кэннилэриттэн үһүс киһинэн матыып айбытым. Маныаха иккиэннэриттэн сөбүлэҥнэрин ылан баран суруйбутум. Роман Атласовы билэр киһим этэ. Мелодия суруйар кэммэр кыыһа Аидалыын кэпсэтэ сылдьыбытым. Аҕата бу хоһоону 1959 сыллаахха өлөр ыарыытыгар сытан суруйбут эбит. Онон буоллаҕа, мелодия айарбар адьас атын турукка киирэн ылбытым, ураты иэйиигэ киирбитим, билэр киһибин олох атын харахпынан көрбүтүм. Ол иһин, бу ырыа санаарҕабыллаах, курутуйуулаах, ол эрэн, таптал күүһүгэр эрэли үөскэтэр мелодиялаах буолбута”.

х х х

А.М. Алексеев кэлиҥҥи сүүрбэччэ сыл эдэрдэри ырыа, муусука эйгэтигэр уһуйааччы быһыытынан таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар. Маныаха кини аан бастаан тэрийбит, этэргэ дылы, ыллаан-туойан сири-сибиири бараабыт «Айан» ырыа ансаамбылын ахтан ааһар тоҕоостоох буолуоҕа. Аркадий Михайлович эдэр дьонтон тэрийбит «Айыллыа» ансаамбылын үтүө тылынан ахтар. Сэттэ сыл ыллаабыттар, саҥа ааттар тахсыбыттар. Олор истэригэр билигин бэйэлэрэ туспа суоллаах-иистээх, СӨ үтүөлээх артыыстара Сахаайа, Александр Бурнашев, Анастасия Готовцева бааллар. Салгыы кини көрбүт-истибит, сэҥээрбит, сэргээбит «Дайар сахалар» ансаамбылы тэрийэн элбэх эдэр ырыаһыты ырыа-тойук аартыгар таһаарбыта.

Кэлиҥҥи кэмҥэ тэрийбит 11 киһилээх, оркестрдаах баяннаах ырыатын ансаамбыла дьон-сэргэ биһирэбилин ылбыт. Онно СӨ үтүөлээх артыыһа Анастасия Готовцеваны таһынан эдэр ырыаһыттар Кирилл Матвеев, Сунтаартан Айаал Кириллин, Байбал Семенов уола Аскалон Семенов, Маайа Сергина, Сарыада, Умсуура Ченянова бааллар, талааннарын чочуйаллар. Аркадий Михайлович бу сүүрбэччэ сыл иһигэр 40-ча эдэр ырыаһыты уһуйан, бэлэмнээн таһаардаҕым буолуо диэн астынан ахтан ылар.

А.М. Алексеев адьас оҕо эрдэҕиттэн, оскуолатааҕы сылларыттан музыканы, физкультураны уонна спорду тэҥинэн тутан дьарыгырбыт, олорго улахан ситиһиилэммит, өрөспүүбүлүкэҕэ тарбахха баттанар дэгиттэр талааннаах киһинэн биллэр. Ол курдук, тохсуска үөрэнэ сылдьан чэпчэки атлетикаҕа рекортары олохтуур, үөһэ ахтан ааспыппыт курдук «Тойбохой» ырыатын онус кылааска сылдьан айар. Спордунан утумнаахтык дьарыгырыыта, онно ситиһиилэниитэ Москубаҕа И.В. Сталин аатынан Киин физкультурнай-спортивнай институкка үөрэнэр сылларыгар буолбут. Аркадий Михайлович спорт 6 көрүҥэр 30-ча рекорду олохтуу сылдьыбыт. Олортон үҥүүнү быраҕыыга уонна пятиборьеҕа 1965 сыллаахха олохтообут рекортара күн бүгүҥҥэ диэри куоһарылла иликтэр.

Аркадий Михайлович аны үөрэҕин бүтэрэн кэлэн «Урожай» физкультурнай-спортивнай уопсастыбаҕа үлэлии сылдьан, Саха сирин норуоттарын спортивнай оонньууларын, өссө аан бастаан Саха сирин олимпийскай оонньуулара диэн ааттаан төрүттэспит дьонтон биирдэстэрэ буолар. Ол киэҥ, интэриэһинэй историческай чахчы быһыытынан туспа кэпсээн.
Аны А.М. Алексеевы дэгиттэр дьарыктардаах диэбиппитин биир бигэргэтиитинэн кини бэйэтэ сүүрэн-көтөн, кэпсэтэн-ипсэтэн, үп-ас, сэп-сэбиргэл булан, дьон-сэргэ көмөтүнэн тэрийбит эспэдииссэйэлэрэ Саха сирин араас, дьикти айылҕалаах муннуктарыгар тиийэн, 18 киинэни устубута буолар. Аркадий Михайлович Ньүүйэҕэ уонна Лена төрдүгэр тиийэ сылдьыбатаҕыттан хомойорун этэр. Бу үлэлэрэ үрдүктүк сыаналанан, аан дойдутааҕы бириэмийэнэн бэлиэтэммиттэр.

Сэрии сылларын оҕото Аркадий Алексеев ол аас-туор сылларга Кэбээйигэ көһөн тиийэн, тыыннаах хаалбыттарын махталынан ахтар. Ийэтэ, аҕата сорсуннаах сонордьут, байанайдаах булчут, бааттаах балыксыт буоланнар быстарбатахтар, түөрт оҕолорун аччыктаппатахтар. Кинилэри балык уонна куобах этэ быыһаабыт. Кэбээйигэ 1943-1947 сылларга олорбуттар.

Саастаах, аһыыны-ньулууну билбит, хайа да былааска биһирэммит киһи буоларын быһыытынан, А.М. Алексеев билиҥҥи олоҕу уруккуга тэҥнии тутан бэйэтэ санаалардаах. Кини дьон наһаа куолулуурун, үчүгэй туох да суох, туох барыта куһаҕан диир кэмэлдьилэммитин сөбүлээбэт. «Үлэлиир киһи дьоллоох, мин 9 сааспыттан үлэҕэ-хамнаска сыстыбытым», — диэбитин истэ олороҥҥун, ол да иһин бу мин иннибэр маннык толуу, дьоллоох киһи кэпсии-ипсии олордоҕо диэн бигэ санааҕа кэлэҕин. Билиҥҥи олоҕу айар үлэһиккэ уустук кэм диэн сыаналыырын этэр. Урут ай-суруй, барыта баара, суол аһаҕас этэ: айар дьиэлэргэ, санаторийдарга путевкалар, дьиэ-уот, даача. Билигин ити өттүнэн кырыымчык соҕус буолбутун этэр.

Спортсмен, култуура үлэһитин быһыытынан, Аркадий Михайлович киһи хайа да кэмҥэ бэйэтин көрүнүөхтээх диэн бигэ бириинсиптээх. Арыгыны олох иһимэҥ диэн бобор сыыһа, киһи кыратык иһиэн сөп буоллаҕа диэн олоҕу олорболообут киһи санаалаах. Кини спордун 36 сааһыгар тохтоппутун, арыгы иһэн баран хаһан да сценаҕа тахсан ыллаабатаҕын этэр.
Ырыа суруллуута ахтан ааспыппыт курдук икки өһүөттэн — бэйиэт тылыттан уонна мелодист матыыбыттан турар эбит буоллаҕына, кини киэҥ эйгэҕэ тахсыытыгар, онно биһирэниитигэр эбэтэр сириллиитигэр үһүс өһүө оруола улахан. Ол ырыаны толорооччу буолар. Аркадий Алексеев мелодист быһыытынан биир уратыта кини ырыаларын бэйэтэ толоруутугар сытар. Кини толоруута чахчы да хатыламмат уратылардаах, үөһэ-аллараа түһэрэн-таһааран, киллэрэн-таһааран ыллыыра истээччини абылыыр күүстээх, сүрэҕи-быары уулларар иэйиилээх. Аркадий Алексеев ырыаларын атын толорооччулартан биир бастыҥнарынан, биллэн турар, СӨ үтүөлээх артыыската Раиса Захарова буолара. Манна эбии кими эрэ ааттыыр күчүмэҕэй курдук. Толорооччулар бааллар, ол эрэн, кинилэр Аркадий Алексеев ырыатын бэйэтэ эбэтэр Раиса Захарова толорууларыгар син биир тиийбэт, ырыа матыыбын уратытын истээччигэ ситэ-хото тиэрдибэт курдук ыллыыллар диэн саныыбын. Маныаха мин баҕар сыыстарарым буолуо, билбэтим…

Ирэ-хоро кэпсэтэ олорон Аркадий Михайлович төрөөбүт-үөскээбит Лоомтукатын таптыырын, быыс-арыт булла да дойдутугар тиийэ турарын, биир дойдулаахтарынан киэн туттарын биллим. Кини улаханнык өрө күүрэн күүдэпчилэммэккэ, биир тэҥник, лоп-бааччы саҥаран кэпсии олордо. Онно бастатан туран саха улахан атыыһыттара, баайдара, меценаттара Манньыаттаахтар, Лепчикэптэр Лоомтукаттан силистээхтэрин-мутуктаахтарын санатта. Салгыы С.З. Борисов, Р.Г. Васильев, Валериан Васильев, Владимир Ларионов, Семен Назаров курдук Саха сиригэр эрэ буолбакка, бүтүн дойду үрдүнэн биллэр-көстөр дьон ааттарын киэн тутта ааттаталаата. Оттон Лоомтукаттан соҕотох норуодунай артыыс Аркадий Алексеев аатын төрөөбүт сирин кулууба сүгэр эбит.

х х х

А.М. Алексеев айымньылаах, таһаарыылаах үлэтэ сыаналанан 65 сааһыгар СӨ норуодунай артыыһын бочуоттаах аатын ылбыт. 1996 сыллаахха Дьокуускай куорат Ытык Киһитин, онтон быйыл СӨ Ытык Киһитин бочуоттаах ааттарын сүгэр чиэскэ-бочуокка тиксибит. Бу улахан ааттары кини Саха сирин спортсменнарыттан уонна мелодистарыттан бастакынан сүкпүтэ элбэҕи этэр. Маныаха Аркадий Михайлович бу үрдүк ааттар айар үлэтигэр-хамнаһыгар ирдэбилин лаппа үрдэтэллэрин, норуотун иннигэр эбээһинэһин эбэллэрин ыйар.
Чахчы да оннук. Аркадий Михайлович ырыатынан-тойугунан дьонун-сэргэтин үөрдэ-көтүтэ, санааларын көтөҕө сылдьар. Ол курдук, Аркадий Михайлович Дьокуускай куорат ыһыаҕар Анаабыр улууһун түһүлгэтигэр ыҥырыллан, бэйэтин ансаамбылынан тиийэн ыллаан-туойан кэлбиттэр. Онтон атырдьах ыйын бүтүүтүгэр Лоомтукаҕа кини ырыаларын толорууга күрэһи иилээн-саҕалаан тэрийэн ыыппыт. Аны алтынньы 23 күнүгэр биир дойдулааҕа, доҕоро, талааннаах мелодист, умнуллубат куоластаах ырыаһыт Валерий Ноев төрөөбүтэ 80 сылыгар аналлаах «Симэн сытар харахпар» кэнсиэр-испэктээкили тэрийэн ыытар. Ити курдук, үлэ үгүс, былаан да элбэх.

Инньэ 1967 сыллаахха Аркадий Алексеев айар үлэтэ ситэ өйдөммөккө, онно суоҕунан мөҕүллэн, мөрөйдөнөн баран, абаран: «Саатар ыллыырбын боппот инигит!» — диэбитин толорон, үйэ аҥаарыттан ордук кэмҥэ өссө сатайан туран айан-суруйан, ыллаан-туойан кэллэ. Билигин киэҥ кэскиллээх үлэнэн дьарыктанар, бэйэтин баай үөрүйэҕин ыччакка биэрэр.

“Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан Валериан НИКОЛАЕВ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0