Кэбээйи Лүүчүнүттэн төрүттээх, Мэҥэ Хаҥалас Павловскайын олохтооҕо Петр Дмитриев киһини сэҥээрдэр дьарыктаах. Кини көтөрдөрү хаартыскаҕа түһэрэр.
edersaas.ru
Дьиҥэр, хаартысканан билиҥҥи үйэҕэ элбэх киһи үлүһүйэр, оттон куһу-хааһы манаһыы Саха сирин эр дьонугар барыларыгар кэриэтэ чугас дьарык. Саас, күһүн кэллэр эрэ, саата даҕаны суох сылдьан, халлааҥҥа ааһар үөр куһу сайыспыттыы батыһа көрөн хаалаҕын, дьэ ону хайдах да гыммаккын. Петр Васильевич кыра эрдэҕиттэн эмиэ кусчут мааныта эбит. Ол эрэн, кэнники кэмҥэ айылҕаҕа тахсарыгар саа оннугар фотоаппараат илдьэ барарын ордорбута ырааппыт. Билигин, кини «булдун» инстаграмҥа аспыт лиэнтэтигэр @p.v.dmitriev көрүөххэ сөп. Хайдах итинник санааҕа тиийбитин туһунан мин ирэ-хоро ыйыталастым.
12 алтан ботуруон
Кус булдугар 6-с кылаастан аҕабын кытта сылдьыспытым. Икки сыл сылдьыһан баран, бэйэм кэрийэр буолбутум. 20-лээх сааны убайбыттан уларсан «бэйэм киэнэ” оҥостубутум. Оччолорго алтан ботуруон, бэйэ ииттии мучумаана. Миэхэ 12 устуука баар этэ. Маҥнай үксүн бараахтары кыайарым. Ол сыл сааһыгар убайым, детсадка үлэлии кэлбит нуучча кыыһын кэргэн ылан, сыбаайбалаабыттара. Биир күн, хас да барааҕы өлөрөн, убайым аах кэлиэхтэрин эрэ иннинэ бараахтарбын күүлэ муостатыгар кэчигирэтэн кэбистим уонна кладовкаҕа киирэн саһан олордум. Санаабар мин булчуппун сөҕүөхтэрэ, хайгыахтара диэн, ону истэр санаалаах олоробун. Арай саҥаһым: «Ой, какие маленькие! Ну, зачем таких маленьких…» — диэх курдук аһынар саҥатын иһиттим, дэлби кыбыһынным. Ол күн харахтарыгар көстүбэтэҕим уонна «кырдьык даҕаны» дии санаан, аны бараахтары ыппат буолбутум.
Байанай бэрсэр этэ
Улаатан, үөрэхпин бүтэрэн кэлээт, МЦ автомат саа ылыммытым, онтон ыла фотоохотаҕа көһүөхпэр диэри сезону көтүппэтэҕим. Сааскы куһу кэтэһэн, кыһын устата хаста да саабын тимир дьааһыктан таһааран сууйар-сотор буоларым. Ол да буоллар, дурдаланан, мончууктанан бултаабатаҕым. Наар кэрийэн, үөмэн киирэн бултуурбун сөбүлүүр этим. Сааһыппынан син ортолор ахсааннарыгар киирсэр этим дии сананабын. Бу соторутааҕыга диэри биһиэхэ хаас олох аҕыйах этэ. Сезон устата биир эмит дурдаҕа хаас ыттахтарына кэпсэл буолара. Миэхэ Байанайым син өлүүлүүр курдуга, кэрийэ сылдьан син түбэһэр этим. Сыыһа-халты туттуу да баар буолааччы, ол гынан баран, бу дойдуга олохсуйуохпуттан уонтан тахса хааһы бултаабытым.
Саамай астыммытым, олох кур ботуруонунан ытан, икки хааһы түһэрэн турардаахпын. Ол маннык этэ. Биирдэ кэрийэн, олох мэлийэн төннөн иһэн, биир күөл атаҕар түһэн олорор чыккымайдарга түбэстим. Аһаҕас баҕайы сир. Ол да буоллар үөмэн киирэн, балай да ыраахтан ытан, биири сатыылаттым. Онтукам уҥуор устан бара турда. «Син биир ырааппат» диэн хос ыппатым. Тахсыбыт сирин бэлиэтии көрөн баран, күөлбүн эргийэ бардым. Ол иннинэ, били куоппуту хаптатыам диэн бэлэмнэнэн, кур ботуруоннары угуннум. Арай, ходуһа устун хааман истэхпинэ, кэннибэр хаастар саҥардылар. Тохтуу биэрдим. Хамсаабакка туран, аа-дьуо, кэннибин хайыһан көрбүтүм, намыһах баҕайынан бу иһэллэр эбит. Кэтэһэн туран эргичис гынным, соһуйан өрө охсууларыгар иккитэ ытан иккини түһэрдим. Үһүс ботуруонум, кур аата кур, сэрэйбитим курдук, эстибэтэҕэ. Хаастарым олох атаҕым анныгар түһүтэлээтилэр. Астыга сүрдээх этэ.
Саа дуу, хаартыска дуу?
Үбүлүөйбэр оҕолорум сиэркилэлээх аныгы фотоаппараат бэлэхтээбиттэрэ. Маҥнай ыйааһына ыарахан диэн мээнэ илдьэ сылдьыбат этим. Сиэпкэ уктар кыра аппарааппын ордорор курдугум. Онтон кийиитим үлэҕэ тахсыан наада буолбутугар, икки саастаах сиэммин көрөн, дьиэҕэ олорор буолбутум. Ол киһибин саататаары, чыычаах аһыыр уйатын оҥорон, онно кэлэр чыычаахтары маныыр, хаартыскаҕа түһэрэр буолбуппут. Киһим ону сүрдээҕин сөбүлүүр этэ. Хаартыскаларбын, куоракка олорор сиэннэрбэр көрдөрөөрү, аны инстаграмҥа лиэнтэ аспытым @p.v.dmitriev. Салгыы, аны ойууламмыт чыычаах анныгар быһаарар бичик суруйаары, интэриниэти хасыһан, ааранан бэйэм күүскэ үлүһүйэн барбытым.
Ол саас ырааҕы тартарар улахан объектив атыыласпытым. Куска саабын кытта аппарааппын илдьэ сылдьыбытым. Ол эрэн, икки тэрили сүгэ сылдьар олус эрэйдээх эбит. Инньэ гынан, ити иккиттэн биирдэстэрин талар мучумааҥҥа түбэспитим. Түмүгэр хаартысканы талбытым.
Булду утарбаппын эрээри…
Уопсайынан булду олох утарбаппын. Биһиэхэ, сахаларга, хааммытыгар баар дьарыкпыт буоллаҕа. Табаарыстарым оонньоон «Кус этин эмиэ сиэбэт буоллуҥ дуу» дииллэр. Төттөрүтүн элбэҕи сиир буоллум! Урут сааланар эрдэххэ, сороҕор сезон устата биир эмэтэ чыккыйы бултаан, Ньукуолуҥҥа амсайар буоллахпытына, билигин булт аһа бырааһынньыктарынан анаан, морозилкаҕа уурунар кытта буолан турар. «Бултаабат» диэн буоллаҕа, табаарыстар, аймахтар бэрсэ тураллар. Онон сааламмат буолан эттэн маттым диир кыаҕым суох. Саабын күтүөт уолбар бэлэхтээн кэбиспитим.
Киһи сааһырдаҕына уйан буолар дииллэрэ кырдьык быһыылаах. Бэйэм үс оҕоттон алта сиэннээх киһи буолбутум ыраатта. «Төрүү-ууһуу кэлэр барахсаттары тоҕо да өлөрөн» диэн санаа баһыйда быһыылааҕа. Аны хайата да биир абылаҥнаахтар. Атына диэн, хаартыскаҕа түһэрбит булдуҥ тыыннаах хаалар, төрүүр-ууһуур. Саныахха да үчүгэй. Аны бу булка хааччахтаах кэм диэн суох. Арай көтөрдөр сымыыт баттыыр кэмнэригэр сылдьыллыбат – аймаабатах ордук.
Кусчут кусчутунан хаалар
Көтөр булдуттан хаартыскаҕа көспүт буолан буоллаҕа, көтөрдөрү түһэрэрбин ордоробун, бултуу сылдьар курдук сананабын. Куһу чугастан эрэ ыта үөрэммит үгэспинэн, үксүн, үөмэн киирэн, чугастан түһэрэ сатыыбын. Дьиктитэ, саата суох сырыттахха, хайа да харамай, сүрдээҕин чугаһатар. Аа-дьуо, бытааннык эрэ хамсаныахха наада. Киһи туох санаалаах иһэрин сэрэйэллэр быһыылаах дии саныыбын. Биирдэ саас, олох ыраас сиринэн хоҥор хаастарга үөмэн киирэн түһэрбитим. 200-чэ миэтэрэттэн өйдөөн көрбүтүм. Миигин бэлиэр көрөн, көтөөрү, хороһон аҕай олороллоро. Тохтоон, балай да өр туран уоскутан баран, аһаан барбыттарыгар утары бардым. Саатар көтөллөрүгэр түһэрэн хаалыам диэн санаалаахпын. Хороҥноһон бардахтарына тохтоон уоскутабын. Оннук гынан, 70-ча миэтэрэ чугаһаабыт этим. Этэргэ дылы, тугунан да кэмнэммэт дуоһуйууну ылбытым. Саалааҕым буоллар, оннук чугаһаппаттара чуолкай.
Хаартыска “булда” туспа алыптаах
Куруук да буолбатар кэтээн түһэрэбин. Кэтээн киһи элбэҕи билэр. Биирдэ сиэммин кытта уйалаах тоҥсоҕойу кэтээн көрбүппүт. Тумсугар уу «омурдан» аҕалан оҕолоругар иһэрдэрин билбиппит.
Фотоаппарааттаах Саха сирин “булчуттарын” инстаграмтан, батсааптан сирэй көрсүбэккэ да буоллар син билэттиибин, үлэлэрин кэтээн көрөбүн. Максим Афанасьев, Афанасий Самойлов, Айаана уонна Иван Аянитовтар уонна да атыттар үлэлэриттэн элбэххэ үөрэнним.
Атын дойдулары кытта улаханнык суруйсубаппын эрээри, хоруй сурук быһыытынан санаа атастаһабын. Мин хаартыскаларбын син көрөллөр быһыылаах, астыммыттарын биллэрээччилэр.
Бу көрүҥүнэн дьарыгырыам иннинэ барабыай чыычаах икки көрүҥнээх буоларын да билбэт киһи, элбэҕи биллим. Онтукпун сиэннэрбэр, дьоҥҥо тиэрдэ сатыыр буолан өссө билэ сатыырга интэриэс улахан. Үксүн интэриниэти «хаһабын» уонна Б.И. Сидоров определителинэн туһанабын.
Түһэрбит көтөрүм ахсаана өссө да аҕыйах, дьиэ таһынааҕылар. Эбэр баҕа баһаам, саҥа саҕалаан эрэбин дии саныыбын. Улахан эбэтэр эриэккэс көтөрдөрү өссө түбэһэн түһэрэ иликпин.Түһэрэр инибин диэн эрэл баар.
Егор Карпов, edersaas.ru