Саха сиригэр табаны иитии тыа хаһаайыстыбатын сүрүн салааларыттан биирдэстэрэ. Ааҕааччылар, сайын ортолоото, онон табаны иитии туруга хайдаҕын интэриэһиргииллэрэ чахчы. Ааспыт нэдиэлэтээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ хаһаайыстыбаларыгар 179 106 таба баар (былырыын бу кэмҥэ — 178 686). Саамай элбэх табалаах — Усуйаана улууһа (33 тыһыынча), манна 8146 тугут төрөөбүт. Анаабыр, Аллараа Халыма эмиэ атыттардааҕар үгүөрү табалаахтар. Тугуту ылыыга: Анаабыр (5954), Аллараа Халыма (5014) эмиэ көрдөрүүлэрэ үчүгэй. Хас эмэ сыл кэнниттэн таба иитиитин сөргүтэн, ыаллыы улуустартан таба атыыласпыт Аллайыахаҕа быйыл 550 тугут төрөөтө. Онон быйыл Саха сирин таба иитэр ыстаадаларыгар 39 997 тугут ылыллан, төрүөх көрдөрүүтэ 53,1%-ҥа тэҥнэстэ. Билигин ыстаадалар табаларын сайыҥҥы маршруттарынан мэччитэллэр.
Быйылгы сылга көрүллүбүт үп-харчы барыта улуустарга ыытыллан, тустаахтарга тиэрдиллэн турар. “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 2020–2024 сс. тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сырьетун уонна ас-үөл ырыынагын сүрүннээһин” судаарыстыба бырагырааматын чэрчитинэн, 10 тыһыынчаттан элбэх табалаах бөдөҥ хаһаайыстыбаларга табаны өлөрөн астыыр уонна тута тоҥорор тэриллэри, радиостанциялары атыылаһыы ороскуота толуйуллар.
Икки моойторугу сакаастаатыбыт
— Быйыл сайын биир нэдиэлэ устата бырдах, бүгүйэх күүскэ түһэн, табаһыттары, табалары барыбытын ыксата сырытта. Абытайа сүрдээх этэ. Ону табаларбытын наар ыстаран (распылитель) эмтээн, быыһанныбыт быһыылаах. Биһиги Оленегорскайтан 190 км сиргэ сайылаан турабыт. Кэрэмэһит үрэх таһыгар баар Проня диэн ааттаах күөлтэн чугас. Общинабыт бэрэссэдээтэлэ Антон Трофимов, табаһыттар Иван Сивцев, Сергей Жирков, Василий Едукин, Спиридон Едукин буоламмыт табаларбытын көрөбүт-истэбит. Сибээспит үчүгэй. Билиҥҥитэ адьырҕа
кыыллар, хата, көстүбэттэр. Күһүн хараҥардаҕына биллэллэрэ буолуо ээ. 200‑чэ тугуттанныбыт. Туруктара этэҥҥэ. Антон Валерьевич бэтэринээр үөрэхтээх буолан, табалары эмтээһиҥҥэ кыһалҕабыт суох. Хайа, уонна бэйэм үөрэҕэ суох бэтэринээр буоллаҕым дии, көмөнү сатыыбын. Табаларбыт ханна сылдьалларын көрөөрү, икки моойторугу сакаастаатыбыт, төлөпүөнүнэн киирэн көрөргө бэртээхэй тэрил эбит. Хамнаспытын тыа хаһаайыстыбатын управлениета төлүү илик. Ону кэтэһэбит. Тоҕо диэтэххэ, кыһыҥҥыбытыгар билиҥҥиттэн бэлэмнэннэхпитинэ сатанар, уу суолунан аспытын-таҥаспытын атыылаһыннаран, куораттан ыыттарыахтаахпыт, — диир “Илкан” көс аҕа ууһун общинатын табаһыта Валерий Алексеевич Трофимов.
Тыатааҕы буулуур
Нерюнгрига “Золотинка” муниципальнай тэрилтэ 2500 табаны биэс ыстааданан сайылатар. Салайааччы Ньургун Владимиров иһитиннэрбитинэн, быйыл сайын ыстаадалары адьырҕалар, бөрө, тыатааҕы, буулаан, табалары тардаллар, эрэйи көрдөрбүттэр. Ону бултаһаллар.
Оттон “Томпо” фактория ТПК-ҕа быйыл сайын 5000 тахса таба сайылаан турар. Олус уустук усулуобуйалаах сайын ааһан эрэр дииллэр. Ол курдук, халлаан куйаарар, онтон этиҥнээх, чаҕылҕаннаах дохсун ардах курулатар буолан, сииктэн, бырдах, бүгүйэх олус элбэҕиттэн табалар биир сиргэ кыайан турбакка, ырыган соҕустар эбит. Ону сэргэ тыатааҕылар ыстаадалары буулууллар, табаһыттар балааккаларын да үрэйэллэр, астарын-үөллэрин да тыыталлар. Хаһаайыстыба каадырга отделын салайааччыта Айталина Баишева этэринэн, табаһыттар сороҕор уончаҕа тиийэ эһэни көрсөллөр. Аны улахан ыстаадаларга “микробактериозтан” табалар ыалдьаллара бэлиэтэммит. Ыстаадалар бары уустук суоллаах-иистээх сиргэ бааллар. Онон спутник сибээһэ эрэ абырыыр. Улуус баһылыга хас биирдии табаһыты ыарахан сыаналаах спутник симкаларынан (600 мүнүүтэҕэ диэри) хааччыйан абыраабыт. Онон табаһыттар хаһан баҕарар кыһалҕаланнылар да эрийэр кыахтаммыттар. Ону тэҥэ баһылык көмөтүнэн бэтэринээринэй эми Новосибирскайтан быһа сакаастаан ылларбыттар. Ол да буоллар, үс ыстаадаҕа эмп-том хойутаан, кыайан тиэрдиллибэтэх. Хаһаайыстыбаҕа 55 үлэһиттээх. Аһынан-үөлүнэн хааччыллыылара үчүгэй. Олунньуга бородуукталарын атыылаһаллар уонна кулун тутар ыйга сайаапканан сыллааҕы астарын ыстаадаларга тиэрдэн кэбиһэллэр. Ол эрээри факторияҕа бэтэринээрдэр, зоотехник тиийбэтэ кыһалҕаны үөскэтэр. Тоҕо диэтэххэ, соҕотох бэтэринээр ыстаадалар тэйиччи сыталларынан ыстаадалары тэҥинэн хааччыйара уустуктардаах.
Ыстаадалар сайыҥҥы олохторуттан кылгастык кэпсээтэххэ итинник.
Женни Стрюкова, «Саха сирэ» хаһыат
Хаартыска: Томпоттон А. Баишева ыытта