Сааһырбыт дьоҥҥо сүбэлэр

Бөлөххө киир:

Үрдүк категориялаах норуот эмчитэ уонна иннэһитэ, терапевт-быраас, доруобуйа харыстабылын туйгуна, Сунтаар улууһун Бочуоттаах олохтооҕо Анна Васильевна Дохунаева 50-ча сыл кэриҥэ муспут уопутун, билиитин-көрүүтүн түмэн, бу күннэргэ “Сааһырбыт дьоҥҥо сүбэлэр” диэн кинигэтин таһаарда. Салгыы бу кинигэттэн быһа тардан бэчээттиибит.

Кырдьыы төрүөттэрэ

Киһи үөскүөҕүттэн кырдьарга барар. Ол эрэн, саас ылан бардаҕына, бу тэтим өссө күүскэ түргэтиир. Кырдьыы өбүгэбит ситимиттэн (наследственность), ыарыыларбытыттан, олохпут усулуобуйатыттан, олоҕурбут үөрүйэхтэрбититтэн (привычки), өй-санаа туругуттан тутулуктаах. Киһи өйө-санаата доруобай сылдьыан баҕаран бэйэтин көрүнэр, этэ-сиинэ ыраас, чэгиэн, олоххо тардыһыылаах, сыаллаах-соруктаах буоллаҕына, үйэтэ уһуур.

Организм киртийээһинэ кырдьыыны түргэтэтэр, ол иһин эмтэниэх иннинэ, ыраастаныы барыахтаах. Олоҕу таптыыр, үөрэ-көтө мичилийэ сылдьар киһи олоҕо уһуур, оттон олохтон хомойор, кэлэйэр киһи дьаатынан туола сылдьар курдук буолар. Айылҕалыын тэҥҥэ алтыһар, кинини өйдүүр, ылынар киһи өйдүүн-санаалыын, эттиин-сиинниин айылҕатын ситиминэн ыалдьыбат, кырдьыбат. Ийэ Айылҕатыттан тэйбит киһи дууһалыын тоҥуй буолар, эттиин-сиинниин эмэҕирэр.

Иҥэмтиэлээх эттиктэр атастаһыыларыгар икки утарыта турар дьайсыы баар. Аһаабыт аспыт иҥээһинэ (ассимиляция) уонна үрэллиитэ (диссимиляция). Организмҥа иҥээһин баһыйар буоллаҕына – бу эдэр саас. Иҥээһин уонна үрэллии тэҥнэстэхтэринэ — сиппит саас кэлэр, онтон үрэллии баһыйан бардаҕына, кэхтэр саас, кырдьыы саҕаланар. Кырдьар сааска уорганнарбыт аналларын кыайан толорбот буолан бараллар.

Сааһырыы диэн айылҕа анала, кэм кэлэн, кэхтии быһыыта. Сааһырыы сирэйгэ көстөр, тирии сыата аҕыйаан имигэһэ сүтэн, сирэй мыччыстар, баттах маҥхайар, убуур. Уҥуох ордук кэбириир, тостумтуо буолар, эчэйии оһоро бытаарар. Сааһырбыт киһи хаамардыын атын, охтумаары кыра-кыралаан атаҕын сыҕарытар, бытааннык хаамар. Сис уҥуоҕа токуруйар, өй-мэйии мөлтүүр, билиҥҥини умнар, уруккуну үчүгэйдик өйдүүр. Сүрэх тэбиитэ бытаарар, тымыр киртийиитэ элбиир. Иҥэмтиэлээх эттиктэр атастаһыылара бытаарар, сорох уорганнар гормоннара сүтэллэр, эниэргийэ атастаһыыта кэһиллэр. Билиҥҥи киһи 75 сааһыгар сааһырбытын билиэн сөп. 90 саастаах киһи уһун үйэлээхтэр ахсааннарыгар киирсэр. Урукку аас-туор олоххо 50-наах киһи кырдьаҕас аатын ылара.

Кырдьыы дьоҥҥо араастык кэлэр. Үгүс дьон тоҥхойо кырдьыахтарыгар диэри өйдөрүн тута сылдьаллар. Кэтээн көрдөххө, өйдөрүн эдэрдэриттэн харыстаабыт дьон хойукка диэри түөһэйбэт. Эдэр сылдьан арыгыны батыспыт, элбэхтик кырбаммыт-эчэйбит дьон түөһэйиигэ эрдэ хардыылыыр. Саас ылан истэҕин аайы дьон психическэй саппаастара аҕыйаан барарын суотугар, олоҕор саҥа уларыйыылар киирэллэрин сөбүлээбэтин ааһан, ылыммат, быһаарыммат.

Сааһырбыт дьон биэнсийэҕэ баралларын олохтон туоратыллыбыт курдук сананаллар, сорохтор бэйэлэригэр бүгэн, дьиэлэриттэн да тахсыбаттар, эрдэ кырдьаллар. Дьиэҕэ уйулҕаны хамсатар быһыы-майгы (өйдөспөт буолуу, кыыһырсыы, арыгылааһын, о.д.а.) баар буоллаҕына, киһи түргэнник кырдьар, түөһэйэр. Ону сэргэ, үрдүк хаан баттааһына, тымыр киртийиитэ, холестерин үрдүгэ, рак, диабет, сүрэх-тымыр ыарыылара баар буоллахтарына, кырдьыы тэтимэ ордук түргэтиир. Кырыйдым, кыаммат буоллум диэн хамсаммат буолуу, уруккулуу барыны бары аһааһын, табахтааһын, арыгылааһын, ону сэргэ хомойуу-хоргутуу, кэлэйии – кырдьыыны түргэтэтэллэр. Удьуор ситимэ эмиэ биллэр, уһун үйэлээхтэри утумнууллар.

Кэхтэр сааһы бытаардыахха сөп

Олох сайдар тэтимэ түргэтиир, араас радиацияны таһаарар техногеннай прогресс күүскэ бара турар. Салгын, уу радиациятын кэмниир аппараат киэҥник тарҕана илик. Ол курдук, киһи доруобуйатыгар куһаҕан дьайыыны оҥороллор: радионуклидтар, электромагнитнай хонуулар, араас күүстээх тыастар, магнитнай буурҕалар.

Аан дойдуга баар барыта уларыйа-тэлэрийэ, сайда-кэхтэ турар. Арай ДНК мөлүйүөн да сылга уларыйбатын чинчийээччилэр дакаастаабыттар. ДНК уларыйбат буоллаҕына, киһи кырдьыа суохтаах эбит.

Оччотугар кырдьыы тоҕо кэлэрий? Киһи өйө атыннык буһарарыттан, “сбой интеллекта” буоларыттан тахсар дииллэр, атыннык эттэххэ, киһи кута-сүрэ Аар Айыылар үрдүкү өйдөрүнэн иитиллибэт буоллаҕына, кини бэйэтэ уонна Аар Айылҕа ситимэ кыайан тэҥнэммэтэхтэринэ, кырдьыы саҕаланар. Өскө киһи Аар Айыылар ситимнэриттэн тахсыбакка, кинилэр өйдөрүнэн салаллар буоллаҕына, кырдьыы диэн кэлиэ суохтаах эбит. Ол эрэн, киһи буор кута, этэ-сиинэ сааһырбытын биллэрбитин да иһин, өйө-санаата айыылыы тыыннаах буолуон наада.

Киһи олоҕун устата тугу сыыһа толкуйдаабытын, оҥорбутун – барытын көннөрүнэн, дьиҥнээх кырдьыкка кэлэ турар буоллаҕына, кырдьыбат, онтон сыыһаларын ылыммат, көннөрбөт буоллаҕына, умнара элбиир, саҥаны билэ-көрө сатаабатаҕына — өйө сыппыыр, көтөр.

Үтүөрүү диэн, дьиҥэр, киһи билиитэ-көрүүтэ чөлүгэр түһүүтэ буолар. Кырдьыы диэн оҥорбут алҕастары көннөрөр суолу кыайан тобулбакка, булбакка, мунуу-тэнии буоллаҕа.

Киһи кырыйдаҕына, хамсыы-имсии, уунаҥалыы сылдьар килиэккэтэ киртийэн, сороҕо алдьанан, чэрдийбит килиэккэлэринэн солбуллар (фиброз). Төһө да киилиэккэ сааһа кэлэн кырдьыбытын иһин, “өйдүүр өйдөөх” буолар, кини киһи олоҕун усталаах туоратыгар муспут билиитин илдьэ сылдьар.

Кырдьыыны тохтотуохха, бытаардыахха сөп дуо диэн үөрэхтээхтэр чинчийэн үөрэппиттэр уонна маннык быһаарыыга кэлбиттэр: турукка киирэн киһи бэйэтин аналлаах айылҕатын ситимин (вибрация) булан туттаҕына, кырдьара тохтуур эбит. Ол курдук, медитацияҕа биир сыл дьарыктаммыттар олохторун 10-15-20 сыл уһаталлар эбит.

Тоҕо оннугуй? 1986 сыллаахха М.Глезер диэн учуонай турукка үчүгэйдик киирэр дьон хааннарыттан ДГЭС (дигидроэпиандростерон) диэн гормону үөрэппит. Бу гормон 25 саастаахтарга элбэҕин, онтон 70 саастаахтарга 5% эрэ баарын дакаастаабыта. Кырдьыбыт кутуйахтарга бу гормону улахан дозанан укуоллаан барбыттар, кутуйахтар эдэримсийэн хаалбыттар, эмистэр ырбыттар, диабеттаахтар, рахиттаахтар үтүөрбүттэр. Онтон таҥараҕа үҥэр, ураты турукка киирэр дьоҥҥо дигидроэпиандростерон элбээн кэлэрин дакаастаабыттар. Эмиийдэрэ искэннээх дьахталлар үтүөрэллэрин ыйбыттар.

Үйэ уһууругар туох нааданый?

Сөпкө аһааһын, сынньаныы, сөптөөх илии уонна өй үлэтэ, эти-сиини, өйү-санааны ыраастык тутуу, эрчийии, киһи кута-сүрэ тэһийэр сиригэр дьиэлэнии уонна куһаҕан дьаллыктартан букатыннаахтык босхолонуу – үйэни уһатар усулуобуйалар буолаллар.

Сааһырбыт киһи күн аайы төһө кыайарынан хамсана сылдьыахтаах:

— сарсыардааҥҥы эти-сиини хамсаан уһугуннарыы;

— иһирдьэ-таһырдьа дьиэ үлэтэ (күүһүн иһинэн);

— таһырдьа ыраас салгыҥҥа хааман эрчиллии;

— күн аайы кыра да туһалааҕы оҥоруу.

Үлэттэн сылайбыт киһи сынньанара наада. Утуйуу – үчүгэй сынньалаҥ, чуолаан төбө килиэккэлэрэ сынньаналлар. Улуу физиолог И.М. Сеченов маннык этэр: “Биир үлэттэн сылайдаххына, атын үлэнэн дьарыктан”, — диэн. Ол аата кини актыыбынайдык сынньан диэн сүбэлиир. Сааһырбыт киһи бытааннык чөлүгэр түһэрин учуоттуура сөп. Өй үлэтин илии үлэтэ солбуйара, биир үлэттэн сынньанаары атыны оҥорор туһалаах.

Эти-сиини эрчийии (закаливание)

Билигин киһи да, инфекция да уларыйыы бөҕөтүн бараллар. Эмтэр араастара элбиир, умнуллубут ыарыылар көбөр кутталлара баар, ол иһин хас биирдии киһи организмын эрчийэн, ыарыыга утарылаһар күүһүн улаатыннара сылдьара булгуччу наада буолла.

Киһиэхэ тымныыны билэр рецептордара атаҕын тилэҕэр уонна тыынар уорганнарын ис салахайыгар бааллар. Ол иһин тилэх тоҥноҕуна уонна тымныы салгыны эҕирийдэххэ, киһи ыалдьан киирэн барар.

Эрчиллии салгыҥҥа сыгынньах олорортон саҕаланар, бастаан 3 мүнүүтэ, онтон улам уһатан 2 чаас устата бэйэҥ дьиэҥ иһигэр сылдьыаххын сөп. Маны сэргэ атах сыгынньах сылдьыыны 3 мүнүүтэттэн саҕалаан, улам эбэн иһиллэр. Ый курдук сыгынньах сылдьан баран, уунан душтаныы, инчэҕэй таҥаһынан соттуу, баанналаныы, сөтүөлээһин барсар. Күн аайы дьиэҕэ турбут ууга атаҕы бэрбээкэйгэ диэри 3 мүнүүтэ устата уган олорууттан саҕаланар. Үстүү күн буола-буола уу кыраадыһын 1 кыраадыс намтатан иһиллэр. 1,5-2 ый буолан баран, ууга мууһу эбиэххэ сөп. 3 мүнүүтэттэн ордук олоруллубат.

Хайыһардыыр, хаҥкылыыр, хаамар, ыраас салгынынан тыынар хайаан да үтүө сабыдыаллаах.

(Салгыыта бэчээттэниэ).

Бэлэмнээтэ Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска: zdorove.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0