Былырыыҥҥыттан саҕалаан саа көҥүлүн биэриигэ кэккэ уларыйыылар киирэ тураллар. Уопсайынан, бу боппуруоска кытаанах хонтуруол баар буолла. Тоҕо диэтэххэ, былырыын ыам ыйын 11 күнүгэр Казаннааҕы гимназияҕа 19 саастаах Галявиев диэн киһийдэх, итинтэн атыннык ааттыыр кыаллыбата буолуо, дэлби тэбиини оҥорон баран аптамаатынан ытыалаабытын түмүгэр, сэттэ оҕо уонна икки учуутал сырдык тыыннара быстыбыта. Өссө отучча киһи эчэйии ылбыта.
Ити айдаан кэнниттэн былырыын бэс ыйын бүтүүтүн диэки РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин саа атыылаһар сааһы үрдэтиигэ уонна атыылаһарга аналлаах лиссиэнсийэни ылыыга туох-ханнык төрүөттэринэн аккаастыахтарын сөбүн туһунан сокуоҥҥа илии баттаабыта. Ол чэрчитинэн, саа эргиирин хонтуруоллааһыҥҥа сыһыаннаах федеральнай сокуон сорох ыстатыйаларыгар уларытыылар киирдилэр уонна өссө даҕаны киириэхтэрэ.
Ханнык уларыйыылар киирбиттэрин туһунан Росгвардия Саха сиринээҕи управлениетыгар саа эргиирин хонтуруоллуур салаа ыстаарсай иниспиэктэрэ, полиция майора Николай Стручковтан быһааран биэрэригэр көрдөстүбүт.
– Тустаах сокуону уларытыыга илии баттаммытын кэнниттэн ханнык уларыйыылар киирбиттэрин билиһиннэр эрэ.
– Сүрүн уларыйыы бу күннэргэ олоххо киирдэ. 1104М диэн №-дээх Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин бирикээһинэн, сааны саҥа ылар уонна көҥүл болдьоҕун уһаттарар дьон бастаан психологическай тест ааһар буоллулар. Кыайан ааспатахха, саа кытта былдьаныллыан сөп. Ити түмүгүнэн ыспыраапка бэриллэр. Урукку өттүгэр психдиспансерга учуокка турбат диэн ыспыраапканы ылыынан эрэ муҥурданаллара.
– Мэдиссиинискэй көрүү-истии өҥөтүн судаарыстыбаннай эрэ тэрилтэ оҥорор бырааптаах дуо?
– Муниципальнай, судаарыстыбаннай мэдиссиинискэй тэрилтэлэр эрэ көрөр бырааптаахтар. Анал тест ыйытыыларыгар психологка эппиэттиигин, ол кэннэ психиатр быраас бэрэбиэркэтин ааһаҕын.
– Быйыл бэс ыйын 29 күнүттэн 21 сааһын эрэ туолбут киһиэхэ саа көҥүлүн биэриллэр диэн биир сүрүн уларыйыы киирээри турар. Саас-сааһынан билиһиннэр эрэ.
– Быйыл бэс ыйын 29 күнүттэн сааны саҥа ылааччылар биирдэ эбэтэр иккитэ эрэ эстэр сааны атыылаһар буолаллар. Холобур, билигин аан бастакытын ылар киһи биэстэ эстэр аптамаат сааны атыылаһар бырааптаах. Билигин «Ланкастер» уонна «Парадокс» диэн мааркалаахтар нарезной сааҕа тэҥнээхтэр. Эрдэ итинник саалары ылбыттар хайдах-туох буолаллар диэн ыйытыы үөскүүр. Эрдэ атыылаһыллыбыт саа дьоҥҥо бэйэлэригэр хаалар, былдьаныллыбат. Саҥа уларыйыы киирбитин кэнниттэн, биирдэ уонна иккитэ эстэр сааны ылбыттар икки сыл эрэ буолан баран, биэстэ эстэр аптамааты атыылаһар бырааптаналлар. Ити биирэ. Иккиһинэн, бэс ыйын 29 күнүттэн 21 сааһын туолбут киһиэхэ эрэ саа көҥүлэ бэриллэр буолар. Ол эрээри, сылгыһыкка, табаһыкка, булчукка уонна аармыйаҕа сулууспалаан кэлбит киһиэхэ 18 сааһыгар саа көҥүллэнэр.
Саа сэбин туһанан холуобунай дьыалаҕа эриллэн, сууттана сылдьыбыт киһи үйэтин тухары саа көҥүлүн ылара бобуллар. Ону тэҥэ, күүһүлээһиҥҥэ буруйдаммыт дьон эмиэ ылбаттар. Аһыы утаҕы иһэн уонна наркотигы туттан баран тимир көлөнү ыыта сылдьыбыт дьон эмиэ саа көҥүлүн ылар бырааптара быһыллар.
– Өссө ханнык уларыйыылар баалларый?
– Саатын атыылаабыт киһи урут ол туһунан адьас умнан кэбиһэр этэ. Билигин атыылаатахха, иниспиэктэрдэргэ кэлэн ол туһунан хайаан да сайабылыанньа суруйуллуохтаах. Оччоҕуна биирдэ эрэ учуоттан устан, анараа киһи аатыгар көһөрүллэр.
Сааларын уордарбыт, сүтэрбит дьон ол туһунан хайаан да 24 чаас иһинэн иниспиэктэрдэргэ тута биллэриэхтээхтэр. Холобур, иниспиэктэр тиийэн бэрэбиэркэлиир кэмигэр, саабытын сүтэрбиппит диэччилэр элбэх буолааччылар. Билигин итинниккэ тута административнай миэрэ көрүллэр.
Саалаах хаһаайын атын сааны ылаары эбэтэр көҥүлүн уһатаары гыннаҕына, мэдиссиинискэй көрүүнү-истиини хайаан да ааһыахтаах. Холобур, доруобуйатын туругунан кыайан ааспатаҕына, саатын уонна докумуоннарын бэйэтин баҕа өттүнэн аҕалан туттарыахтаах. Бу ирдэбил барыларыгар сыһыаннаах.
– Былырыын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саа көҥүлүгэр тустаах бэрэбиэркэ түмүгүнэн, төһө административнай миэрэ ылыллыбытай, хас саа тутуллубутай?
– Былырыын 39 тыһыынчаттан тахса анал бэрэбиэркэ ыытыллыбытыттан 6344-гэр административнай миэрэ оҥоһуллубут, ону тэҥэ, 8 тыһыынчаттан тахса саа-саадах былдьаныллыбыт. Сүрүн төрүөттэр ханныктарый? Үгүс өттүгэр сааны көрүү-харайыы өттүгэр сыыһа-халты элбэх. Саалаах дьоҥҥо этиэх тустаахпын. Саа көҥүлүн болдьоҕо бүтэрэ үс-биир ый иннинэ кэлэн уһаттарыллыахтаах, ирдэбил оннук. Үгүс эр дьон үс-түөрт күнүнэн болдьоҕо бүтэрэ хаалбытын кэннэ кэлэн уһаттара сатыыллар. Бу тута бэрээдэги кэһиинэн ааҕыллар уонна административнай миэрэҕэ тардыллаллар. Маны адьас өйдөөбөттөр, биһиги маннык бэрээдэк баарын билбэт этибит диэччилэр элбэх буолааччылар.
Нэһилиэнньэ элбэхтик биэрэр ыйытыылара
– Сааны уонна ботуруону биир сиэйпэҕэ ууруохха сөп дуо?
– Ууруохха сөп эрээри, сиэйпэ иһигэр ботуруону уурарга аналлаах пуолка дуу, хармаан дуу баар буолуохтаах.
– Сиэйпэни эркиҥҥэ булгуччу хам саайыллыахтаах дуо?
– Дьиҥэр, саайыллара быдан ордук. Холобур, сиэйпэни уоран тутан барыы элбэхтик тахсар. Билиҥҥилэр ыйааһыннара чэпчэки, онон таах кыбыналлар.
Саа көҥүлэ бэриллибэт
– Ыарахан буруйу оҥорон сууттаммыт дьон ол буруйдара өссө да боруостана илик эбэтэр боруостаммыт да буоллаҕына. Орто буруйу соруйан оҥорбуттарга эмиэ сыһыаннаах. Сааны, эстэр, дэлби барар араас хабааннаах эттиктэри, маллары уонна киһиэхэ күүскэ араастык дьайар наркотическай, психотропнай эттиктэри туһанааччыларга;
– Саанан уонна көҥүллэммэт сэбинэн-сэбиргэлинэн сокуоннайа суох дьарыктаммыттарга;
– Түүрэйдээһини дьарыктанан сууттаммыт дьоҥҥо. Ону тэҥэ, түүрэйдээһиҥҥэ кыттыһан холуобунай дьыалаҕа тардыллан сууттаммыттарга;
– Күүһүлээһиҥҥэ буруйданыллан сууттаммыт дьоҥҥо;
– Тимир көлөнү итирик туруктаах ыыта сылдьан тутуллубут дьоҥҥо.
Александр Тарасов, edersaas.ru