Сир аннынааҕы урууданы хостуур оробуочайы уонна программиһы туох ситимниирий? Бастатан туран, сиртэн хостонор баай, чуолаан алмаас эйгэтин бэрэстэбиитэлэ. Иккиһинэн, IT-технологияны кытта сибээстээх. “Кинилэри ситимниир туох да суох” диэбит киһи АЛРОСА биир эмэ тэрилтэтигэр сырыттаҕына, санаата уларыйыаҕа. Тоҕо диэтэххэ, кэлиҥҥи сылларга алмааһы хостооччу араас хайысхаҕа — геологияттан, алмааһы хостооһунтан, хааччыйыыттан, батарыыттан саҕалаан, көмө бары сулууспаларыгар тиийэ тэрийии үлэтигэр 100-тэн тахса сыыппаралаах быһаарыныыны ылынна.
edersaas.ru
IT тиэрминнэрин хас биирдии алмааһы хостооччу күннээҕи үлэтигэр хото туттар буолла. АЛРОСА Удачнайдааҕы алмааһы кырыылыыр кэмбинээтигэр цифровизация үлэҕэ-хамнаска, бырамыысыланнас уонна экология өттүнэн куттал суох буолуутугар хайдах дьайарын кэмбинээт дириэктэрин инновационнай сайдыыга солбуйааччы Александр Котов билиһиннэрдэ.
– Эһиги тэрилтэҕитигэр кэлин туох саҥа IT-технология киирдэ? Ол түмүгэ хайдаҕый?
— Аныгы технология түргэн уонна хаачыстыбалаах үлэни ситиһэргэ кыаҕы биэрэр. “Удачнай” диэн сир аннынааҕы рудникка ыытыллар үлэни киинниир диспиэччэр систиэмэтэ олохтоммута үлэ тэтимин биллэрдик түргэтэттэ, үлэ хайдах барарын кэмигэр билэр кыаҕы биэрдэ. Тэтими өссө күүһүрдэр баҕаттан WI-FI ситими киллэрэн, сир аннынааҕы учаастактарга тоҕо тэптэрии үлэтин бырайыактааһыны ыытар соруктаахпыт. Ситим көмөтүнэн тэптэрии үлэтин былаанныыр, кыамтатын көрөр кыахтаахпыт. Итини барытын анал бырагыраама суоттуур.
— Оҥорон таһаарыыга роботизация, сыыппаралаах технология киириитэ киһи эт илиитинэн үлэтин биллэрдик чэпчэтэрэ биллэр. Ону тэҥэ үлэһит илии наадата аччыырын, ол эбэтэр ыстаат сарбылларын курдук өйдөбүл баар. Ол эһиэхэ хайдаҕый?
— Бастатан туран, саҥа технология сайдыыны кытта ситимнээҕин таба өйдүөххэ наада. Кини иһитиннэриини дэбигис салайыыга, түргэнник анаарыыга көмөлөһөр. Ол эрэн, түмүгү син биир киһи ылынар. Хайа үлэтин бары түһүмэҕин сыыппаралаах технология көмөтүнэн көрө-истэ олорорбут. Бастатан туран, дьон олоҕун харыстааһыҥҥа, үлэ куттала суох барарыгар туһуланар. Көмпүүтэр тугу да умуннарбат, кини үлэ хаачыстыбалаахтык ыытылларыгар үлэ соругун олус табатык туруорар. Аныгы сыыппараҕа көһүү, холобур, үүттүүр үстүрүмүөн ороскуотун аччатар, тоҕо тэптэриини хонтуруоллуур, матырыйаалы бытарытыыны салайар. Бу – адьас атын таһым. Бырагырааманан хааччыллыы инженер бырайыагы оҥорууга үлэтин чэпчэтэр. Cаҥа технология тоҕо тэптэрии үлэтин быдан дириҥник үөрэтэр, киэҥ түмүгү оҥорор.
— Сыыппара уонна IT-технология саҥа дьоҕуру сайыннарар аналлаах. Онон, ыччаты сыһыарыы соруга турар буоллаҕа.
— Бүгүҥҥү үлэбит түмүгэ эрдэ үлэлээн ааспыт дьон уопуттарыттан уонна саҥа үлэһиттэр дьоҕурдарыттан улахан тутулуктаах. Удачнайга ыччат кэлиитэ элбээтэ. Кинилэргэ анаан араас таһымнаах көрсүһүүлэри тэрийэбит. Эдэр үлэһиттэр уопуттаах биир идэлээхтэрин, сыахтар салайааччыларын, хайаны байытар кэмбинээт дириэктэрин кытта сирэй көрсөн олорон кэпсэтэр, алтыһар кыахтаахтар. Холобур, от ыйыгар эдэр исписэлиистэр Удачнайдааҕы кэмбинээт дириэктэрэ Сергей Павленконы кытары көрсүбүттэрэ. Бу хайысхаҕа биһиги элбэх үлэни ыытабыт, эдэрдэри үөрэтэбит, уопуту атастаһыыны тэрийэбит. Саҥалыы көрүүлээх ыччаттар биһиэхэ олус наадалар. Саҥа киһи үлэ хаамыытыгар саҥа тыыны, сонун этиилэри киллэрэр.
— Сыыппаралаах технологияны киллэрии бырамыысыланнас үлэтигэр куттал суох буолуутун хааччыйарын туһунан этэн аһардыҥ. Ону туоһулуур холобурдар ханныктарый?
— Оннук холобур олус элбэх. Бастатан туран, сир анныгар тоҕо тэптэриигэ чопчу уонна сөптөөх быһаарыыны ылынабыт. Урут хайа иһинээҕи өҕүллүүлэри учуоттуур, суоттуур ыарахан буолара. Билигин итини барытын 3D модель көмөтүнэн, бэл, бырайыактааһын түһүмэҕэр быһаарар кыахтаахпыт. Урукку курдук, сэрэйэн көрөн үлэ суох.
Өссө биир холобуру аҕаллахха, тиэйэр-таһар массыыналар эпэрээтэрдэрэ хайа иһигэр буолбакка, хоско олорон үлэлиир кыахтаннылар. Үлэ барыта тэйиччиттэн салайыллар. Үлэ төһөлөөх чэпчээбитин санаан көрүҥ! Итинник холобур элбэх.
Үсүһүнэн, билигин “хвостохранилище” диэн ааттыыр матырыйаалы харайар сирбитин солбуйар саҥа сыыппаралаах технологияны толкуйдуу сылдьабыт. Кини көмөтүнэн араас түгэҥҥэ тахсар быһыыны-майгыны көрөр-истэр, былаанныыр кыахтаахпыт. Ити бырайыак биһиэхэ олус суолталаах. Тоҕо диэтэххэ, хампаанньа экология өттүнэн куттала суох буолуута инники күөҥҥэ турар.
— Оҥорон таһаарыыга саҥа сыыппаралаах иһитиннэрэр ситим киириитэ үлэһиттэртэн эбии билиини, үөрэҕи ирдиир дуо?
— Тэрилтэҕэ бырагырааманан хааччыллыы саҥардылларын тэҥэ, хас эмэ сыл оҥоһуллан, ууруллан кэлбит укулааты уларытыыга үлэлэһэбит. Саҥа технологиялар үлэҕэ киһи көмөтүнэн киирэллэр. Маннык уларыйыыларга анал салайааччылаах хамаанда ылсар. Киирэр уларыйыылары тэҥэ хамаанда эмиэ араас түһүмэхтэринэн уларыйар, сайдар. Үлэ иэнэ кэҥиир түгэнигэр өссө элбэх үлэһит сыһыарыллар. АЛРОСА каадыры бэлэмниир киинэ онуоха мэлдьи бэлэм. Үлэһиттэр эбии үөрэнэр кыахтаахтар.
Холобур, кэмбинээккэ уонна рудникка баар диспиэччэр пууннара эпэрээссийэлэри салайар киин сорҕотунан буоллулар. Аҥаардас статистика эрэ чахчыларын хомуйбаттар, бүтүн оҥорон таһаарыыны салайар кыахтаннылар. Подразделениелартан киирэр иһитиннэрии сыыппаралаах бырагыраама нөҥүө ааһар уонна диспиэччэрдэргэ тиксэриллэр. Ити үлэ анал билиини эрэйэр. Онуоха көмөҕө кэлэргэ корпоративнай университеппыт мэлдьи бэлэм.
Кэмбинээт сыл аҥаарыгар бары көрүҥ үлэлэргэ көрдөрүүлэри куоһаран олорор. Ол барыта кэлэктиип сааһыламмыт үлэтин түмүгэр ситиһилиннэ. Оттон сыыппараҕа көһүү, IT-технология иннибит диэки тэтимнээхтик уонна эрэллээхтик барарбытыгар олус көмөлөөх.
«Саха сирэ», edersaas.ru анаан Андрей ШИЛОВ суруйуутуттан тылбаас