Саҥа сылтан, Саҥа дьыл бырааһынньыгыттан хас биирдии киһи туох эрэ кэрэни, сонуну, уратыны кэтэһэр. Сыл бэлиэ бырааһынньыга оҕо аймахха чахчы алыптаах эбит буоллаҕына, улахан дьон бэлиэ түгэни, бырааһынньыктааҕы настарыанньаны бэйэбит тэрийдэхпитинэ эрэ умнуллубаттык ааһар. Баабыр сылын көрсө тэттик сүбэлэри үллэстэбит.
2022 сыл сандалыта
Кэлэр 2022 сыл – халлаан күөх Баабыр сыла. Баабыр – сиэмэх кыыл. Сахалыы даҕаны толкуйдаан көрдөххө, баабыр сөбүлүүр аһылыга – эт. Онон сыл маанылаах сандалытын сүрүн бүлүүдэлэрэ эттэн астаналлара ордук. Эт аһылык төһөнөн элбэх да, соччонон үчүгэй. Бу убаһа, ынах, сибиинньэ, араас көтөр этин ыһаарылыахха, духуопкаҕа, бэйэтин сүмэһинигэр, ууга буһарыахха сөп. Балары отунан-маһынан киэргэтэн уурар табыгастаах диэн бэлиэтииллэр. Шашлык эбэтэр грильга буспут эт баара өссө үчүгэй дэһэллэр. Аны эт биир-икки көрүҥүн бэйэтининэн эмиэ кырбастаан уурар ордугун чопчулууллар. Итиэннэ оҕуруот аһын аҥаардастыы бэйэтин уурумаҥ, кыра да буоллар эти кыбытыҥ диэн сүбэлииллэр.
Гороскуобу чугастык ылынымаҥ
Астрологияҕа гороскуоп арааһа баар. Үгүстэр үүнэр сыл бэлиэтэ зодиак бэлиэтигэр төһө сөп түбэһиэн, тугу түстүөн ааҕаллар, истэллэр. Интэриниэт хото киириэҕиттэн сарсыардабыт, этэргэ дылы, гороскуоптан саҕаланар. Сорохтор итэҕэйэллэр, тутуһаллар, онтон атыттар ааҕан баран умнан кэбиһэллэр. Билэр дьон гороскуобу бэйэҕитигэр чугастык ылынымаҥ диэн сүбэлииллэр, ордук куһаҕан санаа суруллубут түгэнигэр. Ол оннугар ис туруккутугар итэҕэйиҥ, бэйэҕит кыаххытыгар эрэниҥ. Уопсайынан, куһаҕан санааны бэйэҕититтэн кыйдааҥ, үчүгэйи, кэрэни эрэ толкуйдааҥ, ыраланыҥ диэн этэллэр.
Саҥа үгэһи олохсутуҥ
Саҥа сылы көрсө хас биирдии ыал харыйа туруорар, маҕаһыынтан оҥоһуллар араас оонньуурдарынан симиир. Ол атыылаһар оонньуурбут, кистээбэккэ эттэххэ, туохтан оҥоһуллубутун билбэппит эбээт. Тас көстүүтүгэр эрэ болҕомтобутун уурабыт. Кытай уонча оонньуурун атыылаһыахтааҕар, сыллата биирдии-иккилии (кыаллар буоллаҕына элбэҕэ өссө үчүгэй) бэйэ оҥорбут оонньуура харыйаҕа ыйанан турарын көрүөххэ олус бэрт.
Билигин маҕаһыыҥҥа талбыт матырыйаал, күлүмүрдүүр таас эгэлгэтэ элбэх, онон араастаан киэргэтиэххэ сөп. Өйдүүр инигит, урут хортуонтан оҥоһуллубут килэбэчигэс кыыллар ыал аайы бааллара. Ону үтүгүннэрэ таарыйа, оҕолор бэйэлэрэ даҕаны бэлэм хортуонтан, кумааҕыттан араас кыыллары кырыйан силимниэхтэрин сөп. Бу — аныгы төлөпүөн үйэтигэр дьиэ кэргэн түмсэ түһэригэр бэртээхэй түгэн. Ол оннугар эһиэнин курдук үүт-үкчү оонньуур кимиэхэ да, ханна даҕаны суоҕар бүк эрэниэххитин сөп.
Бу көрөр оонньуургут күн бүгүн Дьокуускай куорат оскуолатын харыйатын симээн турар. Куонкуруска анаан оҥоһуллубута.
Саҥа сыл сыта
Саҥа сыл бырааһынньыга бэйэтэ туспа, умнуллубат, өйтөн-сүрэхтэн сүппэт ураты сыттаах буолар. Ол – дыргыл сыттаах апельсин, дьаабылыка. Сэбиэскэй кэмнэргэ Тымныы Оҕонньор минньигэс бэлэҕин ылаары мөһөөччүк арааһын тигэрбит, киэргэтэрбит. Ол мөһөөччүк иһигэр минньигэс кэмпиэттэри сэргэ хайаан даҕаны биир апельсины, биир дьаабылыканы угаллара. Дьаабылыка кыратык үлүйбүт да буоллар, ону улахаҥҥа уурбат этибит. Дьиэбитигэр тиийэн мөһөөччүктэн орооппутун кытта, оччолорго түгэх дэриэбинэҕэ кэмчи бу икки фрукта минньигэс сытынан дьиэ иһин ылан кэбиһэрэ. Билигин даҕаны Саҥа сыл бырааһынньыктааҕы сандалытыгар хайаан даҕаны мандарин баар буолуохтаах диэн өйдөбүллээхпит. Бырааһынньык настарыанньатын эрдэттэн аҕалар туһугар күн өрүү-өрүү апельсины, мандарины ылан куукунаҕытыгар ууруҥ. Бысталаан хатара түһэн дьиэҕитигэр сытта таһаарыҥ. Кэлин өссө корицаны, аниһы, гвоздиканы, тыыннаах харыйа, нобилис лабааларын атыылаһан композицията оҥоруҥ диэн сүбэлииллэр. Бу сыттар бары бэйэҕитигэр оҕо сааскытын санатыахтара, оттон оҕолоргутугар умнуллубат түгэннэри бэлэхтиэхтэрэ.
Ретро харыйаны туруор
Дьон Саҥа сылы көрсө дьиэлэрин араастаан киргэтэллэр, тупсараллар, сорохтор букатын остуоруйа дойдутун курдук симииллэр. Урут ыал дьиэ ортотугар биир харыйаны туруорар эбит буоллаҕына, кэлин хас хос аайы даҕаны олордору ким да баалаабат. Ол курдук, саалаҕа улахан харыйаны, оттон куукунаҕа түннүк сэҥийэтигэр ретро тиэмэлээх харыйаны туруоруохха сөп. Былыргы оонньуурдарынан киэргэтиллибит харыйа ураты, аныгы оҕоҕо сонун көстүү. Оттон саастаах дьоҥҥо эдэр, оҕо саастарын санатан настарыанньаларын көтөҕүөҕэ.
Харыйа хайаан даҕаны тыыннаах эбэтэр маҕаһыынтан атыылаһыллыбыт буолара ирдэммэт. Толкуйдуу соруммут, чахчы баҕалаах киһи дьиэ иһигэр баар туох баҕарар матырыйаалы туһаныан сөп. Холобур, бу көрөр харыйаҕытын 2019 сылы көрсө, “Саха сирэ” хаһыат хосторунан куонкуруһугар анаан баатмантан оҥорбуппут.
Хайдах гирлянданы талабыт?
Билигин маҕаһыыҥҥа гирлянда арааһа дэлэй, харчылаах эрэ буол, күн талбытын барытын ылыахха сөп. Үксүгэр кэрэ көстүүтүгэр, дьиримниир уотугар, лаампатыгар боҕомто уурабыт. Оттон саамай сүрүнүн умна быһыытыйдыбыт. Исписэлиистэр сүбэлииллэринэн, бастакытынан, анал собуокка оҥоһуллубут гирлянданы ылыҥ. Икииһинэн, гирлянда харыйаттан үс төгүл уһун буолуохтаах диэн этэллэр. Холобур, 1 миэтэрэ үрдүктээх харыйаҕа 3 миэтэрэлээх гирлянда ирдэнэр. Үсүһүнэн, саамай уһук иилиллибит лаампатыттан вилкатыгар диэри 1,5 миэтэр уһуннаах буолара ордук. Төрдүһүнэн, гирлянда боробулуохатын харыйаҕыт өҥүгэр сөп түбэһиннэрэн атыылаһыҥ. Бэсиһинэн, таһырдьа дьиэ тас бараанын, таһырдьатааҥҥы харыйаны киэргэтэргэ тымныыга аналлаах IP маркировкалаах гирлянданы атыылаһар табыгастааҕын бэлиэтииллэр. Маннык гирлянда дэбигис сиигирбэт диэн ыйаллар.
Аккырыыкката ыыт
Сахалыы хаһыаты ааҕар дьон бары даҕаны сэбиэскэй кэм диэни билэн хаалбыт дьоммут. Онон “Саҥа дьыллааҕы аккырыыкка”, “аккырыыкканан эҕэрдэ” диэни бэркэ өйдүүбүт. Хомойуох иһин, аныгы кэмҥэ батсаап, социальнай ситимнэр, мессенджердэр баһыйан, буостанан аккырыыкка ыытан эҕэрдэлиир үгэс умнууга хаалбыта син ыраатта. Бу умнулла быһыытыйбыт оччотооҕу кэм үтүө үгэһин төнүннэрэн дьэрэкээн, көрүөхтэн кэрэтик симэммит харыйалаах аккырыыкканы ыытан чугас дьоҥҥун соһутуоххун, ону ааһан олус үөрүөххүн сөп. Маны кэмбиэргэ уган суруктаан, ыпсаран биэрдэххинэ чахчы умнуллубат түгэни бэлэхтиэҥ. Кытаат.
Бу көрөр хаартыскаҕытыгар Нам оскуолатын маҥнайгы кылааһын үөрэнээччитэ Лариса Ноговицына Тымныы Оҕонньортон Саҥа сылынан эҕэрдэ аккырыыкка тутан турар (дьиҥэр, “Саха сирэ” хаһыат үлэһиттэрин соһуччу бэлэхтэрэ).
Кэлэр сылгын былааннаа
Ааһан эрэр 2021 сыл түмүгүн таһаар. Уйулҕа үлэһиттэрэ, коучтар сыл түмүгүн таһаарар киһи инники соруктарын туруоран ситиһэригэр көмөлөөҕүн бэлиэтииллэр. Бу — туох кыаллыбатаҕын уонна тоҕо кыаллыбатаҕын ырытан-ыйааһыннаан көрөргө, төрүөтүн булан туоратарга көмөлөөх диэн сүбэлииллэр.
Кэлэр сыллааҕы былааны кырасыабай бэлэм кумааҕыга эбэтэр А4 кумааҕыны киэргэтэн сурунуохха сөп. Уонна кэмиттэн-кэмигэр көрөн сотор, эбии суруйан биэрэр наада. Былааны тус бэйэҕэ, дьиэ кэргэҥҥэ, үлэҕэ-хамнаска, чугас доҕотторго, аймахтарга диэн тус-туһунан былаанныыр ордук. Сорук баар буоллаҕына баҕа санаа даҕаны күүттэрбэт.
100 баҕа санаа
Былааны сэргэ, олохторугар ситиһиилээх дьон сыллата 100 баҕа санааны суруналларын туһунан элбэхтик кэпсииллэр. Маныаха анаан туспа тэтэрээти, болокунуоту эбэтэр элбэх илиистээх кумааҕыны туһаныахха сөп. Бу испииһэги туора дьон көрбөт сиригэр ыйыыр, уурар ордук.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: Лена Уваровская, Людмила Попова, obi.ru