САҤА МЭХЭНЬИИСИМ ОРДУКТААХ УОННА ОМСОЛООХ ӨРҮТТЭРЭ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Бары билэрбит курдук, билигин тыа хаһаайыстыбатын сайыннарар аналлаах саҥа мэхэньиисим үлэлиир. Манна араас санаалар, этиилэр бааллар. Онон сибээстээн, тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар өр үлэлээбит,  тыа хаһаайыстыбата сайдарын туһугар туруулаһар Чурапчыттан төрүттээх Уйбаан Пономарев уонна Үөһээ Бүлүү улууһун Балаҕаннаах нэһилиэгин баһылыга Степан Дмитриев тус санааларын, этиилэрин суруйдулар. Ону интэриэһиргээн ааҕыаххыт диэн эрэнэбит. Ыстатыйалар «Саха сирэ» хаһыакка ааһан эрэ нэдиэлэ чэппиэригэр тахсыбыттара. Бу суруйууларга Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибитэ харда эппиэти биэриэхтээх, ону күүтэбит.  

Инньэ гынан бастаан утаа Уйбаан Пономарев суруйуутун ааҕыҥ. Салгыы Степан Дмитриев суруйуута кэлиэҕэ.

Саҥа мэхэньиисим ордуктаах уонна омсолоох өрүттэрэ

Ил Дархан А.С.Николаев 2018 с. бүтүүтэ «Өрөспүүбүлүкэҕэ тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай соруктара» диэн улахан уураах таһаарбыта. Онно биир сүрүнүнэн өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин бэйэ үүтүнэн хааччыйыыны 61%-ҥа тиэрдэргэ диэн улахан сорук туруорбута. Бу сорук хайдах туолан иһэрин ырытан көрдөххө ыйытыктар үөскүүллэр. Тус санаабын суруйарга сананным.

Уопсай ынах сүөһүбүт 50%-нын, сылгыбыт 60%-нын кэтэх ыаллар иитэллэр. Үүппүт-эппит аҥарын кинилэр оҥороллор. Билигин кэтэхтэр табаары оҥорооччулар буолбатахтар, үүттэрэ технологичнайа эҥин суох диэбит курдук санаа, туората сатааһын өйө-санаата күүһүрэн иһэр. Былырыыҥҥыттан кэтэхтэр ынахтарын төбөтүгэр 35‑тии тыһ. солк. биэрэн баран, үүттэригэр 10 солк., быйылгыттан 20 солк. субсидия көрөргө диэн саҥа мэхэньиисим киирдэ. Бу саҥа мэхэниисим үтүө-мөкү өрүттэрэ туохханый?

Саҥа мэхэньиисим үтүө өрүтэ

Бастатан туран, бу мэхэньиисим 1–2 ынахтаах уонна үүт туттарбат ыалларга таҥара бэлэҕэр тэҥнээх, буор-босхо бэриллэр харчы. Холобур, 3 ынахтаах ыалга, түһээн да баттаппакка сырыттахтарына, 105 тыһ. солк. «халлаантан» түһэн кэлэрин ким сириэй? Дьиҥэр, бу харчы сүрүн соруга үүтү-эти элбэтиигэ буолбакка, кыаммат ыалларга курдук социальнай көмө буолара мөккүөрэ суох.

Үгүс дьон бу саҥа киллэриини сирбэттэр эбит. Тоҕо диэтэххэ, босхо ботуччу харчыны ылан баран, ынахтарын ньирэйдэри кытта сыһыыга ыыталаан кэбиһэллэр, бэйэлэрэ көҥүл босхо сылдьалларын ордороллор. Бу дьону босхоҕо, бэлэмҥэ, сүрэҕэ суохха үөрэтии биир көрүҥэ буолар диибин.

Иккиһинэн, саҥа мэхэньиисим сүрэхтээх, үлэһит, батарар ырыынактаах дьоҥҥо барыстаах буолара эрэбил. Ынах төбөтүгэр 35 тыһ. солк. диэн 1 туонна үүтү туттардаххына, киилэтигэр 35 солк. субсидияны ылбыкка тэҥнэһэр. Билигин үгүс дьон 35 тыһ. солк. ылан баран, ыабыт үүттэрин быһа үүтүнэн, сүөгэйинэн, арыылаан, үрүҥ ас оҥорон атыылааһыннара аҕыйаҕа суох. Холобур, сибиэһэй үүтү 80 солк. атыылаатахха, киилэ үүккэр 115 солк. ылбыкка тэҥнэһэр. Онтон маҕаһыыҥҥа бороһуок үүт биһиэхэ 110 солк. турар. Эбэтэр 1 тонна үүттэн 40 киилэ арыы кэлэр. Ону кыһыары 1‑дии тыһ. туруоран, киилэ үүттэрин 75 солк. батарбыкка тэҥнэһэр. Ону таһынан күөх (обрат) үүттэрин быырпах, суорат оҥорон атыылаатахтарына, эбэтэр сибиинньэ оҕото ииттэхтэринэ, төһө эмэ харчыны өссө эбии киллэриэхтэрин сөп.

Ол эрээри маннык дьаһаныы олус үлэлээх. Күн аайы биирдэ эбэтэр иккитэ үүтү эрийтэриэххин, ону иитиэххин-сууйуоххун, сүөгэйгин иирдэн арыылыаххын, суорат-быырпах оҥоруоххун, ону атыылаан батарыаххын наада буолар. Тыа сирин нэһилиэктэригэр, учаастактарыгар бэйэлэрэ син сүөһүлээхтэринэн, үп-харчы кырыымчыгынан ол оҥорбут астара-үөллэрэ кыайан атыыга барбат.

Маннык арыы, сүөгэй, үрүҥ ас оҥорон кыраны-элбэҕи атыылыыр дьон доруобуйаларын көрдөрбөккө, үүттэрин анаалыстаппакка, ол-бу меркурийдаммакка роспотребнадзордар, бэтэринээрдэр бары көрдөбүллэрин толорбокко, сокуон ирдэбилин кэһээччилэргэ кубулуйдулар.

Мэхэньиисим омсолоох өрүттэрэ

Бастатан туран, 2020 с. 80 тыһ. тонна үүт соҕотуопкаламмыта. Былырыын — 57 тыһ. т. Ол аата 23 (!) тыһ. тоннанан, эбэтэр биир эрэ сыл иһигэр 34,7% (!) үүт соҕотуопката көҕүрээтэ. Ити үүттэн 958 (!) тонна ынах арыыта кэлиэ этэ. Ол түмүгэр арыы дэписиит буолан киилэтин сыаната, ортотунан, 350 солк. ыараата. Урут 3 тыһ. тоннаттан ордук арыы оҥоһуллар эбит буоллаҕына, ол аата нэһилиэнньэ барыта 100‑тэн тахса мөл. солк. эбии төлөөтөҕө. Олор истэригэр хотон-хонуу үлэһиттэрэ эмиэ. Маны таһынан олохтоох арыы сыаната эмискэ үрдээбитин кэннэ кэлии арыы-үүт сыаната төһөлөөх эбиллибитэ буолуой? Аны бу саҥа мэхэньиисим киирэн 1000 кэриҥэ туонна олохтоох арыы итэҕэс оҥоһуллан, ол оннугар дьон-сэргэ араас рама, пальмовай арыыны, маргарины атыыластахтара.

Иккиһинэн, бу мэхэньиисим уһаатаҕына, уопсай ынах сүөһү аҥарын иитэр кэтэхтэр сүөһүлэрин боруодата кэхтэр дии саныыбын. Үүтү туттарбат эрээри ким харчыга сиэмэлэтэ-сиэмэлэтэ кэнкэлэй аһылыктаах улахан боруода ынаҕы иитэ сатыаҕай?

Үсүһүнэн, бу дьаһал олохтонон сыл иһигэр, ынах төрөөһүнэ (ньирэй дьыалабыай тахсыыта) лаппа аҕыйаата. Холобур биһиги Чурапчыга 62 эрэ%-ҥа тэҥнэспит. Ол аата 100 ынахтан 38‑һа (!) кытараабыт. Төрүөтэ ынахтарын маассабайдык ыабакка, сыһыыга ыытан кэбиһиилэрэ диибин. Өрөспүүбүлүкэ да үрдүнэн бу көрдөрүү 70%-тан улаханнык өнүйбэтэх бадахтаах.

Биир ынахтан 1500 киилэни ыатаххына, 90 тыһ. солк. туруоруоҕун, күөх үүтүнэн сибиинньэ иитэҕин. Онно ньирэйин-борооскутун сыанатын эбин. Ынах кытарааһына — саамай улахан ороскуоттаах көстүү буолар. Үгүстэр ньирэйи боссуос ыыттахха быдан улаатан кэлэр, онон соччо ночоото суох курдук саныыллар. Ол оннугар ынаҕын аҥара кытараатаҕына син биир ночоотураҕын.

Холобур былырыын биир билэр ыалым, уруккута КФХ, 12 ынаҕын барыларын эрдэттэн ыыталаабыта быйыл 4 эрэ ынаҕа төрөөбүт. Биир дьахтар «2 ынахпын ыытан кэбиспитим биирэ, ньирэйэ кыайан эмпэккэ, маститтаан ынах аатыттан ааста» диэбитин истибитим. Оннук төһө ынах буорту буолбутун ким ааҕыай?

Төрдүһүнэн, саҥа мэхэньиисим киирэн бары соҕотуопкалыыр, астыыр-үөллүүр тэрилтэлэр (переработчиктар) киирэр үптэрэ аччаан кырата суох оҕустардылар. Арыы сыахтара сабылыннылар. Олохтоохтор урут сыахтан быһа арыы, сүөгэй атыылаһаллара, күөх үүттэринэн үрүҥ ас оҥостоллоро, сибиинньэ иитэллэрэ аҕыйаата бадахтаах.

Бэсиһинэн, кэтэхтэр үүт туттарбат буолан былырыын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сибиинньэ ахсаана 17,2% аччаабыт. Күөх үүтэ суох аҥардас ыарахан сыаналаах уотурбанан ким иитиэҕэй? Онон төһөлөөх сибиинньэ этэ ситэ оҥоһуллубатаҕа, харчы киирбэтэҕэ буолуой?

Алтыһынан, төбөтүгэр 35 тыһ. солк. ылан баран биир эмэ ынахтарын сайылыкка, бааһынайга биэрэн ыаттарбатах, эбэтэр ыала, аймаҕа КФХ нөҥүө үүт туттарбатах дьон суохтара буолуо диэҕи киһи итэҕэйбэт. Эбэтэр төрүү илик тыһы тиҥэһэлэрин ынах диэн суруттарбыттар суохтара буолуо дуо? Албынныырга кыах биэрдилэр дии саныыбын.

Бу дьаһал дьону сүрэҕэ суохха, бэлэмҥэ-босхоҕо үөрэтэрэ саарбаҕа суох диэн өссө төгүл тоһоҕолуубун. Маҕаһыыннарга кэлии, олохтоох үүт-ас дэлэй. Баҕардаҕына 35 тыһыынчатынан атыылаһар, ынахтарын сайын ыабат, аҕыйах күн оттообута буолан баран көҥүл босхо сылдьара, күүлэйдиирэ-сынньанара, эбэтэр атын сиргэ үлэлээн эбии харчы киллэрэрэ туох куһаҕаннаах буолуой? Баҕардаҕына кыһынын ынахтарын ыыр, идэһэтэ баар. Ол кэннэ туохха кыһаллыай?

Үүтү туттарбат буолуу — ночооттоох

Мэхэньиисим киирэригэр тыа дьонун дохуотун үрдэтээри диэбиттэр. Бу үүт туттарбат ыалларга эрэ барыстаах курдук. Дьиҥинэн ыллахха туох да барыһа суох. Ону суоттаан көрүөҕүҥ. Киилэ арыы 24 киилэ үүттэн кэлэр. Ону 60‑нуу солк. туттардаҕына 1440 солк. аахсан иллэрээ сыллааҕы сыананан 2 киилэ бэлэм арыыны таһынан төһө эрэ үрүҥ аһы атыылаһыахха сөп этэ. Кырата 2 төгүл барыстаах. Манна өссө ынаҕын боруодата мөлтүүрүн, кытарааһына элбиирин эбэн кэбиһиҥ.

Былырыын ити 35 тыһ. 9756 кэтэх ыал туһаммыт диэн суруйбуттара. Итинтэн бэккэлээтэҕэ 20‑чэ%-ра — 1756 ыал туттарбатаҕа буолуо диэтэххэ, ортотунан 7‑лии ынах сүөһүлээх буоллахтарына 12292 төбө тахсан уопсай сүөһүбүт 15%-н ылаллар. Оччотугар ити 20‑чэ%-ны ылар үүт туттарбат ыалларга буор-босхо харчыны биэрээри бу саҥа мэхэньиисим ылыныллыбыт курдук буолан тахсар.

Туомтуу тартахха

Ханнык баҕарар дьаһал мөлтөх, үчүгэй өрүттэрэ хайалара элбэҕинэн сыаналаныахтаах. Мин саныахпар бу саҥа мэхэньиисим үчүгэйдээҕэр итэҕэс өрүтэ хас эмэ төгүл элбэх. Бу үлүгэрдээх санкциялар биллэриллэн, үөһээттэн олохтоох аһы-үөлү дэлэтэргэ сорук турбутун кэннэ биһиги үүппүт соҕотуопкатын биир эрэ сыл иһигэр таҥнары түһэрдибит. Бэйэ арыыта быдан аччаан сыаната лаппа үрдээтэ.

Бу ордук тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорор улуустарга сабыдыаллаата. Холобур иллэрээ сыл чурапчылар 7460 тонна үүтү соҕотуопкалаабыт буоллахпытына былырыын нэһиилэ 4800 т туттаран, 2660 (!) тоннанан аҕыйаттыбыт. Икки сыллааҕыта үүт аҥарыттан ордугун 956 кэтэх ыаллар туттараллара. Былырыын босхо харчы ылан баран үгүстэрэ ынахтарын ыыталаан кэбистэхтэрэ дии.

Этэрим быһаччы биир. Эһиилгиттэн барыларыттан үүтү киилэтин 60 солк. тутуохха. Оччотугар 80 тыһ. т. үүт таах тутуллуон сөп. Онно эбии үп көрдөммөт. Быйыл ити 35 тыһ. солкуобайдыын үүт субсидиятыгар 4,2 млдр. көрүллүбүт. Эһиил 80 тыһ. туонна үүккэ 4,0 млдр солк. наада буолуоҕа. Үүт, дьон дохуота, арыы элбиирэ, сыаната түһэрэ туох куһаҕаннааҕый? Бу суруйуубун дьүүллэһэргитигэр ыҥырабын.

Уйбаан Пономарев.

Чурапчы.

Ыанар ынах харчыта сылга иккитэ төлөнүөхтээх

2022 сылга ыанар ынах төбөтүгэр бэриллэр 35 тыһыынча, эдэр туҥуй сүөһүлэр төрөөн ынахха көһөллөрүн учуоттаан, 2021 сыллааҕы курдук икки төгүл бэриллэрэ табыгастаах. 2021 сылга Ил Дархан А. С. Николаев дьаһалынан кэтэх ыалы өйүүр мэхэньиисим оҥоһуллубута.

Ол курдук, ыаллар ыанар ынахтарын төбөтүгэр 35 тыһ. солк. бэриллэр буолбута уонна, Айсен Сергеевич бэйэтэ эппитин курдук быһа ханан да эргийбэккэ, ыалларга тус хармааннарыгар киирбитэ. Бу мэхэньиисим олоххо киирэригэр туһулаан, үүтү тутар-астыыр тэрилтэлэр өттүлэриттэн 10 солк. кэтэх ыаллар үүт туттарыахтара суоҕа, онон сибээстээн, соҕотуопка ситимэ айгырыыр боппуруоһа үөскээн тахсыа диэн бассаап нөҥүө утарар үлэни ыыппыттара. Маны таһынан, 35 тыһыынча солк. нолуоктанар уонна сир боппуруоһунан мэһэйдэр баар буолалларынан, бу мэхэньиисим үбүлээһинэ уустуктардаах буолуон сөп диэн бассаапка тарҕаппыттара.

Бу мэхэньиисим киириитигэр тохсунньу 1 күнүгэр баар ыанар ынахха уонна эдэр туҥуй сүөһү төрөөбүтүн кэннэ тута ынахха көһөн 35 тыһ. солк. эмиэ бэриллибитэ, ыанар ынах ахсаана эбиллэригэр туһалаабытын таһынан, тыа сиригэр ордук көмөлөөх буолан тахсыбыта. Ынах, сылгы нэһилиэктэргэ баарынан сибээстээн, төһө ынах баарын уонна тыһаҕас төрүүрүн бэтэринээрдэр тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэрэ бары чуолкай билэллэр, онон манна хайдах даҕаны албыннааһын тахсыбатаҕа чуолкай.

Тыа хаһаайыстыбатын өйүүр саҥа мэхэньиисиминэн 2022 сылтан тохсунньу маҥнайгы күнүгэр баар ынахтарга эрэ бэриллибитэ, ол кэннэ саҥа төрүүр эдэр туҥуй сүөһүгэ 35 тыһ. солк. төлөммөт оҥоһуллубута улахан сыыһа дьаһал буолбут. Былырыын, төрөөбүт тыһаҕастары учуоттаан, икки төгүл төбө харчыта бэриллибитэ олус сөптөөх быһаарыы этэ. Онон сылга иккитэ төлөнүөхтээх. Дьон утарытынан толкуйдуур, эһиил ыларга хаһаанабын диэбэт. Ынах үксэ кулун тутар, муус устар ыйдарыгар сүрүннээн төрүүр. Онон, тохсунньу кэннэ төрөөбүт тыһаҕас отчуоттанар сылы быһа ыатар, бородууксуйа биэрэр, үүт да туттарбатаҕын иннигэр бэйэтин хаһаайыстыбатыгар ыанан туһаны аҕалар, ону таһынан ыаллар субсидия ылбыт ынахха көспүт туҥуй сүөһүлэрин эккэ туттубаттар.

Тыа сиригэр 2020 сылга диэри дьон оҕолорун үөрэттэрээри, атын да наадаларыгар, ынах баайтаһыйда даҕаны туттан харчы оҥостор этилэр. Тыа сирин ол-бу араас кыһалҕата баара өйдөнөр. 2021 сылтан эрэ олохтоох ынах этин сайын, күһүн тутталлара лаппа кыччаабыта, субсидия ылбыт сүөһүлэрин дьон туттубатаҕыттан ааспыт сылга ыанар ынах төбөтө элбээбитэ ону да көрдөрөр. 2022 сылга СӨ Тыатын хаһааыстыбатын министиэристибэтэ 62 тыһ. туоннаҕа үүтү тутар былаан тиэрдэн, 3 млрд. 100 мөлүйүөн үбүлээһини көрдө, маны таһынан кэтэх ыаллар үүт туттардахтарына, 1 киилэтигэр 10 солкуобай субсидия бэриллэр буолла.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин 2018–2019–2020 сс. отчуотуттан көрдөххө, от ыйыгар диэри, ортотунан, ыанар ынах 65 эрэ%-на от ыйынааҕы отчуокка төрөөбүтэ көстөр. 2021 сылга от ыйынааҕы отчуокка үүт саамай ыанар кэмигэр 67%, оттон 2022 сылга 71% төрөөбүт диэн тустаах министиэристибэ отчуоттаабыт. Ол аата, төбө харчыта 2022 сыл тохсунньу кэннэ төрөөбүт элбэх ынахха төлөммөккө хаалар.

Үүт тутар сыахтар сүнньүнэн балаҕан ыйыттан тохтууллар. 2022 сылга 78 тыһ. ыанар ынахтан 39 тыһ. кэтэх ыаллар ыанар ынахтарын төбөтүгэр 35‑тии тыһыынча субсидия бэриллибит. Хаалбыт 39 тыһ. тэрээһиннээх уонна бааһынай хаһаайыстыбаларыгар, тустаах министиэристибэ отчуотунан, 71% төрөөбүт буоллаҕына, 27 тыһыынча 690 эрэ ынах төрөөбүт. Бу тэрээһиннээхтэр уонна бааһынай хаһаайыстыбалар ыанар ынахтарын ахсаана тахсар.

Ороһу холобура

Кэтэхтэр үүтү туттарбаттарын, арай аҕыйах улууска үчүгэйдик үлэ барарын туһунан Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһитиннэриитигэр этиллэр. Былырыын Үөһээ Бүлүү Ороһу нэһилиэгин баһылыга Анатолий Антонов көҕүлээһининэн, кэтэх ыалы өйөөн урбаанньыты кытта кэпсэтэн, кэтэх ыаллар төбөҕө 35 тыһ.ылбыттарын кэннэ биир киилэ үүтү 30 солкуобайга туттартарбыта. Ол түмүгэр, кэтэхтэртэн 30 туонна үүт тутуллубута, манна даҕатан эттэххэ, үүт туппут урбаанньыт министиэристибэттэн «Возмещение части затрат сырого молока» диэн ааттанан кэлэр үүт субсидиятынан туһамматаҕа. Бу сонун саҥа туһалаах мэхэньиисими тустаах министиэристибэ хабан ылан өйөөбөтөҕө өйдөммөт.

2021 сылга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 70500 төбө ыанар ынах баарыттан 36 тыһыынча төбөҕө субсидия бэриллибитэ, ол кэннэ хаалбыт тэрээһиннээх уонна бааһынай хайаастыбаларыгар 35 тыһыынча ыанар ынахтан тустаах министиэристибэ отчуотунан үүт саамай ыанар кэмигэр от ыйыгар 67% ынах төрөөбүт буоллаҕына 23 тыһыынчаттан тахса ыанар ынахтан тэрээһиннээх уонна бааһынай хаһаайыстыбаларыгар үүт ыан туттарыллар курдук көстөр.

Сыыппаралар

Дьиктитэ-дьээбэтэ киһи муодарҕыыра баар — онтон-мантан от таһан, кыстыгы нэһиилэ туораабыт 23 тыһыынча эрэ тахса тэрээһиннээх уонна бааһынай хаһаайыстыбалар төрөөбүт ыанар ынахтарыттан хас биирдиилэриттэн ортотунан 2‑лии тоннаттан тахса үүтү ыан, туттаран 2021 с. 57 тыһ. тонна үүт былаанын аһары толорбуттара дьону саарбахтатар. Үөһэ бэлиэтээн аһарбытым курдук, 2022 сылга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 78 тыһ. ыанар ынахтан 39 тыһыынча кэтэх ыаллар ынахтарын төбөтүгэр 35 тыһ. солк. бэриллибит. Онтон хаалбыт 39 тыһыынча тэрээһиннээх уонна бааһынай хаһаайыстыбаларыгар Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин отчуотунан 71% төрөөбүт буоллаҕына, 27690 тыһ. эрэ ынах от ыйынааҕы отчуоттуур кэмҥэ төрөөбүт.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ төһө даҕаны үүт былаанын тиэртин, соҕотуопка тэрилтэлэрэ сатабыллаахтык “иккилии туонна үүтү ыан” тиэрдиллибит былааны син биир толорон кэтэх ыалтан үүт туппут аатыран быйыл даҕаны 65–68 тыһ.

туонна үүтү туппут курдук отчуоттуулларыгар саарбахтааһын суох буолуо да буоллар, айах муҥунан арыы суох буолла, сыаната үрдээтэ диэн бассаап нөҥүө дьон айдаарыа турдаҕа.

Ынаҕы буоһатыы

Сэбиэскэй бириэмэҕэ ынаҕы буоһатыы хампаанньата баар этэ. Бу сүрүн суолталаах тэрээһини СӨ миниистирдэрин сэбиэтэ анал дьаһалынан бигэргэтэр этэ. Райкомтан, райсоветтан, тыа хаһаайыстыбатын салалтатыттан сопхуос кииниттэн боломуочунайдар кэлэн, ынаҕы буоһатар ыстаныакка киллэрэн оҕуһу көҕүтэн, остуолба төбөтүгэр олорон иһиирэн көмөлөһөллөр этэ. Билигин бу боппуруоска СӨ бырабыыталыстыбата ураты болҕомтону уран, тыа нэһилиэктэригэр үрдүк хааннаах племенной оҕустары аҕалтаан, хас биирдии ынахтан иккилии-үстүү туонна үүтү ыырга нэһилиэк баһылыктарыгар, сүрүн эппиэтинэһи тиэрдэн туран сорудах биэрэн, ол туоларын хонтуруоллаатаҕына, элбэх үүт ыанан элбэх бородууксуйа оҥоһуллуон сөп.

Холобур, Балаҕаннаах нэһилиэгэ Уус Алдан улууһуттан Үлэ дьоруойа Михаил Николаевич Готовцевтан икки эдэр племенной оҕуһу эдэр фермер Петр Владимирович Кардашевскай аҕалбыта — биирэ бэйэтигэр, иккиһэ фермер Егоров Иван Алексеевичка тураллар уонна нэһилиэк кэтэх ынахтарыгар эмиэ үлэлииллэр. Бу оҕустар оҕолоро, сотору уруу-аймах буолан бардахтарына, атын сиргэ көһөн уларыйыахтарын наада. Бу племенной үлэни Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ көрөн-истэн, улуус нэһилиэктэрин кытары үлэлэһэн, племенной оҕустар кэлэллэрин быһаардаҕына, тыа сиригэр баар ынах боруодата хаан уларыйыытыттан тупсан, үүт-ас боппуруоһа эмиэ кэскиллээх буолуон сөп.

Түмүккэ

Түмүктээн эттэхпинэ, үүтү тутар-астыыр соҕотуопка тэрилтэлэрэ иккилии-үстүү нэһилиэктэри холбоон, тус-туһунан тэриллэн үүтү тутан бэйэлэрин истэригэр конкуренция баара буоллар, дьон ханна табыгастаах, түргэнник дьону кытта аахсар тэрилтэҕэ тиийэн, үүт туттарар интэриэстээх буолуо этилэр. Тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйата 2011 сылга Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн арахсан улуустарга бэриллибитигэр Үөһээ Бүлүү улууһун тыатын хаһаайыстыбатын департамена, үүт субсидиятын ол кэмҥэ үлэлии олорбут СПОК «Чолбон” тэрилтэҕэ үүт субсидиятын кини счетугар ыыппакка, нэһилиэктэргэ тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кооперативтарын тэрийэн, үүт субсидиятын онно ыытар гына балаһыанньа оҥорон, улуус мунньаҕар киллэрэн бигэргэтэн, баһылык В. С. Поскачин дьаһалын таһааран, саҥа сонун уонна туһалаах мэхэньиисими 2012 сылтан олоххо киллэрбитэ.

Манна даҕатан эттэххэ, 2012 сыллаахха 1 киилэ үүккэ бэриллэр соҕотуопка тутар сыаната 4 солк. этэ. Үүт субсидията СПОК «Чолбон» бэриллибэтэҕин быһыытынан, бу тэрилтэ аҥаардас 4 эрэ солкуобайга туппут үүтүн астаан, бородууксуйа оҥорон, ону батаран тэрилтэтин хааччыллыытын, дьонун хамнаһын төлөһөн, кэлин үүтү тутар сыаната 7–10 солк. буолбутугар ол суотугар 2015 сылга дылы үлэлээн олорбута. Ити сыллар усталарыгар СПОК «Чолбон» «Возмещение части затрат сырого молока» диэн ааттаах үүт субсидиятынан үлэлиир кэмигэр туһамматаҕа. Дьиҥэр, саамай табыгастааҕа мантан көстөрүнэн, үүт субсидията нэһилиэк дьаһалталарыгар анал счет арыллан кэлэрэ ордук буолуо этэ. Онтон үүт тутар соҕотуопкалыыр тэрилтэ, конкуренция баар буоллаҕына, тыа ынахтаах ыалыттан бэйэтэ кэлэн, этэргэ дылы, эккирэтэ сылдьан үүтү тутар буоллаҕына, тыа дьоно ким табыгастааҕыттан көрөн үүт туттаран үп-харчы киллэриниэ этилэр.

Степан ДМИТРИЕВ,

Үөһээ Бүлүү улууһун Балаҕаннаах нэһилиэгин баһылыга,

СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0