Атырдьах ыйын 3 күнүгэр, үс төгүл үбүлүөйдээх, түөрт төгүл өрөгөйдөөх күүтүүлээх, кэтэһиилээх кэммитигэр Дьокуускай куорат Арассыыйа састаабыгар киирбитэ 390 сыла, Саха Аптаныамыйата төрүттэммитэ 100 сылын, бастакы ситэриилээх олохтоох бэйэни салайыныы уоргана тэриллибитэ 200 сылларыгар, Арассыыйа норуоттарын култуураларын нэһилиэстибэтин, СӨ Ийэ сылыгар анаммыт быыстапкаҕа талаан тарбах таарыйбыта талыы талба, имигэс илии имэрийбитэ ичигэһинэн, истиҥ иэйиинэн, сатабыллаах ситимнии сирийбитэ сылаас, сырдык сыдьаайдаах буолбут оҥоһуктары хомуйан, тэниччи тэлгэтэн, күөрэччи көтөҕөн, күлүмүрдэтэ күлүмнэтэн Хатас нэһилиэгин олохтоохторун, “Ситим” Хатастааҕы айымньы дьиэтин үлэһиттэрэ, истиҥ иһирэх ийэлэр, үлэһит үтүөтэ Алексеева Анастасия Ивановна, Дегтярева Майя Захаровна, Михайлова Октябрина Семеновна үлэлэрэ түмүлүннэ.
edersaas.ru
Быыстапкабыт Пестряков Петр Петрович салайааччылаах Дьокуускай куораттааҕы Норуот айымньытын киинин биир баар суох тумус туттар, Сахабыт сирин талааннаахтарын үлэлэрин киэҥ эйгэҕэ таһаарар СӨ норуодунай худуоһунньуга, РФ үтүөлээх худуоһунньуга, СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ, Саха хомсомуолун бириэмийэтин лауреата, Юрий Васильевич Спиридонов дириэктэрдээх “Үргэл” Арт- галереяҕа буола турарыттан киэн туттабыт уонна ис сүрэхпититтэн махтанабыт. Бу тэрээһин Чепалов В.А. дириэктэрдээх «Тускул» Култуура киинин иһинэн үлэлиир Жиркова Татьяна Григорьевна салайааччылаах «Дом ремесел» диэн тэрилтэ үлэтин чэрчитинэн ыытыллар.
Айгыр-силик айылҕа ситэн, тупсан, киэркэйэн, күлүм-чаҕыл уоттанан турар кэмигэр кэрэ көстүүнү көрбүт эрэ сөҕөр, долгуйар, тойон болгуо сүрэҕэ тэбиэлиир дьикти көстүү арыллар күнэ үүннэ. Ол курдук, угуйар улуу умсулҕан, санааттан арахпат абылаҥ — айар-тутар суол буолар. Тунаарар туналы уораҕайыгар иэнэ биллибэт киэҥ хочолоох, түгэҕэ көстүбэт талыы талба хонуулаах, мааны маҥан хатыҥнардаах, тирэх буолар тиит мастардаах, чэчик сэбирдэх силигилии ситэр сыһыылардаах, сайыҥҥы дыргыл сытынан тунуйар Хатаспыт сирэ барахсаҥҥа талааннаахтар, дьоҕурдаахтар үгүстэр.
Анастасия Ивановна Алексеева туһунан аҕыйах тылынан этэр буоллахха, ханнык да үлэни ылыннар ылыннарыылаах тыллаах, ыһыктыбат илиилээх, кытаанах санаалаах буолан, хайа да хайысхаҕа хайҕабылга, холобурга сылдьар. Ол курдук, бочуоттаах сынньылаҥҥа тахсыар диэри оҕуруот аһын үүннэриинэн таһаарыылаахтык, үтүө түмүктэрдээх үлэлээбит биригэдьиирдэртэн биирдэстэрэ. Уон оҕолоох үлэһит бэрдэ, элэккэй-сайаҕас Дьоруой Ийэ Клавдия Ивановна уонна Иван Иванович Пермяковтар дьиэ кэргэттэригэр төрөөн-үөскээн. орто дойду олоҕун үтүөтэ үлэттэн кэлэр диэн өйдөбүлгэ иитиллибитэ, улааппыта. Ийэтэ Клавдия Ивановна туох да үлэттэн иҥнэн турбат иистэнньэҥ үтүөтэ, асчыт ааттааҕа, куруутун итии чаанньыгын тута сылдьар далбар этэ. Биһиэхэ, сахаларга, туох барыта кэмнээх-кэрдиилээх эбэтэр балык ыамнаах, киһи кэмнээх диэн өйдөбүл баар. Ону ырытар, сааһылыыр буоллахха, кэммин сыыһа туппатым да олоҕум хайа баҕарар кэрчик кэмигэр айар-дьайар күнүм-дьылым баар. Ол курдук, Анастасия Ивановна утум удьуор суолун тутуһан, өбүгэ үгэһин үйэтитэн, ирдэһэн туран иистэнэн, эккирэтиһэн туран тигэн, умсугуйан туран уран уйаҕас дууһаҥ аанын аһан, көлүөнэ ситимин ситиитин киэргэлэ – оҕолорго кэккэлэһиннэрэ олордон кэрэхсэтэн көрүөхтэн кэрэни, сэргэстэһэ олорон сэргэҕи айан-тутан таһаарар. Кини үлэлэрэ сиигэ тэҥинэн, ойуутун өҥө-дьүһүнэ табыгастаах дьүөрэлэһиитинэн, дириҥ ис хоһоонунан уратылаахтар. Дьиҥ сахалыы айылҕа өҥүн табан туһанар уонна туттар матырыйааллара эмиэ барыта айылҕаттан ылыллыбыт буолар. Анастасия Ивановна этэринэн, уһуйуллааччы уһуйааччыттан, уһуйааччы уһуйуллааччытыттан билии, сатабыл бэрсэннэр бэйэни ситэрсии, эпсиһии, байытыһыы түгэннэрэ аҕыйаҕа суохтар. Бу быыстапкаҕа туһулаан оҥорбут үлэлэриттэн ордук олоҕун суолун кэпсиир Аал луук маһа болҕомтону ылла.4
Майя Захаровна Дегтярёва арылыйар сүүрүктээх, дьикти дьэҥкир уулаах, уостан түспэт номоххо сылдьар Амма өрүс биэрэгэр бигэнэн үөскээбит. Олох кыра эрдэҕиттэн иис-күүс эйгэтин эргииригэр иилиллэн улааппыт. Биэс оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕонон күн сирин көрөн, эдьиийдээх уонна үс бырааттаах, ол да иһин буолуо, этэргэ дылы, салайары да, салайтарары да билинэр уонна ылынар. Сүрдээх көхтөөх, дуоспуруннаах, сыалы-соругу сатаан туруорунар уонна ол туһугар үлэлиир. Кэпсэтиибит маннык буолла:
— Майя Захаровна, быыстапка арыллыытынан эҕэрдэлиибин уонна дьэ бу эйгэҕэ хайдах кэлбиккиний?
— Бэйэм кыра эрдэхпиттэн иистэнэрбин сөбүлүүбүн… Эбээм (ийэм ийэтэ Атласова Надежда Алексеевна) иистэнэрин, наһаа ис киирбэхтик, буолуохтааҕын курдук сүрдээх имигэстик туттан-хаптан кырыйан, тигэн таһаарарын көрөн олорорбун сөбүлүүр этим уонна олус диэн ымсыырар этим. Хайдах эрэ санаабар барыта ис-иһиттэн тахсан иһэр диэн санаалааҕым, оннук курдук кини ииһи-күүһү ыарахан үлэ, кыһалҕа курдук оҥостубакка, төттөрүтүн, үөрэ-көтө оҥороруттан астынара, дуоһуйара. Кыра сылдьан куукулаларбар таҥас тигэр этим. 5 кылааска үөрэнэ сылдьан бэйэбэр халлаан күөх сэлиэччик тиктибитим (туох эрэ таҥаһы уларытан тигэн), онтукабын 7-8 кылааска диэри кэппиттээҕим. Ол ииһим бүппүтүн кэннэ үөрбүт санаабын, дууһам туругун билигин да өйдүүбүн (мичээрдиир).
8 кылааска үөрэнэ сылдьан Кыыс Куо предметыгар таҥалай быысапканы тигэрбин ордорор этим.
Оскуоланы бүтэрэн баран, Намнааҕы И.Винокуров аатынан педагогическай училищеҕа «Производственнай үөрэхтээһин маастара” диэн отделениеҕа «Төрүт иис» хайысхатыгар Панохова Зинаида Гаврильевнаҕа элбэххэ үөрэммитим. Онно үөрэммит сылларбын күндүтүк саныыбын. Ол сылларга ойуу-бичик, иис-күүс нөҥүө хараҕынан көрбүтү, эт мэйиинэн толкуйдаан дьоҥҥо-сэргэҕэ, оҕо аймахха арчылыыр, алгыстыыр, харыс, тус дьайыылаах, киэргэл-симэх, ахсаан, кэрдии ойууларынан тиэрдэргэ уһуйуллубуппут.
Бэйэм эбии үөрэхтээһин уһуйааччытын идэтин 2015 сыллаахха бүтэрэн, Хатастааҕы «Ситим» айымньы дьиэтигэр үлэҕэ киирэн, «Сүүтүкчээн» кыргыттары иискэ үөрэтэбин.
Куруһуокпут элбэх хайысхалаах: сабынан быысапка, макраме, оҕуруонан быысапка, акриловай кыраасканан таҥаска, тириигэ уруһуй, муода, таҥас тигиитэ (кэлиэксийэлэр) уо.д.а. Үлэлиирбэр туттар өҥ-дьүһүн дьүөрэлэһиитин айылҕаттан ылабын уонна айылҕа хайдах муударайын, мындырын куруутун сөҕөбүн.
— Майя Захаровна, бу буола турар быыстапкаҕа кыттыы туох суолталааҕый ?
— Биһиги уһуйааччы быһыытынан сүрүн сыалбыт оҕону сатабылга үөрэтии, уһуйуу. Ол эрэн, быыстапкаларга, көрүүлэргэ кытыннахпытына эрэ сайдар-үүнэр суолга турабыт. Ол чуолкай уонна мөккүөрэ суох боппуруос. Ханнык баҕарар быыстапкаҕа кыттыы туһугар тургутуу, бэйэни көрдөрүү, атыттары көрүү дии саныыбын. Бу манна кыттаары үлэлэрбитин сөхсүттүбүт, саҥа үлэлэри оҥортоотубут. “Үргэл” Арт- галереяҕа туруу биһиэхэ чиэс-бочуот, эппиэтинэс.
Октябрина Семеновна Михайлова ис-иһиттэн чуумпу, сааһыламмыт санаалаах барыта орун оннугар, боччум киһи. Намыын, холку гынан баран, ирдэбиллээх буолан үтүө түмүктэрдээх. Оҕолору кытта сүрдээҕин тапсар. Кини ордук валяние диэн тиэхиньикэнэн үлэлээн, панноттан саҕалаан куукулаларга тиийэ оҥоһуктардаах.
Кинилэр ил-эйэ сылаас тыыныгар куустаран, сэттэ ый сэллээбэт сэниэлээх силлиэ-тыал арыалдьыттаах, аҕыс ый хамсаабат хартыыналаах, хаардаах кырыа кыһыннаах, сайа көтөр салгыннаах сааскы күннэрдээх, солкоҕо сууламмыт, хаарыһынан суугунаабыт сайыннаах, көмүс күлүмнээх күһүннээх Сахабыт сирин айхаллыыр, уруйдуур илиилэрин ичигэһин иҥэрбит, санааларын сандаархайын анаабыт кэлэр көлүөнэ ыччаты кытта үлэлээбит үлэлэрин көрүөхпүт, истиэхпит.
Быыстапка аһыллыытыгар
-СӨ Норуот айымньытын киинин уопуттаах исписэлииһэ, дириҥ билиилээх-көрүүлээх, норуот айымньыта сайдарын туһугар сылайары-элэйэри умнан туран отут сэттэ сыл сэниэлээхтик, кимиилээхтик үлэлиир Слепцова Полина Николаевна; Хатас нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатын салайааччыта Пермяков Евгений Петрович; Үргэл Арт-галерея кэлэктиибин аатыттан «Тускул» КК, биһигини куруутун өйөөччү, өйдөөччү Баишева Матрена Васильевна; «Тускул» КК салайааччыта Чепалов Валентин Азотович кытыннылар.
Этэн аһарбытым курдук, бу бүгүҥҥү күн дьоруойдара — үһүөн Хатастааҕы “Ситим” айымньы дьиэтин үлэһиттэрэ. Бу сүрдээх үлэһит, айар-тутар аартыгы киэҥник арыйбыт тэрилтэ Хатас аатын үгүс элбэх сиргэ ааттатар үтүө үгэстээх, таһаарыылаах үлэлээх тэрилтэ дириэктэрэ Стручкова Саргылана Тарасовна уонна аймах билэ, доҕор атас дьон эҕэрдэлээтилэр.. .
Дьэ, уонна удьуор тардыытын утумнаан, иискэ-күүскэ иилиллэн, сатабылы салҕаан, уруу дьону кытта бииргэ буолары биһирээн, кэнчээри ыччат тэнийэр, кэхтибэт суолун тэрийбит, тобуллаҕас өйдөрүнэн тобулбут үлэлэрэ төлкөлөөх, оҥорбут оҥоһуктара дьоһун, уһун үйэлээх талба талааннаахтара бүгүҥҥү быыстапканы арыйан аалай кыһыл лиэнтэни кырыйдылар. Быыстапка атырдьах ыйын уон биэһигэр диэри туруоҕа. Түмүк күҥҥэ ырытыы, сыаналааһын, санаа атастаһыыта буолуоҕа.
«Саха сирэ», edersaas.ru анаан Наталья РУФОВА