Сүрэх ыарыылаах үгүс киһи Дьокуускай куоракка Мерзлотка оройуонугар баар Кардиология өрөспүүбүлүкэтээҕи диспансерын үлэтин интэриэһиргиир. “Диспансерга хайдах киириэххэ сөбүй, манна быраастар ыарыһаҕы чинчийэллэр эрэ дуу, сытыаран эрэ эмтииллэр дуу?» — диэн, о.д.а. боппуруостары биэрэллэр.
edersaas.ru
Ыйытыылартан сиэттэрдэххэ, биллэн турар, диспансер өҥөтүгэр наадыйааччы эбэтэр сүбэ-ама ылыан баҕалаах олус элбэх. Ону өрөспүүбүлүкэбитигэр сүрэх-тымыр ыарыыта бастакы миэстэҕэ турара да туоһулуур. Бүгүн биһиги бу диспансер кардиолог-бырааһа, CӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна Николай Васильевич Ильины кытары кэпсэттибит.
— Cүрэх ыарыытын чинчийэр өрөспүүбүлүкэтээҕи диспансер (дириэктэр – профессор Күндүл Иванович Иванов) биир сүрүн уратытынан сүрэх ыарыылаахтары барыларын буолбакка, сүрэх уустук көрүҥүнэн ыалдьыбыт дьону көрөрбүт буолар. Дьокуускай к. уонна өрөспүүбүлүкэ поликлиникалара чопчу быһаарбатах эбэтэр эмтээн кыайбатах ыарыһахтарын диспансерга ыыталлар. Ол ыарыһахтары өссө эбии чинчийэн, ыарыыларын чопчулаан, ханнык табыгастаах эмтэнии ньыматын талан, сүбэлээн биэрэбит. Эмтэнии көрүҥүн быһаарарбытыгар биир түмүккэ кэлиэхтээхпит: бу киһи эпэрээссийэлэнэн эрэ эмтэнэр дуу, эбэтэр талан биэрбит эмпит көмөтүнэн эмтэниэн син дуу диэн. Бу үлэбитигэр биһигини сэргэ, СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан кылаабынай кардиохирура Петр Иванович Захаров, СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан кылаабынай кардиолога Татьяна Юрьевна Томская көмөлөһөллөр. Кинилэр түмүк оҥорбуттарынан, ыарахан ыарыһахха уустук эпэрээссийэ эбэтэр сүрэх тымырыгар шунтирование, стент эбэтэр кардиостимулятор угуу быһаарыллар. Ыарыһаҕы биһиги Медицина национальнай киинин үс отделениетыгар (кардиология, рентгенхирургия уонна кардиохирургия) сытыаран эрэ чинчийиэхпитин сөп. Эпэрээссийэлэр Медицина национальнай киинигэр кыаллыа суох буоллахтарына, диспансер быраастарын хамыыһыйата өрөспүүбүлүкэ таһыгар квотанан научнай-чинчийэр институттарга ыытарга сөбүлэҥ биэрэр.
Биһиги бииргэ үлэлиир Новосибирскайдааҕы, Москватааҕы, Хабаровскайдааҕы, Томскайдааҕы уонна Санк-Петербурдааҕы научнай-чинчийэр институттарбытыгар эмтэнэргэ өрөспүүбүлүкэҕэ сыл аайы квота бэриллэр. Квоталаах ыарыһахха федеральнай үп суотугар барар-кэлэр ороскуота уонна эпэрээссийэтэ төлөнөр.
Диспансер оруола
— Бастакытынан, ыарыһах ыарыытын чопчулааһын уонна эмтиир ньыманы талыы буолар.
— Иккиһинэн, сүрэх инфарктынан ыалдьыбыт дьону, сэдэх ыарыылаахтары, өрөспүүбүлүкэҕэ эбэтэр тас куораттарга эпэрээссийэлэнэн кэлбит дьону диспансерга учуокка ылыы, кинини хас да сыл устата кэтээн көрүү. Учуокка туруу болдьоҕо эпэрээссийэтиттэн көрөн араас буолар. Холобур, кардиостимулятордаах киһи учуокка үйэтин-сааһын тухары турар, оттон шунтирование оҥорторбуттары (2-3 сыл) уонна стент олордуулаахтары (1 сыл) кэтээн көрөбүт. Бу кэмҥэ доруобуйата тупсубут буоллаҕына, учуоттан уһулуохпутун сөп.
— Үсүһүнэн, куорат уонна улуус балыыһалара ыыппыт ыарыһахтарыгар тустаах сүбэни-аманы биэрэбит.
Сүрэх ишемията диэн тугуй?
— Гипертония уонна ишемическэй ыарыы сүрэх-тымыр ыарыыларыгар киирсэллэр, бэйэ-бэйэлэрин кытары сибээстээхтэр.
Ишемическэй ыарыылаах дьон тоҕо элбэҕий диир буоллахха, бастатан туран, веществолар атастаһыылара кэһиллиититтэн тутулуктаах. Биһиги тыйыс тымныылаах, температура эмискэччи түһэр-тахсар килиимэттээх дойдуга олорор буоламмыт, эти, балыгы элбэхтик сиибит. Сыалаах, калорийдаах эти, балыгы аһааһын түмүгэр куртахха ас буһарыллыыта кэһиллэр, куһаҕан “тобох” организмҥа мунньуллар. Хас эмэ сыллар тухары мунньуллуу түмүгэр тымырдар сыанан бүрүллэллэр. Онон, 50-60 сааска тиийэн, ишемическэй ыарыы сайдан барыан сөп. Сүрэх тымырдара сыанан бүрүллэн, хаан кыараабыт тымыр устун сүрэххэ кыайан тиийбэт буолар (сүрэх питательнай элеменнээх хааны, кислороду көрдүүр). Ишемиялаах киһи кыратык хамсанна да аҕылыыр, тыына хаайтарыан сөп, кыра да үлэни кыайбат буолар, сэниэтэ түргэнник эстэр. Онон ишемия киһиэхэ эмискэ үөскүүр ыарыы буолбатах. Арай, киһи бэйэтэ ону сэрэйбэт, тымыра номнуо кыараан, тииһик киирдэҕинэ эрэ сүрэҕэ ыалдьарын уорбалыы саныыр.
Биһиги дьоммут, чуолаан сахалар, ыарыыга баалатан эрэ баран бырааска кэлэр идэлээхтэр. Сүрэх наһаа улаатар түбэлтэтигэр (сердечная недостаточность) сүрэх хааны хачайдыыра мөлтүүр, хаанын эргиирэ мөлтүүр. Онон, «сердечная недостаточность» саамай кутталлаах ыарыы. Сүрэх улаатыыта араас ыарыылартан буолуон сөп: ишемическэй ыарыыттан уонна инфарктан, миокардиттан, сүрэх тэбэр тэтимэ кэһиллиититтэн. Сүрэҕэ улаатан хаалбыт киһиэхэ биһиги араас эмтиир ньыманы булуохпутун син, онтон биирдэстэринэн сүрэҕи көһөрүү буолуон сөп.
Сүрэҕим ыалдьарын биллэхпинэ?
— Ыарыһах аан бастаан бэйэтин балыыһатыттан саҕалыахтаах. Билигин кардиолог-быраастар улуус аайы кэриэтэ бааллар. Кардиолог мунаахсыйар эбэтэр ыарыһах туруга ыарахана биллэр буоллаҕына, биһиэхэ ыытар. Арыый ама ыарыһаҕы бэйэлэрэ эмтииллэр. Этэргэ дылы, сүрэх ыарыһаҕы барыларын биһиэхэ ыыта олорботтор.
Эпэрээссийэлэммит киһиэхэ сүбэ
— Кылаабынайа, быраас анаабыт эмтэрин бириэмэтигэр көтүппэккэ иһиэхтээх. Хомойуох иһин, ону тутуспаттар. «Наһаа элбэх эми иһэммит, куртахпытын, быарбытын-бүөрбүтүн олордобут», — дэһэллэр. Анаабыт эмтэрэ эпэрээссийэни ааспыт сүрэхтэрин харыстыырын, эми иһэр эрэ буоллахтарына, доруобуйалара чөлүгэр түһэрин ситэри өйдөөбөттөр. Эмтэрин испэтэхтэринэ, тымырдара хос бүөлэнэн, эпэрээссийэҕэ иккистээн-үһүстээн барарга күһэллэллэр – ол аата бэйэлэрэ бэйэлэригэр куһаҕаны оҥостоллор. Ол иһин, биһиги ыарыһахтарбыт эмтэрин тиһигин быспакка иһэ эрэ сырыттахтарына, чөлүгэр түһэллэрин туһунан куруук кэпсиибит. Манна сыһыаран эттэххэ, судаарыстыба үрдүк технологиялаах эпэрээссийэлэргэ үтүмэн үбү кутар. Холобур, шунтирование эпэрээссийэтэ – 500 тыһ., стент 100-200 тыһыынча курдук сыаналаахтар. Эмтэрин кичэллээхтик испит дьоммут, биллэн турар, үтүөрэллэр, учуоттан уһуллаллар.
Эпэрээссийэлэммит дьоҥҥо эрчиллии көрүҥнэриттэн ордук сибиэһэй салгыҥҥа хаалыктаах хаамыы сөп түбэһэр (скандинавская ходьба).
Сайдыы барар
Николай Васильевич үөрэ-көтө бэлиэтээбитинэн, Саха сиринээҕи кардиология сулууспатын историятыгар улахан уларыйыы тахсаары турар. Ол эбэтэр, сүрэҕи көһөрүү эпэрээссийэтин бэйэбитигэр оҥорорго бэлэмнэнэллэр. Саха сирин кардиохирургтара, кардиологтара (ол иһигэр, кардиология диспансера) академик В.И.Шумаков аатынан Москваатааҕы трансплантология институтугар анаан-минээн үөрэннилэр.
Сүрэх-тымыр ыарыылара төһө да бастакы миэстэҕэ турбуттарын иһин, кэнники икки сылга сүрэх ыарыытыттан өлүү кыратык да буоллар аҕыйаата диэххэ наада. Онно өрөспүүбүлүкэҕэ кардиология сулууспата тэрээһиннээхтик үлэлиирэ, каадырдары үөрэтии күүскэ барара, улуустар икки ардыларынааҕы сүрэх-тымыр бастакы сүһүөх кииннэрэ бааллара, үрдүк технологияны хото туһаныы, үлэлиир усулуобуйаны тупсарыы уо.д.а. бигэ тирэх буолаллар.
Николай Ильин бүччүм санаата:
«Билиҥҥи үйэҕэ эмчит киһи (чуолаан, үрдүк квалификациялаах) үлэтэ суох хаалар куттала суоҕун кэриэтэ. Идэбитин 5 сыл буола-буола үрдэтэбит, билиибитин хаҥатабыт, олоҕу кытары тэҥҥэ хардыылыыбыт. Медицина сайда турар, быраас киһи ханнык баҕарар эрэгийиэҥҥэ баран үлэлиир кыахтаах».
ЫСПЫРААПКА:
Николай Васильевич Ильин Хаҥалас улууһун Нөмүгү с. төрүттээх.
2006 с. ХИФУ Медицина институтун бүтэрээт, Хаҥалас улууһун киин балыыһатыгар учаастактааҕы терапевынан үлэлээбитэ.
5 сыл үлэлээбитин кэннэ Новосибирскайга кардиолог идэтигэр үөрэтэ ыыппыттара.
5 сыл үөрэнэн кэлэн, 5 сыл Покровскай балыыһатыгар сэбиэдиссэйдээбитэ уонна кардиолог-бырааһынан үлэлээбитэ.
2016 с. Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан кылаабынай кардиолога Татьяна Томская ыҥырыытынан, Дьокуускай к. 2012 с. аһыллыбыт кардиология өрөспүүбүлүкэтээҕи диспансерыгар үлэлии кэлбитэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru