Үтүө дьон туһунан кэпсээн дьоҥҥо-сэргэҕэ биллиэхтээх. Бүгүн биир дойдулааҕым туһунан ахтан-санаан ааһыахпын баҕарабын.
Иван Иванов 1936 сыллаахха 1 Наахара нэһилиэгэр (Тиэлиги) тыа ыалын дьиэ кэргэнигэр күн сирин көрбүтэ. 1942-43 сс. сүрдээх аччык ыар дьыллар этэ, онно эбии байыаннай нолуоктары түһэрэллэрэ, хоргуйан өлүү элбэҕэ. Дьон ыар кыһалҕатын өйдөөн, кыра Ваня аҕата Николай Павлович Иванов «Кыһыл Сардаҥа» холкуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорон дьон хоргуйбутугар сүөһү өлөрөн үллэрбитин дьон үҥсэн хаайыыга ыыппыттара. Инньэ гынан, хаарыан киһи оччотооҕу хара дьайдаах эрэпириэссийэ сиэртибэтэ буолбута, ханна тиийэн сору-муҥу көрөн өлбүтэ биллибэт. Кини аһыныгас сырдык санаата, киһи быһыытынан кэрэтэ оччотооҕу дьонтон салҕанан билиҥҥи кэмҥэ тиийэ дьон кэпсэлигэр сырыттаҕа.
Ваня кыратыгар уу туҥуй сааһыгар тулаайах хаалар ыар дьылҕаламмыта. Кыра Ваняны эбээтэ Маарыйа эмээхсин барахсан оҕолообута. Уолчаан кыра эрдэҕиттэн, оччотооҕу оҕо сиэринэн, олох кыһалҕатыттан хара сарсыардаттан киэһэ хойукка диэри сылайарын-сылааргыырын умнан, холкуос бары үлэтигэр дьирээлэһэн туран үлэлиирэ. Ол быыһыгар тирбэлээн, туһахтаан балык, кус, куобах тутуурдаах кэлэн эбэтин үөрдэрэ.
Ханан даҕаны оччотооҕу дьон-сэргэ уонна сэрии сылларын оҕолоро буолан сор-муҥ бөҕөнөн, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан, сап саҕаттан салҕанан өлбөккө туораатахтара.
Иван Николаевич тиэхиньикэҕэ сыһыаннаах буолан, анал куурсу бүтэрэн, эдэр эрдэҕиттэн тыраахтар уруулун тутан, 30-тан тахса сыл усталарыгар кыһыннары-сайыннары бурдук, от-мас үлэтигэр үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Ахсынньы, тохсунньу будулҕан тымныытыгар түүн 1 эбэтэр 2 чааска туран, гарааска тиийэн, ДТ-75 тыраахтарын собуоттаан, ыраах сытар оттуур ходуһалартан от тиэйэн кэлэрэ. Күнүһүн кэлээт, сынньана түһээт, эмиэ тыраахтарын көрүнээт, кыһыҥҥы кылгас кэмҥэ эмиэ улэ үөһүгэр түһэрэ. Кыһын от-мас тиэйиитигэр, сайынын механизация аҥаардаах оттуур звенону салайан үлэлэтэрэ. Мин кини салайар звенотугар оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан окко сылдьар этим. Биһиги звено онно хаста да сопхуоска былааммытын аһары толорон, 1-кы миэстэ буолбуппут. Иван Николаевич онно барытын көрөн-истэн, тыраахтарын уруулугар олорон бэйэтэ түһэн түстэһэн, сүбэлээн-амалаан биэрэрэ. Кини биирдэ да куолаһа үрдээбитин истибэтэҕим, биһиги оҕолор сыыһабыт-халтыбыт элбэх буоллаҕа, наар сүбэлии-амалыы, аҕалыы амарах сыһыанын өйдөөн хаалбыппын.
Тырахтарыыс үлэтэ – ыарахан үлэ, онуоха тыа сирин суола-ииһэ куһаҕана, ордук сааскы уу-хаар тахсыыта, сайыҥҥы этиҥнээх ардах алдьатыылара, күһүҥҥү силбиктэр сиҥнэһиилэрэ, сынньанары умнан сылдьыы киһи эрэ барыта кыайбат үлэтэ.
ЭЛБЭХТИК ЧӨМПҮЙҮӨННЭЭБИТЭ
Иван Иванов олоҕун арахсыспат аргыһа успуорт этэ. Үөрэммитэ буоллар, уһулуччулаах киһи буолара саарбаҕа суох. Кини кэмигэр оччолорго успуорт саҥа сайдан эрэрэ, сайынын ыһыахтарга сүүрүү, тустуу, мас тардыһыыта ыытыллара. Ханнык да тириэньэрэ суох оҕо эрдэҕиттэн бэйэтин сыратын-сылбатын ууран, төбөнөн үлэлээһини уонна тиэхиньикэни туһаныыны таба тайанан, хайа да күрэхтэһиигэ куруук 1 миэстэҕэ тиксэрэ. Кини холкутук олорон мас тардыһан хайаан да кыайарын, кэрэтик тустарын көрөн оччотооҕу эдэр дьон хайаан да өйдөөн хаалбыт буолуохтаахтар. Ыччаттарга улахан холобур буолар спортсмен этэ. Ол курдук:
1952 с. өрөспүүбүлүкэ идэлээх сойуустарын спартакиадата, 3 000 м чөмпүйүөн
1963 с. Ф. К. Попов аатынан күһүҥҥү кросс – чөмпүйүөн
1963 с. Нальчик, РСФСР чөмпүйэнээтэ, 60 киһиттэн 15-с кэлбитэ
1964 с. Красноярскай куорат. 800 м – 2-с миэстэ, 1 500 м – 3-с миэстэ
1970 с. сүүрүүгэ өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ
“Урожай” ДСО – 1963,1965,1967 сс. чөмпүйүөннэрэ
Сибиир уонна Уһук Илин тыа сирин спартакиадатын 1963 с. призера
Москва куорат кубогын эстафетатын 1965 с. призера, 1967 с. чөмпүйүөнэ
Манчаары Баһылай аатынан саха национальнай көрүҥнэригэр спартакиада хас да төгүллээх кыттыылааҕа, Мэҥэ Хаҥалас оройуонун элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ, призера
К. Байкалов аатынан, “Наахара” сопхуостар бириистэрин элбэх төгүллээх кыайыылааҕа.
Иван Николаевич сыл баһыгар-атаҕар биһиги кыра дьиэбитигэр киирэн таҕыстаҕына дьиэбит иһэ сырдыы түһэргэ дылы гынара. Ийэбинээн чэй иһэ-иһэ, ирэ-хоро кэпсэтэллэрэ.
Ийэм Марина Дмитриевна кэпсээбитинэн, Иван Николаевич нэһилиэккэ солбуллубат дружинник эбит, ол курдук хайа да бырааһынньыкка, сыбаайбаҕа Уйбаан баар – бэрээдэк баар, дьон кини тылын өрүү истэллэр, улаханнык ытыктыыллар диир этэ. Ийэм кинини, киһи гиэнэ кэрэтэ диэн өрүү киэн тутта кэпсиирэ.
Иван Николаевич уһун сыллар усталарыгар бастыҥ үлэһит буолан, К.Байкалов аатынан бириэмийэ лауреата буолбута, сопхуос Бочуотун дуоскатыттан түспэтэҕэ, социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа, элбэх үбүлүөйдээх мэтээллэр хаһаайыннара. Өрөспүүбүлүкэ, улуус элбэх бочуотунай суруктарынан, грамоталарынан бэлиэтэммитэ, хас да төгүл ССРС устун путевканан күүлэйдээн кэлбитэ.
Тапталлаах кэргэнэ Заболоцкая Татьяна Степановналыын уһуннук, иллээхтик-эйэлээхтик олорон, элбэх оҕо, сиэн дьолун билбиттэрэ. Оҕолор дьоһун дьон, мааны ыал буолан олороллор.
И.Н. Иванов баара буоллар, 85 сааһын туолбут буолуо этэ.
Туруу үлэһит төрөөбүт дойдутугар сиэр-майгы өттүнэн, дьиэ кэргэнигэр, бар дьонугар үтүө сыһыанынан, бастыҥ идэтинэн, дьоҕурунан кимиэхэ баҕарар кэрэ өйдөбүл, холобур буолар сырдык олоҕу олорон хаалларбытынан биһиги нэһилиэк дьоно өрүү өйдүү-саныы, киэн тутта ааттыахтаахпыт.
Биир дойдулаахтара Иван Иванов аатын чиэстээн, «Иван Иванов бирииһэ» диэн күрэхтэһиини салгыы кэлин да ыытыахтара диэн эрэнэбит.
Татьяна КИРИЛЛИНА.