Хас биирдии хаһаайыстыбалаах киһи ынаҕы көрөр-харайар ньымата тус-туһунан буолбутун үрдүнэн, иитии сүрүн тутула биир тэҥник олохтонор.
edersaas.ru
Өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөн-ыанньыксыта Павел Шарин сүөһү иитиитигэр, чуолаан, кыһыҥҥы кэмҥэ көрүүгэ-харайыыга, маннык сүбэлэри биэрэр:
Сүөһү айылҕа бары уларыйыыларын: саас хатааһын, тыал-хаар, сайын ардах, күһүн тоҥоруу, хаһыҥ, хаар кэлэрин эрдэттэн билэн үүтэ тардар. Үүт ыамын улаханнык хамсаппат инниттэн, айылҕа уларыйыыларын эрдэттэн кэтээн көрөн аһын уларытан, эбэн бэриллиэхтээх. Ынах кыһын эрдэ төрөөтөҕүнэ, күн уһуурун батыһа үүтэ эбиллэн иһэр. Күн кылгыырын батыһа үүтэ сыыйа түһэр. Сайын төрөөбүт ынах маҥнай үүттээх да буоллар, бастакы хаһыҥ түстэҕинэ үүтэ тута тардыбытынан барар. Улахан болҕомто сүөһүнү аһынан хааччыйыыга, эрдэ төрөтүүгэ ууруллар. Ордук күһүн от хагдарыйан, сайылык халтаҥнаан, үүт түһэрин саҕана турунуопуһу, хаппыыста сэбирдэҕин, зеленканы эбии аһатыы курдук тэрилиннэҕинэ, ынах ыанар кэмэ уһуур. Күһүҥҥү кэмҥэ ыанар ынаҕы, бороону бастакы хаһыҥнар түһүүлэриттэн көрөн хаххалаах сиргэ хоннорор ордук. Балаҕан ыйа бүтүөр диэри ынаҕы күҥҥэ үстэ ыаныллыахтаах. Маннык үлэлээтэххэ, үүт сыата үрдүүр, ынах эрдэ уолбат.
Сүөһү сиигэ суох хотоҥҥо чэгиэн буолар
Кыһын хотон сылаас, кураанах, сырдык, салгына чэбдик буолара ирдэнэр. Ол инниттэн хотон бородууһуната мэлдьи аһаҕас туруохтаах. Оччоҕо хотон сиигин-сытын тардан ыла турар, сүөһү чэгиэн буолар. Бу кэмҥэ сүөһүгэ күҥҥэ иккитэ оту биэрэн уонна сылаас уунан дуоһуйуор диэри хотоҥҥо уулаттахха, ынах үүтэ элбиир, ыччат сүөһү түргэнник улаатар. Эбии аһылыгы тиһигин быспакка, биир кэмҥэ аһатар буоллахха, ордук иҥэмтиэлээх, туһалаах буолар. Былыттаах сылаас күннэргэ сүөһүлэри таһырдьа таһааран дьаарбатар буоллахха, сүөһү хааман сүһүөҕэ тэнийэр, этэ-сиинэ сэргэхсийэр, уулаах ынах үөскэҕин сайдыытыгар туһалаах буолар.
Саас сир лаппа ирбитин, ыам ыйын 22 чыыһылатын кэнниттэн ыанар ынаҕы, кыра сүөһүнү таһырдьа хонноруллар. Эбии аһылыгы күннэтэ сылаастык, тиһигин быспакка биир кэмҥэ аһаттахха, ынах үүт биэриитэ эмискэ түспэт.
Ынаҕы сааһынан араарыы
Ньирэй – төрүөҕүттэн үс ыйыгар диэри;
Торбос – 4-5 ыйдаах төлөһүйбүт, күһүҥҥэ диэри тиийбит ньирэй;
Борооску – 5 ыйыттан 1 сааһыгар диэри;
Тыһаҕас – 2 саастаах;
Тиҥэһэ – 3 саастаах;
Туҥуй бургунас – аан бастаан төрүүр тиҥэһэ, түөртээх ынах;
Атыыр оҕус – ууһатааччы атыыр оҕус;
Ат оҕус – көлүүр оҕуһа;
Кур оҕус – көлүллүбэтэх, мэччирэҥҥэ сылдьан уотуллубут оҕус;
Кунан — 3-4 саастаах атыыр (ат) оҕус;
Буос ынах – төрүөхтээх, иһигэр оҕолоох ынах;
Үтүрүм ынах – ыанар ынах;
Кытарах ынах – быйыл төрөөбөтөх буолан баран, ыанар ынах;
Субан ынах – ыаммат сүөһү.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru