Мин ордук киэһэ таһырдьа хараҥа халлааҥҥа сулустары көрөрбүн сөбүлүүбүн. Кинилэр эмиэ дьон курдук туһунан бэйэлэрэ эрэ билэр олохтоохтор, биһиги — сиргэ, сулустар — халлааҥҥа… Олортон бэрт аҕыйах эрэ сулус ала чуо биллэллэр, бэйэлэрэ анал ааттаахтар – киһи олоҕо эмиэ сол курдук, умайыы эбэтэр симэлийии… Ол курдук, сорох сулустар көрөн турдахха күлүм курдук күлүбүрээннэр, киэҥ куйаарга сындыыстана симэлийэн хаалаллар, онтон сорохтор көйгө таас көөрөмтөтө буоланнар, метеорит курдук сиргэ түһэн, хаһан да оспот “тунгусскай метеорит” курдук суоллары хааллараллар.
Оттон бу ааспыт үйэлэр тухары төһөлөөх элбэх сулус халлааҥҥа түһэн кэлбитэ, төһөлөөх киһи олорон ааспыта буолуой? Онон туох, хайдах дьон сулустуу чаҕылхай олоҕу олороллоруй, умнуллубат сырдык кэриэһи бэйэлэрин кэннилэриттэн хаалларалларый диэн санаа элбэх киһини толкуйдатар буолуохтаах. Ол гынан баран мээнэ киһиэхэ бэриллибэт бастыҥтан бастыҥнар эрэ чаҕылхай сулус буолар аналлаахтар, умнуллубат үйэлээхтэр…
Ол курдук, биир сырдык сулуһунан биһиги биир дойдулаахпыт, сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов буолар. Кини аата саха баарын тухары хаһан даҕаны умнуллуо суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, кини бэйэтин олорон ааспыт кылгас да буоллар чаҕылхай олоҕунан биһиги сүрэхпитигэр хаһан да суураллыбат биир суолталаах өйдөбүнньүгү хаалларда. Ол — эн, мин, кини бар дьонун туһугар анаммыт олоҕо буолар. Дьон туһугар олорбут буоллаххына — эн умнуллубаккын, кэрэ кэпсээн буолан үйэттэн үйэҕэ ааттана, сулустуу умайа, сырдата, угуйа тураҕын! Дьиҥэр, эттэххэ судургу курдук да, киһи эрэ хатылаабат, үтүктүбэт олоҕо…
Федор Кузьмич Попов бу сыл ахсынньы 21 күнүгэр төрөөбүтэ 100 сылын туолуоҕа. Итинтэн кини баара суоҕа 23 сылын эрэ бу күннээх халлаан көй салгынынан тыыннаҕа. Биһиги өйдөбүлбүтүгэр кини байыаннай пилоткалаах туспут хаартыската хаһан да кырдьыбаттыы куруутун эдэр сэбэрэлээх хаалыаҕа…
2021 сыл Мэҥэ Хаҥалас улууһугар сахалартан бастакы Сэбиэскэй сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов 100 сылынан сибээстээн, Федор Попов сылынан биллэриллибитэ. Ол чэрчитинэн муус устар 5 күнүгэр Мэҥэ Хаҥаластааҕы социальнай киин үлэһиттэрэ элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн оҕолорун түмэн, дьоруой төрөөбүт дойдутугар Сыымахха тиийэ сырыттылар, Федор Кузьмич Попову кытта ситимнээх сирдэринэн — кини төрөөбүт балаҕанын, сайылыгын, сэриигэ барыан иннинэ туруорбут сэргэтин көрдүлэр, оскуолаҕа үөрэнэр кэминээҕи паартатыгар олорон сүргэлэрэ көтөҕүлүннэ. Интэриэһинэй, туһалаах экскурсия кэнниттэн түмүктээн оҕолору кытта кэпсэттибит.
Алена СУЗДАЛОВА:
— Наһаа үчүгэй экскурсияҕа сырыттым, элбэҕи биллим, көрдүм. Федор Кузьмич Попов 1921 сыл ахсынньы 8 күнүгэр 2-с Баатара нэһилиэгэр Сыҥаһалаах диэн кыракый бүтэй алааска дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ алтыс оҕонон төрөөбүт эбит. Саҥа төрөөбүт оҕону таайдарын аатынан Сүөдэр диэн ааттаабыттар. Төрөппүттэрэ уолларыгар кыра эрдэҕиттэн төрөөбүт алааска, дойдуга тапталы иҥэрбиттэр. Аҕата уолун батыһыннара сылдьан бултуурга-алтыырга, оттуурга-мастыырга үөрэппит, ийэтэ буоллаҕына үчүгэй сэһэнньит, кэпсээнньит эбит. Ол курдук кини уолугар былыргы үһүйээннэртэн саҕалаан, дьиҥ-чахчы олоххо олоро сылдьыбыт үтүө дьон туһунан уонна көмүлүөк оһох тула оҕолору мунньан хайаатар да үчүгэй түмүктэрдээх остуоруйалары кэпсиир идэлээх эбит.
Юлиан ПОИСЕЕВ:
— Федор Попов 8 сааһыгар Сыымахха оскуолаҕа үөрэнэ киирбит. Кини олус кыһаллан, кичэйэн, үчүгэйдик үөрэммит эбит. Музейга кини үөрэммит тэтэрээттэрин, кинигэлэрин көрдүм, паартатыгар олордум.
Любомир ПТИЦЫН:
— Федор Кузьмич Попов уһулуччулаах хорсун быһыытын, дьоруойдуу өлүүтүн кэриэстээн, кини биир дойдулаахтара, 2-с Баатара нэһилиэгин олохтоохторо «Дьоруой саха Ф.К. Попов» диэн анал ааттаах тааҥка тутуутугар 56 000 солкуобай уу харчынан хомуйбуттар, Сталинтан махтал сурук туппуттар. Онтон Дьоруой Попов аатынан ааттаммыт тааҥка Федор Попов сэриилэспит аармыйатыгар бэриллибит, салгыы Берлиҥҥэ тиийэ кыайыыны уһансыбыт. Ол тааҥка хаартыскатын көрдүм, олох сэриилээх киинэҕэ көрдөрөллөрүн курдук тааҥка эбит.
Лилия Васильевна РАСТОРГУЕВА, Социальнай киин салаатын салайааччыта, Дьоруой Ф.К. Попов аатынан мусуойу төрүттээбит, Баатара нэһилиэгин учууталлара Нина Ильинична уонна Никифор Петрович Слепцовтар сиэн кыыстара:
— Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата, Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьаһалтата Дьоруой Попов аатын үйэтитэргэ хас да кэскиллээх дьаһалы ылынан, билигин кини аата умнуллубакка, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ ситимэ быстыбакка уос номоҕор сылдьар. Онон саха чаҕылхай, бастыҥ уолун сырдык аата бар дьонун сүрэҕэр мэлдьи тыыннаах, сырдыкка, кэрэҕэ угуйар чаҕылхай сулуһа буолан, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ кэриэстэнэ туруоҕа.
Дьэ ити курдук оҕолор элбэҕи билэн-көрөн, дуоһуйа астынан дьиэлэригэр тарҕастылар. Саас аайы күөрэгэй ыллыаҕа, симэх от тэтэрэ тыллыаҕа, саҥа дьон олоххо кэлиэҕэ, саргылаах кырыһы тэлиэҕэ — сүрэхтэн сүрэххэ тыыныаҕын, Сүөдэрбит, чаҕылхай сулуспут, үйэ-саас тухары тыыннааххын!
edersaas.ru саайтка анаан Валерия БАИШЕВА.
Хаартыска:http: Мария ЗЫКОВА, //keskil14.ru/uroki-pobedy-yakutyane-geroi-sovetskogo-soyuza-fedor-kuzmich-popov/ саайтан.