Урукку сылларга күөл былыыгын (сапропелы) хостоон, сүөһүгэ-сылгыга эбии аһылык быһыытынан маассабайдык туттарбыт.
edersaas.ru
Сопхуостар эстиэхтэриттэн, бу ньыма умнуллубута ыраатта. Арай, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тараҕай нэһилиэгэр Кузьма Иванов салайар бааһынай хаһаайыстыбатын сылгыһыттара Иннокентий Бурнашев, Иннокентий Сосин былыыкка эбиэһи уонна тууһу эбэннэр, дьоҕус кэрчиктэринэн тоҥорон сылгыларыгар сиэтэллэр. «Сылгыларбыт олус сөбүлүүллэр, кэлэ-бара кэбийэн сиэн кэбиһэллэр. Онон, кыһын туруктарын ыһыктыбаттар, төрүөҕү ылыы 80%-тан түспэт. Былыыктаах күөл нэһилиэк аайы баар, онон сүөһүгэ-сылгыга бу бэлэм аһылыгы туһаныахха сөп этэ», — дэһэллэр.
Наука этэринэн, былыык түҥ былыр күөл салахайдарыттан, ууга үүнэр оттор уонна араас харамайдар тобохторо сытыйыытыттан үөскээбит. Бөлүөҕүрбүт былдьырхай көрүҥнээх, хостуур кэмҥэ балык, бадараан сыттаах, итиэннэ араас күөл былыыга тус-туһунан (бороҥ, саһархай, хараҥа күөхтүҥү, үрүҥнүҥү, кытархайдыҥы) өҥнөөх буолар. Наһаа туойдаах, кумахтаах былыыгы сүөһүгэ-сылгыга сиэтиллибэт, онон туттуох иннинэ бэрэбиэркэлэтэр наада. Сопхуос саҕана былыыга хостоно сылдьыбыт күөллэр анаалыстаммыт буолуохтаахтар, олору куттаммакка туһаныахха сөп. Былыык хамсыыр харамайга туһалаах микро-элэмиэннэринэн, битэмииннэринэн олус баай. Ол иһин, үчүгэй былыыктаах күөлгэ балык арааһа үөскүүр, кус сөбүлээн түһэр. Былыыгы сиэбит кыра сүөһү төлөһүйэр, улаатар, биэ төрүөҕэ тупсар, дьүдэйбит сылгы да, сүөһү да түргэнник өрүттэллэр, ынах үүтэ элбиир, үүтүн сыатын бырыһыана үрдүүр.
Биһиги урут эргэ биэдэрэлэр уонна баахтар түгэхтэрин сиидэ курдук дьөлүтэ охсон баран, уһун ураҕаска баайан, онон күөл былыыгын хостуурбут. Биир ойбонтон сүүһүнэн биэдэрэ былыыгы ыларбыт уонна комбикуоруму, тууһу булкуйаат, тоҥорон иһэрбит. Дьиҥинэн, тоҥмут былыык битэмииннэрин сорох бырыһыанын сүтэрэр, онон сибиэһэйдии сиэтэр ордук эбит. Сүөһү-сылгы бастаан утаа былыыгы үчүгэйдик сиэбэт, ол иһин комбикуорманы, тууһу эбиллэр. Кэлин сии үөрэнэн истэхтэринэ, бастаан комбикуорманы, онтон тууһу тохтотуохха сөп. Аччык эрдэхтэринэ, сарсыарда биэрэр ордук. Онуоха нуормата маннык: ньирэйгэ, убаһаҕа уонна сибиинньэ оҕотугар 50 г, алта ыйдарыттан 500 г, улахан сүөһүгэ, сылгыга уонна сибиинньэҕэ 1,5-2 кг былыыгы сиэтиллэр, кууруссаҕа — сымыыттыыр кэмигэр төһөнү сииринэн. Оҕуруот буорун байытарга эмиэ олус туһалааҕа биллэр.
От хаачыстыбата дьылтан улахан тутулуктаах. Аны хаһаайыстыба барыта талбыт курдук үчүгэй, киэҥ ходуһалаах буолбатах. Комбикуорум да, эбиэс да сыаналара ыарыы турар. Дьэ оччотугар баай састааптаах, бастыҥ эбии аһылык буолара дакаастаммыт күөл былыыгын хостоон, сүөһүбүтүгэр уонна сылгыбытыгар сиэтэрбит туһаттан атыны аҕалыа суоҕа.
Лаврентий Романов, Мэҥэ Хаҥалас, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru саайтка анаан