Үрдүк категориялаах норуот эмчитэ, терапевт-быраас, СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна Анна Васильевна Дохунаева “Сааһырбыт дьоҥҥо сүбэлэр” кинигэтиттэн салгыы бэчээттиибит.
Куртахха баас үөскүүр биричиинэтэ үгүс буолан баран, төрүөтэ ситэ биллибэт. Сааһырбыт дьоҥҥо биллибэккэ үөскээбит баас баар буолар, арай, хойуулуктара хараарар. Үксүн баастара тэһиннэҕинэ, биллэрэр. Баас тэстэн ыалдьара олус күүстээх буолар. Куртах баастаах киһи үксүн хотуолуур, кыркаҕа туолан эрэрйдэнэр. Тыллара ыраас буолар, ырбаттар, ол иһин сөптөөх диагноз хойутуон сөп. Астара кыайан ааспат дьон эмиэ баар буолааччылар (пилоростеноз). Язва ракка кубулуйар түбэлтэтэ элбэх.
Онон куртах баастаахтар сөпкө аһыыллара ирдэнэр:
1. Куртах аһыыта элбээбэтин, быһыта тутан барбатын курдук, аһылыгын талыахтаах.
2. Аһыыр аһа битэмииннэринэн баай буолуохтаах.
3. Куртах олус күүскэ үлэлээбэтин ситиһиллиэхтээх.
Эти, балыгы, тэллэй арааһын, олус аһыы уонна туустаах астары сиирэ көҥүллэммэт. Арыгы иһэрэ, табахтыыра төрдүттэн сыыһа, оннооҕор хойуу чэй, кофе, хартыыһа, чеснок көҥүллэммэттэр.
Норуот мэдиссиинэтэ манныгы сүбэлиир:
Облепиха отонун ууга оргутан, испииргэ ностуойкалаан туһаныахха сөп.
Сибиэһэй хаппыыста суогун 1 ыстакааны аһыах 30 мүн. иннинэ күҥҥэ түөртэ иһиллэр. Кууруһа – 40 хонук.
Чаганы (хатыҥ сүртүтэ) кырбаан, мээккэлээн 3 ыстакааны ылыллар, онно 50 гр суорат от (тысячелистник) сибэккитин, 50 гр бэс туорааҕын, 50 гр дөлүһүөн отонун, 5 гр малыын оту 3,5 л тымныы ууга кутан, 2 чаас устата кыра уокка хаппахтаан оргутуллар. Биир суукка сылаас сиргэ туруоруллар. Онтон сиидэлээн, уутун туспа ылан, 200 гр алоэ суогун, 250 гр ханньааҕы, 400 гр мүөтү эбэн булкуйуллар. 4 хонук сотору-сотору булкуйа сылдьыллар. Сөп буоллаҕына, бытыылкаларга кутан хаһааныллар. 1 ост.нь. күҥҥэ үстэ аһыах иннинэ иһиллэр. Бу эми оҥостон испит дьон бары хайгыыллар. Үгүстэр биир эрэ бытыылканан эмтэнэн үтүөрэллэр эбит. Бу эмп үөс ханааллара мөлтөҕөр, куртах ыарыыларыгар үчүгэй.
Ньээм-ньээм от 2 ч.нь. мээккэлэммит силиһин тымныы ууга 3 чаас туруоран баран, ыстакаан 1/4-рин түөртэ аһыах иннинэ иһиллэр.
Тууһаммыт хаппыыста суогун сылытан, күҥҥэ 1-2 ыстакааны иһэр үчүгэй.
Луук суогун ыган 1 ост.нь. күҥҥэ үстэ иһэр көмөлөөх. Хортуоппуй суогун күҥҥэ иккитэ иһэр эмиэ туһалаах.
Куртах бааһын кытыаны иһэн үтүөрдүбүтүм диэччи баар. Саҥа үүммүт үнүгэһи талан, иннэтин быһа кырыйан, мясорубкаҕа эрийтэрэн, үс хос маарыланан суогун ыган ылан, 250 гр + 250 гр мүөтү + 205 гр испиири кутан, кичэйэн булкуйан баран, сылаа сиргэ биир суукка туруоруллар. Онтон арыылыыр курдук күүскэ биир чаас устата ытыйыллар. 1 ост.нь. күҥҥэ үстэ иһиллэр.
Хараҥаччы отун суогун ыган ылан, 1 л суокка 250 гр испиири кутан, биир суукка туруоруллар. 1 ост.нь. күҥҥэ үстэ аһыах 20 мүн. иннинэ иһиллэр.
Хатыҥ бүөрүн 50 гр + 0,5 л буоккаҕа кутан, сылаас сиргэ 10 хонук туруоран баран, 1 ост.нь. күҥҥэ үстэ аһыах 20 мүн. иннинэ иһэн эмтэниллэр.
Солодка от силиһэ 10 гр + апельсин хаҕа 6 гр + 100 гр ууга кыра уокка аҥаара хаалыар диэри оргуталлар, онно 60 гр мүөтү эбэн булкуйаллар, үс тэҥ өлүүлээн күн устата сииллэр. 1 ый устата бу эми күн аайы оҥостон эмтэнэллэр.
Мээтэ оту испииргэ настуойдаан, 15 таммаҕы саахарга кутан эмтэххэ, ааһааччы.
Мандарин хаҕын сууйан, хатаран, 2 ост.нь. кофемолкаҕа мээккэлээн, 7 хонукка 250 гр буоккаҕа туруоран баран, 20 таммаҕынан күҥҥэ үстэ аһыах иннинэ иһиллэр.
Хаптаҕас суогун иһэн, аһардыллар. Лимон хаҕын испииргэ настуойкалаан, ууга былаан истэххэ эмиэ ааһар.
Хотуолатар буоллаҕына: хортуоппуй суогун истэххэ, тохтуур. Персик отонун сиэтэххэ, хаптатар, лимон хаҕын настуойкатын иһэр үчүгэй.
Ноор ыарыылара
Ноор диэн ас буһарарга сүҥкэн улахан суолталаах былчархай. Үөстэрэ кыайан тахсыбат дьон, үөскэ таастаахтар ноордоро олус ыалдьар буолар. Бу ыарыыны баай олох ыарыыта дииллэр. Үксүн элбэх сыалаах-арыылаах аһы сиэбит кэннэ, эбэтэр, арыгылааһын кэнниттэн элбиир. Холобур, Саҥа дьылга, атын да бырааһынньыктарга. Сааһырбыт дьоҥҥо ноордоро ордук кэбэҕэстик ыалдьар, үксүн сүрэх, эбэтэр, ис-үөс ыарыылары сэргэ буулааччы, диагнозтарын булкуйааччы. Ону сэргэ ыарытара күүһэ суох буолар. Ол иһин да буолуо, ноор ириҥэрэр уонна ууллан хаалан, уустук балаһыанньа үөскүүр. Ириҥэрэр кэмигэр кыраадыстара уһулу барар. Арыт олус күүстээх ыарыылаах тииһик киирдэҕинэ, ыарыытын тулуйбакка, өлүөхтэрин да сөп.
Үөстэригэр таастаахтарга, эбэтэр, эппэрээссийэлэнэн таастарын ылларбыт дьоҥҥо олохсуйбут ноор ыарыыта баар буолар. Таастарын ылларан баран, олус сыалааҕы, арыылааҕы, хобордооххо хооруллубуту, буруоҕа ыыһаммыты сиэтэхтэринэ, ноордоро ноҕуруускаланар.
Норуот мэдиссиинэтэ маннык сүбэлиир:
Кыа уга оту уонна баҕа батаһын ууга көйөрөн, ыстакаан 1/3-рин күҥҥэ үстэ аһыах 20 мүн. иннинэ иһиллэр. Бу икки оту төрдүлэринэн быһа кырыйан ылан, хатарыллар, мээккэлээн үлтүрүтэн баран, 1 ост.нь. 200 гр оргуйа турар уунан кутан, биир чаас туруоруллар, сүүйэн иһиллэр.
Л.Ким сүбэтинэн, 1 кг лимону, 300 гр петрушканы, 300 гр чесногу мясорбукаланар. Лимон сиэмэтин ылҕанар, хахтары эрийиллэр. Эмээл иһиккэ 2 нэдиэлэ туруоруллар. Кэмэ кэллэҕинэ, 1 ч.нь. күҥҥэ үстэ аһыах 15 мүн. иннинэ иһиллэр. Бу эми иһэргэ сиэнэр отоннор сэбирдэхтэрин ууга оргутан иһиэххэ сөп.
Ноордоох дьоҥҥо цикорийы үүккэ кутан иһэллэригэр, ону тэҥэ, муора хаппыыстатын сииргэ сүбэлииллэр.
Гречканы бурдук курдук мээккэлээн, ыстакаан кефиргэ 1 ост.нь. кутан, сарсыарда сиэниллэр.
Родиола розовая (хоту дойдуга хайаҕа үүнэр) настуойкатын 20-30 таммаҕы кыра ууга кутан, үстэ аһыах иннинэ иһиллэр.
Анис сиэмэтэ + хараҥаччы ото + чыычаах ото (спорыш) + ньээм-ньээм силиһэ + бөрө сиир ото = үлтү тутан, 2 ост.нь. оту 0,5 л ууну кутан, оргуйда да таһааран, суулаан, 1 чаас сойутуллар. Сылаастыы ыстакаан 1/4-рин күҥҥэ үстэ аһыах 30 иннинэ иһиллэр. Кууруһа – 1 ый. 15 күн өрөөн, сынньанан баран, иккис куурус саҕаланар.
Оһоҕос ыарыылара уонна эмтээһинэ
Кыайан хамсаабат оһоҕос хойуулугу хатарар, 3-4 күн буолан баран, таһаарар. Хойуулук ыйааһына кыра, хаппыт уонна кытаанах буолар. Хойуулаан да баран, ситэ тахсыбата диэн санаа баар буолар.
Хойуулук хатар биричиинэлэрэ: клетчатката суох аһылыгы аһааһынтан; сибиньиэс, морфин курдук эттиктэртэн сүһүрүү баар буоллаҕына; оһоҕос ньиэрбэтэ кыайан үлэлээбэт буоллаҕына, баттанар, кыбыллар, синньиир түбэлтэтигэр; хамсаммат, олорор үлэлээх дьоҥҥо уонна хат дьахталларга.
Эмтээһин:
Аччык искэ 1-2 дьаабылыканы хахтары сиэһин.
Александрийскай сэбирдэҕи (аптекаҕа баар) үлтү тутан, 1 ост.нь. оту 200 гр оргуйа турар уунан саба кутан, 1 чаас туруоран, сойутан, аччык искэ сарсыарда иһиллэр. 1 ый истэххэ, оһоҕос үлэтэ биллэрдик тупсар.
Сарсыарда уһуктаат, иһи уҥа өттүттэн (муҥур сылдьар сириттэн) саҕалаан, чаһы хаамыытын батыһа киини тула ибигирэтэн, кыратык тоҥсуйан, баттыалаан, оһоҕос салгынын хамсатыллар. Оһоҕос олус истимтиэ уорган буолан, эппиэттэһэн иһээччи. Эбэтэр, соттору сытытан, уҥа илиигэ эрийэн баран, наллаан оһоҕос устун баттаныллар (хойуулугу сыҕарытаары).
Хойуулук олус уһуннук хаттаҕына, кыра суодалаах сылаас уунан клизма оҥорор үчүгэй. Хаппыт саахтар кэлэр буоллахтарына, хас да күн оҥоһуллар. Сыптарытар эмтэри хам-хаадьаа иһиэххэ сөп, ол эрээри оһоҕос онно түргэнник үөрэнэн хаалар. Аһылыгынан да көннөрөр буортута суох.
Тыква суогун ыстакаанынан ый устата истэххэ, көмөлөһөр.
Хаппыт абрикос отонун (курага) сиэн утуйар эмиэ үчүгэй.
Сиппит сарбынньах (рябина) отонун оргутан, муорус оҥостон иһэр, эбэтэр, отонун буһаран, саахардаан сиир үчүгэй.
Эбиэһи мээккэлээн, сиидэлээн, ч.нь. 1/5-тэн саҕалаан, күҥҥэ биирдэ сиэтэххэ, күн аайы эбэн, толору 1 ч.нь. тиэртэххэ, таһаарыан сөп.
Лүөн сиэмэтин 1 ч.нь. 200 гр оргуйа турар уунан кутан баран, суулаан, 4-5 чаас сылааска туруоран, утуйарга сиэмэтин сиэн, уутун иһэн кээстэххэ, көмөлөһөр.
Хаппыыста тууһаммыт уутун ыстакаан аҥаарын сылытан иһиллэр.
Киэһэ утуйаары ыстакаан кефиргэ 1 ост.нь. үүнээйи арыытын кутан, кичэйэн булкуйа-булкуйа, бытааннык истэххэ, көмөлөһөр.
Ис быһа тутан ыалдьарыгар, ону сэргэ хойуулук тахсыбат буоллаҕына, сибиэһэй хортуоппуй суогун ыган, ыстакаан 1/4,1/2 курдугу күн устата сыппайан иһэ сылдьар көмөлөөх. Сүбүөкүлэ, моркуоп суоктарын былаан иһэр эмиэ үчүгэй.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: sovety.ru