Идэһэ кэмэ саҕаланан, саха ыалыгар сибиэһэй эти сиир дьоро киэһэлэр үүннүлэр.
edersaas.ru
Биһиги хаһыаппыт эрэллээх аргыһа, эдэр дьүөгэлэригэр мэлдьитин сүбэлии-амалыы сылдьар Чурапчы Далбар Хотуна Маарыйа Саабына бүгүҥҥү сүбэтэ хааны астыырга ананар.
Сорох эдэр хаһаайкалар ньаҕайа бэрт диэн дуу, эбэтэр наһаа уустук курдук санаан дуу, хааны астыы сатаабаттар. Дьиҥинэн, бу бэрт судургу. Идэһэни өлөрөөт, хаанын лаахтаах иһиккэ сүүрдэн ылылларын бары бэркэ билэҕит. Хааны икки көрүҥҥэ: субайга уонна хара хааҥҥа араарыллар. Субайы сүрүннээн убаһа хаанынан бэлэмнииллэр эрээри ынах сүөһү да хаанынан оҥоруохха сөп. Хааны сөрүүн сиргэ сөҥөрдөн баран (сороҕор хонноруохха сөп) үрдүгэр тахсыбыт дьэҥкирин холбуйан, ол эбэтэр субайдаан ылыллар. Оттон хара хааны бэлэмнээһин судургу: хааны аҕыйах чаас туруора түһээт, сиидэлээн, убаҕаһын арааран астанар. Хааны кутуох иннинэ сөптөөх иһити-хомуоһу, баайарга суон сабы, кыракый мас үтэһэни бэлэмнэнэр.
Иһи ыраастыырга оһоҕостору күүскэ ньиккэйиллибэт, наһаа итии уунан сууйуллубат. Хааҥҥа анаан 60-70 см усталаахтык быһыллар, тэстибитин-тэстибэтэҕин үрэн бэрэбиэркэлэнэр.
Түөрт ыстакаан субай хааҥҥа икки ыстакаан үүтү кутабыт, туустуубут, күөх луугу эбэбит итиэннэ оһоҕос биэс гыммыт үһүгэр диэри кутабыт. Оһоҕоһу аргыый ньиккэйэн, салгынын таһаарабыт уонна эрийэ тутан баран үтэһэнэн анньан туттарабыт. Сабынан үстэ-хаста эрийэн баайабыт. Оргуйбут ууга уган, орто уокка буһарабыт, иһит түгэҕэр сыстыбатын диэн, кэмиттэн кэмигэр хамсатабыт. Буспутун буспатаҕын, биилкэ төбөтүнэн тэһэ анньан билэбит: дьэҥкир симэһин тахсар буолла да, ол аата — хаан буспут. Хоторон, баайыытын, үтэһэтин быһан быраҕабыт, халбаһыылыы быһыылаан кырбыыбыт. Сылаастыы сиибит.
Кутуллубут хааны кэлин сииргэ анаан тоҥоруллар. Ону ириэрэн астыырга өйдөөҥ: тоҥон баран ирбит хаан кэбирэх буолар, онон, сэрэнэн тутуҥ-хабыҥ. Саҥа сабынан чиҥэтэ баайыҥ. Хаана (субайа) уонна үүтэ тус-туспа буолбатын наадатыгар арыый дьалкыҥнатан булкуйуҥ.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru