… Мас саа тутуурдаах Рустам уол оҕото Ѳймѳкѳѳн ытык хайатын саамай үрдүкү чыпчаалыгар сүүрэн тахсан, улааттаҕына спецназ саамай үрдүкү чыпчаалын — хаан (краповай) ѳӊнѳѳх беретин кэтэр, ситиһэр баҕа санаатын иннэ-кэннэ кѳстүбэт киэҥ халлаан куйаарыгар кѳтүттэ. Сотору кэминэн кыракый Рустам бастыҥ дуулаҕа бухатыыр буола үүнэн, баҕа санаатын олоххо киллэриэҕэ.
Оҕо саас
Рустам Машарипов тымныы полюһунан аатырар Ѳймѳкѳѳн улууһун Тѳрүт нэһилиэгиттэн тѳрүттээх. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр күүстээх спортсмен бастакы хардыылара Ѳймѳкѳѳн ытык хайаларыгар ааспыттара, манна кини буутун этэ буһан, сиһин этэ ситэн, бултаан-алтаан, сүүрэн-кѳтѳн, күүс-уох эбинэн, киэҥ эйгэ түһүлгэтигэр аатын ааттаппыта. Кыра эрдэҕиттэн мас бэстилиэт, аптамаат тута-тута сүүрэрэ, улааттаҕына саллаат, спецназ буолар баҕа санаалааҕа. Ол баҕа санаата 2012 сыллаахха олоххо киирбитэ. Оччотооҕу уол оҕо уол оҕо курдук спорт бары кѳрүҥнэригэр холонон кѳрбүтэ уонна барытыгар ситиһиилэммитэ. Ол эрэн, кини сүрэҕэ быара, ѳйѳ-санаата кѳҥүл тустууга сытара.
Спорка убаныы
Кѳҥүл тустууга бастакы хардыыны оҥоруоҕуттан, «бу кѳрүҥ миэхэ чугас, манна ситиһиилэнииһикпин» диэн ѳйдѳѳбүтэ. Бастакы тренерэ Павел Семенович Атласов Чурапчыттан ананан кэлбитэ. Кини Рустам тустуутун, хамнаныытын, баҕалааҕын таба кѳрѳн, ахсыс кылааска Чурапчытааҕы спорт оскуолаҕа үѳрэттэрэ ыытар. Үһүс кылаастан кѳҥүл тустуу кѳбүѳрүгэр буккулла улааппыт уол оҕо аҕа учууталларын тылларын тѳбѳтүгэр хатаан, дьарыктарын ылынан кэнники улахан ситиһиилэммитэ.
Маастар нуорматын толоруу
Тохсус кылааска үѳрэнэ сылдьан, Рустам Уһук-Илиҥҥи уокурук чемпионатыгар тиийэн, бэйэтинээҕэр икки сыл аҕа уолаттары кытары хапсыһан, үрүҥ кѳмүс мэтээли ситиһэн, дойду чиэһин кѳмүскүү барар путевкаҕа тиксэр. Росгвардия управлениетын «Алмаас» спецназ этэрээтин байыаһа бэйэтэ билиммитинэн, бу кини бастакы улахан ситиһиитэ.
2007 сыллаахха кѳҥүл тустууга кини Россия спордун маастарын нуорматын толорор. Ханнык баҕарар бѳҕѳскѳ спорт маастарын нуормата улахан ситиһии буолар. Рустам бу ситиһиитинэн муҥурдаммакка, саха норуотун национальнай кѳрүҥүгэр, хапсаҕайга өрөспүүбүлүкэ спордун маастарын толорор санаалааҕа. Бу сыллар усталарыгар Рустам үгүс турнирдарга муҥутуур кыайыылаах аатын ыла сырытта.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин тустууктарын сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар киирэн, 66 киилэ ыйааһыннаахтарга улуу тренер Дмитрий Коркин аатынан норуоттар икки ардыларынааҕы турнир Гран-при сериятын бронза мэтээлин хаһаайынынан буолбута. Маны таһынан, Ис дьыала министиэристибэтэ ыытар хапсаҕайга чемпионатын хас да тѳгүллээх кыайыылааҕа, Хаҥалас хапсаҕайын биир чаҕылхай бырахсыылах бѳҕѳһѳ буолар. Бу сылдьан, 2016 сыллаахха хапсаҕайга спорт маастарын нуорматын толорон, икки тустуу кѳрүҥүн үрдүкү чыпчаалын илиитинэн харбаата. Ааһа баран, быраабылата суох охсуһуу, самбо курдук кѳрүҥнэргэ эмиэ ситиһиилэрдээх.
Улахан ааттаах-суоллаах бѳҕѳс күн бүгүнүгэр диэри тустуу кѳрүҥнэрин тэҥинэн тута сылдьан күрэхтэһиилэри кѳтүппэт. Билигин кини тѳрѳѳбүт дойдутун Ѳймѳкѳѳн уонна үлэлиир сирэ Росгвардия ааттарын улахан түһүлгэҕэ кѳмүскүүр.
Сулууспа
Рустам Машарипов 2012 сыллаахха оччолорго ѳссѳ Ис дьыала министиэристибэтин иһинэн үлэлиир ОМОН аналлаах этэрээтин байыаһын үрдүк аатын ылбыта. Түөрт сыл устата ОМОН этэрээтигэр ситиһиилээхтик сулууспалаан баран, 2016 сыллахха «Алмаас» диэн ааттаах Российскай Федерация Росгвардиятын федеральнай сулууспатын управлениетын аналлаах этэрээтигэр кѳһѳн, күн бүгүнүгэр диэри үлэлии-хамсыы сылдьар.
Кини ааттаах-суоллаах спортсмен, Росгвардия эписиэрэ эрэ буолбакка, икки оҕо амарах аҕата, тапталлаах кэргэн. Хайдах барытын дьүѳрэлээн бириэмэ булаҕыный диэн ыйытыыга, «дьиэ кэргэним ѳйѳбүлэ, күүһэ-кѳмѳтѳ суох мин маннык элбэх ситиһиилэниэм суоҕа этэ. Дьиэ-кэргэн кытаанах эркиннээх буоларын туһугар ѳйѳһүү уонна ѳйдѳһүү наада» диэн хоруйдаата. Рустам дьиэ-кэргэнин үрдүктүк тутан, бастакы миэстэҕэ туруорар. Тапталллаах кэргэнэ Ольга, уола Айсиэн уонна нарын сибэккигэ тэҥнээх кыыс оҕото Алина мэлдьи сылаас мичээрдээх, итии чэйдээх үѳрэ-кѳтѳ кѳрсѳллѳр.
Ѳймѳкѳѳн ытык хайатын чыпчаалыгар мас саалаах, атах сыгынньах кыракый Рустам сүүрэн тахсан спецназ буолар баҕа санаатын халлаан куйаарыгар ыыппыта итинник туолбута.
Краповай берет иһин киирсии
Рустам спецназ саамай үрдүкү чыпчаала — краповай берет — туһугар хабыр хапсыһыан баҕарбыта ыраатта. Маныаха краповай берет туһугар тургутууну ааспыт киһиттэн, сулууспатыгар аҕа убайа Анатолий Петровтан, эрдэттэн сүбэ-ама ылан, кини тус кѳрүүтүнэн-истиитинэн дьулуурдаахтык бэлэмнэммитэ, дьарыктаммыта.
Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук сиригэр-уотугар бу хаан ѳӊнѳѳх берети ылыыга тургутууну ааһыы Хабаровскай куорат «Тайфун» спецнаһын 21-с этэрээтигэр кииннэнэр. Саха боотура уон күн иннинэ Хабаровскай куоракка тургутуу ааһар сирин сыныйан үѳрэппитэ-чинчийбитэ.
Манна дьэ, Уһук Илиҥҥи уокурук регионнарын 56 хатан санаалаах бастыҥтан бастыҥ спецназовецтара олохторун баҕа санаатын толоро, краповай ѳҥнѳѳх берет иһин киирсэ кэлбиттэр. Ол эрэн, тургутуу түмүгэр аналлаах берети кэтэр быраабы ситиспит байыас ахсаана лаппа аҕыйах.
«Улахан байыаннай тэрээһиҥҥэ хас биирдии байыас санаатын күүһэ, кыайыыга дьулуура, кытаанах майгыта-сигилитэ, хатарыллыыта барыта учуоттанар, бэрэбиэркэни ааһар», — диэн кэпсиир Рустам. – «Аан маҥнай тургутууну ааһа кэлбит уолаттар доруобуйаларын туругун, эт-хаан, күүс-уох ѳттүнэн тѳһѳ бэлэмнэрин аналлаах исписэлиистэр бэрэбиэркэлииллэр. Ол кэннэ, тургутуу түһүмэхтэрэ саҕаланаллар. Спецназовецтар бары байыаннай топографияҕа, сибээскэ, инженернэй, байыаннай медицинаҕа, ытыыга бэлэмнээхтэрин дакаастыыллар».
Тургутуу сүрүн чааһа буолар сарсыардата — саамай кэтэһиилээх уонна долгутуулаах. Сарсыарда эрдэ «Тайфун» спецназ этэрээтин плааһыгар сэптээх-сэбиргэллээх, толору аналлаах таҥастаах 56 боотур кэккэлээн турар. Көрүҥнэрэ кытаанах, кѳрүүлэрэ-истиилэрэ болҕомтолоох. Тургутууну ааһааччылар ѳйдѳрѳ-санаалара биир, аҕыйах мүнүүтэнэн ыарахан эксээмэни, бэрэбиэркэни барыахтара, ол түмүгэр, хаан ѳҥнѳѳх берети тѳбѳлѳрүгэр кэтиэхтэрэ. Манна бэлиэтээн эттэххэ, аӊардас кыах, күүс-уох эрэ бэрэбиэркэлэнэр буолбатах, бастатан туран, хас биирдии боотур уйулҕата, кини ис кыаҕа тургутууну ааһар.
Росгвардия сүрүннүүр управлениетын полковнига Александр Ананов байыастарга кылгас ыйыы-кэрдии үлэтин ыытта, сүбэ-ама биэрдэ. Кини бэйэтэ краповай берет хаһаайына буолар, онон тургутууну ааһааччы байыастарга биэрбит сүбэтэ оруннаах.
«Краповай берет кэтэр иһин тургутууну ааспыт байыас спецназ бастакы сирэйэ эрэ буолбакка, бүтүн Росгвардия киэн туттуута буолар чиэскэ тиксэр. Бу ыарахан бэрэбиэркэни бэриммэт, кытаанах, хорсун санаалаах эрэ ааһыаҕа. Онон кытаатыҥ, бастыҥ буоларгытын дакаастааҥ», — диэн кини алгыс тылын анаата.
Сылтан сыл кѳрүҥнэргэ кыра уларытыылар, саҥардыылар киирэллэр. Быйылгы тургутууга түөрт бэлиэлээх аналлаах кистэлэҥ хатыыр тыл (пароль) хас биирдии кандидакка бэриллэр. Ол тылы байыас умнуо суохтаах, марш-бросок түмүгэр этиэхтээх.
12 километрдаах марш-бросок кэмигэр үгүс байыас туоруур. Манна араас хабааннаах мэһэйдэр, сыыһа-халты туттуулар үгүстэр. Холобура, байыастар аптамааттарын бойобуойдуу бэлэм илдьэ сылдьаллар, тарбахтарын чыыбыска уурдулар да, тургутууттан туорууллар, 50 миэтэрэ кэриҥэ хааллылар да уһуллаллар, противогазтарын киртиттилэр, инчэттилэр да, эксээмэни ааһан бүтэллэр.
Маршрут бастакы чааһа — ойуур быыһыгар баар ыллык суолунан сүүрүү. Суол омооно күүстээх ардах кэннэ илдьи буккуллубут былыыкка кубулуйбут. Манна эбии батыһа сылдьар инструктордар байыастары саамай дириҥ чалбахтары талан ыыталлар. Бу кэмҥэ кэтиллэ сылдьар бронежилеттара инчэйэн ыарыыр, сорох байыастар тулуйбакка эксээмэни ааспакка туорууллар. Сотору кэминэн атах былчыҥнара күүрэннэр, сибиниэс кэриэтэ буоланнар, сүүрэргэ улахан эрэйи үѳскэтэр.
«Ыарахан түгэҥҥэ спецназовец ис дьиҥэ, бэйэҕэ эрэниитэ кѳстѳр. Бэлиэтиир эбит буоллахха, эт-хаан, күүс-уох ѳттүнэн бэлэм буолуу иккис былааҥҥа барар. Манна баҕа күүһэ, ис кыах улахан оруолу оонньуур. Сылайыы-элэйии быыһыгар саҥа мэһэйдэр кутулла тураллар», — диэн Рустам Машарипов ахтар. — Ол буолан, кѳһүтүүлээх үѳрэнэр кииммит киирэр ааныгар диэри 12 буолан тиийдибит. Бэрэбиэркэ манан бүппэтэҕэ, салгыы умайа турар кѳлүѳһэ эрэһиинэтин нѳҥүѳ балаһаны туорааһын, туруору хайа үрдүгэр тахсыы. Хайа чыпчаалыгар ыттан баран, үстүү буолан хайдыһан, салгыы сарын сарыҥҥа ѳйѳһѳн мэһэйдэри туораатыбыт. Алдьаммыт муостаны ааспыппыт, туруору истиэнэҕэ ѳйѳнсѳн ыттыбыппыт, дьѳлүтэ кэйэр боробулуоха аннынан сыыллыбыппыт. Дьэ, маны барытын ааспыппыт кэннэ саа-саадах бэрэбиэркэтэ кэлэр. Манна илдьэ сылдьар сэбиҥ эстибэтэ даҕаны, бу сыра бѳҕѳнү бараабыт мэһэй барыта халтайга хааларыгар тиийэр».
12 байыас сэриитин сэбэ этэҥҥэ утуу-субуу эһиннэ. Бу кэнниттэн байыастар салгыы гимнастиканы туттараллар, эрчиллиилэри саадахтаах бараллар. Бу кѳрүҥнэр бары сынньалаҥа суох утуу-субуу ыытыллаллар. Манна хомойуох иһин, ѳссѳ түөрт байыас туораата.
Маны барытын ааспыт байыас тиһэх уоттаах киирсиини кѳрсѳр — 12 мүнүүтэлээх «краповик» инструктордары кытары күѳн кѳрсүһүү. Бу охсуһууга байыас кытаанах характера, тулуура, харса суох хоһуун санаата кѳстѳр, арыллар. Спецназтар бэйэлэрэ этэллэрин курдук, бэйэҕин эрэ кыайдаххына, кыайтарыгаһа суох буолаҕын.
Хаан ѳҥнѳѳх берет иһин хабыр хапсыһыы түмүгэр, 8 хоһуун боотур бу берети кэтэр үрдүк чиэскэ тигистэ, кинилэр истэригэр биһиги биир дойдулаахпыт, РФ Росгвардиятын Саха сиринээҕи управлениетын «Алмаас» этэрээтин байыаһа, кѳҥүл тустууга дойду спордун маастара, хапсаҕайга Саха сирин спордун маастара Рустам Машарипов киирдэ!
Биһиги байыаспыт бэйэтэ билиммитинэн, «хаан ѳӊнѳѳх берети ылыы иһин тургутуу кѳрүҥнэрэ бары кэриэтэ ыарахаттар, манна чэпчэки мэһэй диэн суох. Бу диэн эттэххэ, мин кыаҕым эстэн, аҥардас баҕа санаам күүһүнэн, кытаанах майгыбынан тургутууну аастым. Хаһан да сылайбатахпын сылайбытым. Краповай берети ылыы иһин тургутууну ааһан баран итэҕэйбэккэ сылдьыбытым, үѳрүүлээх түгэҥҥэ туттарбыттарыгар, тѳбѳбѳр кэтэн баран, дьэ, биирдэ ѳйдѳѳбүтүм. Краповай берети ылыы иһин тургутууну ааһыан баҕалаах байыастарга эрдэттэн күүскэ дьарыктаныҥ, сыралаһан бэлэмнэниҥ диэн этиэхпин баҕарабын. Манна эт-хаан, былчыҥ, күүс-уох эрэ ѳттүн дьарыктаабакка, ѳй үлэтигэр эмиэ улахан болҕомтону ууруҥ. Маны барытын дьүѳрэлээн дьарыктанныххытына, саллаат хаана ѳҥнѳѳх берети кэтэр үрдүк чиэскэ тиксиэххит».
Бэлиэтиир эбит буоллахха, Росгвардия Саха сиринээҕи управлениетын эписиэрэ СОБР-га үлэлии сылдьан хаан ѳҥнѳѳх берети ылыыга тургутууну ааспыт бастакы байыас буолар. Онон, Рустам Машарипов аата номнуо Росгвардия «Алмаас» спецнаһын устуоруйатыгар киирдэ диэн бэлиэтиибин.
P.S: Рустам Машарипов бу дьыл алтынньытыгар Хабаровскай куоракка ити ылбыт беретын кѳмүскүѳхтээх. Уолбутугар ситиһиини баҕарыаҕыҥ!
Алексей Сивцев, РФ Росгвардиятын Саха сиринээҕи управлениетын пресс-сулууспата.
Хаартыскалар: РФ Росгвардиятын федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетын пресс-сулууспата.