Бу күннэргэ өрөспүүбүлүкэҕэ ат успуордун сэҥээрээччилэр улаханнык долгуйа, утуйар уулара уйгуура сылдьаллар. Онуоха “ипподром сабыллар үһү” диэн сурах-садьык тарҕаныыта төрүөт буолла. Ат успуордун федерациятын салайааччыта Руслан Федотов бу туһунан маннык быһаарда.
ФЕДЕРАЦИЯ МУННЬАХТААТА
Ол иһин Ас успуордун федерациятын сүбэ мунньаҕа ыам ыйын 10 күнүгэр ыытылынна. Мунньаҕы федерация бэрэсидьиэнэ буоларбынан мин салайдым. Онно СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы, федерация вице-бэрэсидьиэнэ Николай Афанасьев, бу федерация чилиэннэрэ, уопсайа 50-ча киһи кытынна. Олор истэригэр СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров, Дьокуускай мээрэ Евгений Григорьев, Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет (АГАТУ) ректорын эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччу Константин Кривошапкин ыҥырыллан сырыттылар. Чопчулаан эттэххэ, АГАТУ ипподромун босхо туһаныы (безвозмездное) туһунан сүрүн боппуруос көрүлүннэ. Маныаха РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ 2017 с. 09.03 14 №-дээх дьаһалынан бигэргэппит Бэрээдэгэр олоҕуран, РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин биэдэмистибэннэй федеральнай судаарыстыбаннай бүддьүөт тэрилтэлэрин быһаччы салайыы быраабыгар олоҕуран бигэргэммит аренда эбэтэр хамсаабат баай-дуол эбийиэктэрин босхо туһаныыга биэриигэ сөбүлэһии дуогабарынан сирдэтиннибит. Константин Кривошапкин, успуорт комплекс дьиэтэ уонна ипподром сирэ-уота федеральнай бас билии буоларынан, маныаха сыһыаннаах дьайыылары РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр сөбүлэһиннэриэххэ наадатын ыйда. Кини иһитиннэриитин кэннэ дьүүллэһиигэ Үөһээ Бүлүү улуустааҕы федерациятын бэрэссэдээтэлэ Андрей Неустроев, кэтэх аттары бас билээччи Ирина Ивайловская, Михаил Никифоров кытыннылар. Дьокуускай мээрэ Евгений Григорьев куорат тиэхиньиичэскэй өттүнэн кыһалҕалаах эбийиэктэрин уопутугар олоҕуран, бөҕөргөтөр үлэни көньүүһүнэҕэ хайдах ыытар боппуруоһу үөрэтэргэ, быһаарсарга сүбэлээтэ. Кини этэринэн, быйыл Үс Хатыҥ ипподромун өрөмүөнүгэр куорат хааһынатыттан 3,5 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүт.
Мин санаабар, биһиги бу комплекстан тахсан бардахпытына, ат сүүрдүүтүн устуоруйатыгар кириэс туруорабыт. Ат сүүрдүүтэ диэн ыытыллыбат буолуоҕа. Ирдэбил олоххо киирэрэ биэс хонук хаалла, бары биир дьыала туһугар туруулаһарбыт быһыытынан бэйэ-бэйэбитин өйөһүөҕүҥ. Уопсай тылы булуоҕуҥ. Дьүүллэһии түмүгүнэн манежтар (денниктэр) тиэхиньиичэскэй туруктарыгар судаарыстыба тэрилтэтинэн хаттаан чинчийтэрии ыыттарарга, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы М.В.Никифоров таһымыгар туспа мунньах ыытарга быһаардыбыт.
Санатан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи ат сүүрдүүтүн ыытыы сүрүн миэстэтинэн 2002 сыллаахха Дьокуускайдааҕы ГТХА көрүүтүгэр-истиитигэр бэриллибит (Дьокуускай к. дьаһалтатын баһылыгын 2002 с. 03.04 «Сир учаастагын бастайааннай туһаныыга биэрэр туһунан» 646 №-дь) Дьокуускайдааҕы ипподром буолар. Ипподром (ат успуордун комплекса) уонна сылгы иитиитин уонна кэтэх зоотехника үөрэтэр манеһа Арассыыйа Федерациятын бас билиитинэн буолаллар уонна бастайааннай (болдьоҕо суох) туһаныыга бааллар. Манан сибээстээн, РФ Бырабыыталыстыбатын 2010 с. 26.07 күнүнээҕи 537 №-дээх уурааҕар олоҕуран, Арктикатааҕы ГАТУ СӨ Бырабыыталыстыбатыттан РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн ат сүүрдүүтүн ыытыыга көҥүлү ылалларыгар эппит.
ЧИНЧИЙИИ: ХААРБАХ, КУТТАЛЛААХ
Кулун тутарга бу үрдүк үөрэх кыһата ат успуордун комплексын дьиэтин-уотун туругар тутулуга суох сыанабылы оҥорууну сакаастаабыт. Онон “КФК “Профит+” ХЭТ түмүктээһинигэр олоҕуран, ат иитиитин уонна кэтэх зоотехника үөрэтэр манеһа 978 кв. м. иэннээх денниктэригэр аттары тутуу 2021 сыл кулун тутар 19 күнүгэр хаарбаҕынан билиниллибит уонна көтүрүллүөхтээх диэн быһаарыллыбыт. Эспиэрдэр түмүк докумуоннарыгар “Дьокуускай к., Сэргэлээх шоссетын 3 км 3 дьиэтин 4 куорпуһа киһи олорбот дьиэтин-уотун сылгы иитиитин уонна кэтэх зоотехника кафедратын үөрэтэр манеһын дьиэтин чинчийии түмүгэр дьиэни салгыы туһаныы кутталлаах. Чөлүгэр түһэрии уонна саҥардан оҥоруу туһата суох. Бу дьиэ-уот хаарбах, онон көтүрүллүөхтээх” диэн суруллубут уонна бу тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ И.Г. Бляйле илии баттаабыт.
ТАРАСЕНКО ДА, ПАТРУШЕВ ДА ОРПОТУЛАР
Ити түмүгэр аттары бас билээччилэри кытта денниктэри арендалааһын дуогабара көтүрүллүбүт. Дьиҥэ, ипподром көньүүһүнэтигэр 55 ат турар деннига баар, билигин 32 ат (улуустар уонна кэтэхтэр) турар. Ол иһин РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн Арктикатааҕы ГАТУ ипподромугар ат сүүрдүүтүн ыытыыга көҥүлү ыларга уонна киһи олорбот дьиэтин-уотун арендалааһын дуогабарыгар олоҕуран тустаах кафедра үөрэтэр манеһын сүүрүк аттары тутарга сөбүлэһиннэрээри СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ А.В.Тарасенкоҕа Ат успуордун федерациятын бэрэсидьиэнэ Руслан Федотов киэҥ ис хоһоонноох көрдөһүү сурук суруйбут.
Тарасенко муус устар 8 күнүгэр РФ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ Д.Н.Патрушевка 2021 сылга ат сүүрдүүтүн ыытыыны көҥүллүүргэ көрдөһүү түһэрбит. Ол суругар Тарасенко ипподромҥа коронавирус дьаҥын кэмигэр 9 мөлүйүөн солкуобай бириис пуондалаах 4 сүүрдүү күнэ буолбутун куоһур туттубут. Бэл, АГАТУ ипподрома РФ судаарыстыбаннай племенной регистригэр баарын, тустаах дьиэ-уот хаарбах туруктаах диэн быһаарыллыбытынан денниктэргэ аренда дуогабара көтүрүллүбүтүн эппит. Уонна ыраас хааннаах племенной сүүрүк уонна саха боруода сылгыларыгар сүрүн былаһаакканан буолар Дьокуускайдааҕы ипподрому оннунан хаалларарга, аренда дуогабарын түһэрсиини туруорсубут.
РФ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы М.И. Увайдов Тарасенкоҕа хоруйуттан көрдөххө, босхо туһаныы дуогабарынан хамсаабат баайы-дуолу биэриигэ университет Арассыыйа Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр тустаах Бэрээдэккэ олоҕуран толору докумуоннары түһэриэхтээҕэ этиллибит.
АТТАРЫ ТАҺААРБАТ ТУҺУНАН
Дьиҥэ, ыам ыйын 10 күнүнээҕи федерация мунньаҕар көрүллүбүт бастакы боппуруоска бүтэһиктээх быһаарыы тахса илик. Ыам ыйын 11 күнүгэр ректор э.т. К.Кривошапкин РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн өссө төгүл чопчулаһыахтаах уонна М.В.Никифоровка дьиҥ таһымнаах суругу ыытыахтаах. Оттон бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров Увайдовы кытта ыам ыйын 15 күнүгэр аттары таһаарбат туһунан ыллыктаах кэпсэтиини ыытарга эрэннэрдэ. Бу кэпсэтиилэр түмүктэринэн Михаил Никифоровка сүбэ мунньах ыытыллыаҕа.
Михаил Мордовской, ат сүүрдүүтүн сэҥээрээччи:
— Мин санаабар, көньүүһүнэттэн тахсан бардахха, ат сүүрдүүтэ олох тохтуон сөп. Аттар спортсменнар курдук күн аайы дьарыктаныахтаахтар. Сүүрүүк сылгыны олох кыһыл оҕону курдук көрүү-истии ирдэнэр. Сууйуу, аһатыы, эрчийии барыта мүнүүтэнэн-чаһынан. Көньүүһүнэттэн таҕыстахха, итинник усулуобуйа суох буолара чахчы. Алдьаммыт отсегы (денниги) билиҥҥи үйэҕэ хайдах баҕарар өрөмүөннүөххэ, чөлүгэр түһэриэххэ сөп.
Мин илиибэр 1947 сыллаахха от ыйын 1 күнүгэр ыытыллыбыт бастакы ат сүүрдүүтүн бырагырааматын тутан олоробун. Дьиҥ таһымнаахтык ити кэмтэн ыла 80-ча сыл күрэхтэһии ыытыллан кэллэ, маны умнар табыллыбат. Ону Кривошапкин “сотон кэбиһээри” гынарын мин утарабын, ыам ыйын 15 күнүгэр тахсыахтааххыт диэҥҥэ сөбүлэспэппин. Атын үчүгэй туруктаах отсектары аттаахтар көмөлөһөн өрөмүөннүүр кыахтаахтар. Кыра эбийиэк сыаната да кыра буолуохтаах, мөлүйүөнүнэн үп ороскуоттаммат буоллаҕа. Уонна Дьокуускайга ат сүүрдүүтэ чугас сиргэ ыытыллара ордук табыгастаах. Ону эмиэ учуоттуохха. Ил Дархаммыт Айсен Николаев бирииһигэр 5 мөлүйүөн солкуобайы мээнэҕэ туруорбата чахчы, ат успуорда сайыннын диэн санааттан итиччэ ботуччу үбү туруорар. Ипподром устуоруйатын да көрдөххө, манна «Лираттан» саҕалаан «Сэргэх», «Алмаз»… курдук бастыҥ аттар сүүрбүттэрэ. Аҕам Василий Мордовской бастакы көлүөнэ тириэньэр этэ, ити ааттаабыт аатырбыт Лираны бастаан баайбыта. Санатан эттэххэ, Доннааҕы Ростовка маннык балаһыанньа үөскүү сылдьыбытын куорат уонна дьон-сэргэ туруорсан, оннунан хаалларбыттар этэ. Онон биһиэхэ да сөптөөх дьаһал ылыллыа диэн эрэнэбин.
Василий Игнатьев, Мэҥэ Хаҥалас ат баайааччыта:
– 30-с сыллартан турбут кырдьаҕас ипподроммутун хайдах эрэ өрөмүөннүөххэ. Көньүүһүнэтэ суох итиннэ ат сүүрдүүтэ буолбат. Дьэ, улуустар көньүүһүнэтэ суох аттарын аҕалан баран ханна туруораллар. 2-3 мөлүйүөннээх аттары биир остуолбаҕа баайан баран, баран хаалбаппыт буоллаҕа. Онон сабыллара олох табыллыбат. Сүүрбүт ипподроммутугар сүүрэ туруохха.
Женни Стрюкова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
СИА хаартыската.