Биир кэлим эксээмэн, үөрэххэ туттарсыы кэмэ чугаһаата. Бүгүн үөрэх тиэмэтигэр ааҕааччыларбыт ыыппыт уопсай ыйытыыларыгар үөрэх туһааннаах тэрилтэлэрин хоруйдарын бэчээттиибит.
Ыйытыы: Орто үөрэх кэнниттэн ХИФУ-га үрдүк үөрэххэ туттарсарбытыгар хайаан даҕаны биир кэлим эксээмэни (ЕГЭ) туттарыахтаахпыт дуо?
Хоруй: Орто эбэтэр үрдүк үөрэх кэнниттэн туттарсааччылар ханнык көрүҥүнэн уонна ханнык туттарсыы тургутууларын (вступительные испытания) ааһалларын Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет бэйэтэ быһаарар. Маныаха нуучча тылыгар тургутууну (вступительное испытание) ыытар; профессиональнай үөрэхтээх дьоҥҥо атын уопсай үөрэхтээһиҥҥэ сөп түбэһэр үөрэххэ туттарсыы тургутууларын быһаарар, эбии үөрэххэ туттарсыы тургутууларын (дополнительные вступительные испытания) ыытар. Ол эбэтэр, абитуриент орто анал үөрэхтээх буоллаҕына, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет бэйэтэ ыытар тестированиетын уонна тус тургутан көрүүтүн (собеседование) туттарыан сөп.
Ыйытыы: орто үөрэх кэнниттэн иккис орто үөрэххэ туттарсыахха сөп дуо?
Хоруй: Туттарсыан сөп. Ол эрээри, иккис орто үөрэҕэ буоларын быһыытынан, үөрэҕэ төлөбүрдээх.
Ыйытыы: 10-с кылаас кэнниттэн биир кэлим эксээмэни туттарыахха сөп дуо? Саха сиригэр эрдэ туттарар оҕолор бааллар дуо?
Хоруй: Туттарыахтарын сөп эрээри, Саха сиригэр биир даҕаны оҕо эрдэ туттара илик. Баҕалаах оҕолор улуустааҕы үөрэх управлениетын начаалынньыгын аатыгар биридимиэттэрин ыйан туран сайабылыанньа суруйаллар.
Ыйытыы: Аармыйа кэнниттэн туттарсааччыларга туох чэпчэтии баарый?
Хоруй: Бары сэбилэниилээх күүстэргэ уонна атын көрүҥнэрдээх аармыйаҕа сулууспалаабыт абитуриеннар үрдүк үөрэххэ киирэллэригэр ордук (преимущественное) бырааптаахтар: өскөтүн, атын хандьыдааты кытта биир кэлим эксээмэннэрин түмүгэ уонна үрдүк үөрэх бэйэтэ ыытар үөрэххэ туттарсыыга тургутууларыгар тэҥ баалланар түгэннэригэр, киин тутар хамыыһыйа аармыйаҕа сулууспалаабыт дьону ордугунан ааҕар.
Ыйытыы: Аҕыйах ахсааннаах омуктарга туох чэпчэтии көрүллэрий?
Хоруй: М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка киириигэ хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттарга туох даҕаны чэпчэтии суох.
Ыйытыы: ХИФУ-га үөрэххэ туттарсарга тус ситиһии (индивидуальные достижения) хаһыс кылаастан ааҕылларый?
Хоруй: Тус ситиһии сылларынан болдьоҕо ылбыт ситиһиилэрин көрүҥнэринэн арахсар. Холобур, Үөрэнээччилэр олимпиадаларын Арассыыйатааҕы сэбиэтин (РСОШ) уонна Бүтүн Арассыыйатааҕы үөрэнээччилэр олимпиадаларын испииһэгэр киирбит олимпиадалар болдьохторо 4 сыл. Онтон атын интеллектуальнай уонна успуорка ситиһиилэр болдьохторо 2 сыл.
Ыйытыы: Биир кэлим эксээмэммин 2019 сыллаахха туттарбытым. Баалбын кыайан көрбөппүн. Ханна, хайдах көрүөххэ сөбүй?
Хоруй: Абитуриент баала үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр көстөр. Ону тэҥэ, СӨ Үөрэх хаачыстыбатын кэтээн көрөр киин (ЦМКО) нөҥүө туһаайыы ыытан билиэххэ сөп.
Кэлэр 2022-2023 үөрэх дьылыгар туттарсарга 2018-2022 сылга туттарыллыбыт биир кэлим эксээмэн (ЕГЭ) түмүгүн көрөллөр.
Ыйытыы: Үөрэххэ туттарсарга мэдиссиинэ ыспыраапката ирдэнэр дуо?
Хоруй: Быйыл үөрэххэ туттарсарга докумуону туттаралларыгар 086-У формалаах мэдиссиинэ каартатын аҕалалларыгар сүбэлиибит (рекомендуется).
Быһаарыы: Бу ХИФУ-га туттарсарга, атын үөрэхтэргэ ирдэбил атын буолуон сөп. Сиһилии туттарсар үөрэххит саайтыгар киирэн үөрэххэ ылыы быраабылатын көрүҥ (эрэдээксийэттэн).
Ыйытыы: Үрдүк үөрэххэ докумуону хаһыстан туталларый?
Хоруй: Саха сиринээҕи үрдүк үөрэхтэргэ сайабылыанньаны уонна докумуоннары 2022 сыл бэс ыйын 20 күнүттэн ылаллар. Сайабылыанньаны уонна докумуону тутуу болдьоҕо биир-икки күн уратылаах. Ону сиһилии туттарсар үөрэххит кыһатын саайтыгар киирэн көрүөххүтүн сөп. Холобур, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет бэйэтэ ыытар айар уонна профессиональнай хайысхалардаах эбии үөрэххэ туттарсыыга тургутуулардаах (дополнительные вступительные испытания) үөрэхтэригэр уонна атын тургутуулардаах үөрэхтэргэ 2022 сыл от ыйын 10 күнүгэр диэри тутар. Эбии тургутуу ирдэммэт үөрэхтэригэр 2022 сыл от ыйын 25 күнүгэр диэри ылар.
Үөрэххэ туттарсыыга эбии тургутуулар 2022 сыл от ыйын 11-25 күннэригэр буолаллар. Хаһан ыытыллалларын бэс ыйын 1 күнүгэр ХИФУ саайтыгар таһаараллар. Ирдэнэр түгэнигэр араспысаанньаны ситэрэн биэриэхтэрин сөп.
Ыйытыы: Хас үрдүк үөрэххэ докумуону биэриэххэ сөбүй?
Хоруй: Үөрэххэ туттарсааччы ХИФУ сүрүн кыһатыгар бакалавриакка уонна специалитекка тэҥинэн биэстэн элбэҕэ суох итиэннэ хас биирдии филиалларыгар үстэн элбэҕэ суох бырагыраамаҕа биэриэн сөп. Саамай элбээбитэ 10 исписээлинэскэ уонна (эбэтэр) бэлэмнэнии хайысхатыгар куонкуруска кыттыан сөп.
Ыйытыы: Тохсус кылаас кэнниттэн ханнык үөрэххэ ылалларый?
Хоруй: Ханнык баҕарар үрдүк үөрэххэ 11-с кылаас кэнниттэн уонна биир кэлим эксээмэн түмүгүнэн эрэ ылаллар. Сорох үрдүк үөрэхтэр иһинэн үлэлиир кэллиэстэр бааллар, онно сорохтор тохсус кылаас кэнниттэн ылаллар. Ону таһынан Саха сиригэр 40-тан тахса орто үөрэх кыһата үлэлиир. Олорго 9-с кылаас кэнниттэн ылар үөрэх элбэх. Кэллиэскэ, тиэхиньикумҥа киирэргэ биир кэлим эксээмэн түмүгэ ирдэммэт, аттестат орто баалын көрөллөр.
Ыйытыы: Үрдүк үөрэххэ туттарсарга биир кэлим эксээмэн алын баала төһө буолуохтааҕый?
Хоруй: РФ Үөрэххэ уонна билимҥэ министиэристибэтэ 2022-2023 үөрэх дьылыгар үрдүк үөрэххэ туттарсарга биир кэлим эксээмэн алын баалын өссө ааспыт сылга бигэргэппитэ. Ону кытта хас биирдии университет алын баалы бэйэтэ быһаарар бырааптаах. Холобур, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеты ылан көрүөххэ.
Алын баал: омук тылларыгар – 30 баал, историяҕа – 35 баал, математикаҕа, физикаҕа, биологияҕа, химияҕа – 39 баал, нуучча тылыгар, литэрэтиирэҕэ, географияҕа – 40 баал, информатикаҕа уонна ИКТ-га – 44 баал, обществознаниеҕа – 45 баал.
Өскөтүн абитуриент эксээмэнин бу ыйыллыбыт бааллартан намыһахха туттарар түгэнигэр, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет докумуону күнүскү да, кэтэхтэн даҕаны үрдүк үөрэхтэргэ, филиалларыгар эмиэ туппат. Оччотугар бу абитуриент аттестатынан орто үөрэххэ эрэ туттарсар кыахтаах. Манна даҕатан эттэххэ, билигин үгүс үрдүк үөрэхтэр иһинэн орто үөрэхтэр аһыллан үлэлииллэр. Эксээмэҥҥэ алын баалы ылбатах абитуриент онно туттарсар бырааптаах. Маныаха эксээмэн баала ирдэммэт, аттестатынан ылаллар.
Ыйытыы: Быйыл үөрэххэ киирэргэ докумуону хайдах туталларый? Дьокуускайга барбакка эрэ ыытыахпын сөп дуо?
Хоруй: Абитуриентан сайабылыанньатын, докумуоннарын хайдах тутарын үрдүк үөрэх тэрилтэтэ бэйэтэ быһаарар. Онон саайтарыгар киирэн сиһилии билсэр ирдэнэр. Уопсайынан, Саха сиригэр баар үрдүк орто үөрэхтэр олоҕурбут көрүҥүнэн (киин тутар хамыыһыйаҕа миэстэтигэр тиийэн), үөрэх тэрилтэлэрин бэйэлэрин саайтарын нөҥүө, “Поступление в вуз онлайн” федеральнай супер сервис нөҥүө, Арассыыйа буостатынан ылаллар.
Дьаҥ тарҕаныан инниттэн сорох үрдүк үөрэх тэрилтэлэрэ тэйиччиттэн тутан саҕалаабыттара.
Ыйытыы: Быйыл үөрэххэ туттарсабын. Ханнык нүөмэртэн ыйытыыларбар хоруй ылыахпын сөбүй?
Хоруй: Саха сиригэр үрдүк, орто үөрэх элбэх. СӨ Үөрэҕин уонна билимин министиэристибэтин иһинэн 40-тан тахса орто үөрэх тэрилтэтэ баар. Тутар хамыыһыйа суһал лиинийэтин нүөмэрэ 8(4112)50-60-44. Үрдүк үөрэхтэр тутар хамыыһыйаларын нүөмэрдэрин саайтарыгар киирэн билсиэххитин сөп.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: https://pfr.gov.ru/branches/dagestan/news~2020/05/13/205480