Билигин өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар оскуоланы бүтэрээччилэр ханнык идэни талалларын, Биир кэлим эксээмэҥҥэ ханнык предметтэри туттаралларын быһаарынар эппиэтинэстээх кэмнэрэ. Онуоха оскуоланы бүтэрээччилэр үөрэх кыһаларын туһунан билэллэрэ, үөрэх тэрилтэтин ирдэбиллэрин үөрэтэллэрэ тоҕоостоох дии саныыбыт. Бүгүн биһиги Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет иһинэн мэдиссиинискэй институт олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин билиһиннэрээри, мэдиссиинискэй институт дириэктэрэ, мэдиссиинэ билимин хандьыдаата, дассыан Николай Михайлович Гоголевы кытары сэһэргэстибит.
edersaas.ru
— Мэдиссиинискэй институкка ыччаттары 18 кафедраҕа алта хайысханан: “лечебнэй дьыала”, “педиатрия”, “стоматология”, “фармация”, “мэдиссиинискэй-профилактическай дьыала” үөрэтэбит. Оттон сиэстэрэ үрдүкү отделениетыгар бакалаврга үөрэнэллэр. Ону таһынан, доруобуйа харыстабылын тэрийиигэ магистратура бырагыраамата баар. Инникитин бу хайысханы сайыннаран, “доруобуйа харыстабыла”, “мэдиссиинискэй информатика”, “биостатистика” хайысхаларга ыччаттары үөрэтиэхпитин баҕарабыт.
Устудьуоннарбыт институкка 5-6 сыл үөрэнэн баран, үөрэхтэрин салгыы үрдэтиэхтэрин баҕардахтарына, манна ординатураҕа киирэллэр, түөрт идэҕэ бэлэмниибит. Ординатураҕа үөрэнэн баран, тута учаастактааҕы терапевынан, педиатрынан, стоматологынан, провизорунан, эпидемиолог-бырааһынан үлэлии бараллар. Уопсайынан, институппутугар 1672 устудьуон, 300-тэн тахса магистрант, ординатор, 60-тан тахса аспирант үөрэнэр.
СИТИҺИИЛЭР СИЭТТИҺЭЛЛЭР
— Мэдиссиинискэй институт бу сылларга көхтөөхтүк үлэлээн, 2019 сыл түмүгүнэн ХИФУ иһинэн бастыҥ структурнай салааларга бастакы миэстэни ылла. Бу – кэлэктиип уонна устудьуоннарбыт бүттүүн ситиһиилэрэ. Уопсайынан, университеттар аан дойду таһымыгар араас рейтиҥҥэ кытталлар. Биһиги быйыл аан дойду рейтинигэр мэдиссиинэ наукатыгар уонна үөрэхтээһиҥҥэ 278-с, оттон Арассыыйаҕа 3-с миэстэ буоллубут. Маны улахан ситиһиинэн сыаналыыбыт.
Бэрэпиэссэрдэр, преподавателлар мэдиссиинискэй институттар ортолоругар олимпиадаларга кыттан, сыл аайы бириистээх миэстэлэргэ тиксэбит. Былырыын Казахстаҥҥа аан дойдутааҕы уонна Новосибирскайга, Москваҕа олимпиадаларга кыттыбыппыт.
Быйыл олунньу 7-8 күннэригэр И.М.Сеченов аатынан Москватааҕы Бастакы судаарыстыбаннай мэдиссиинискэй университекка “ВУЗ наукатын эстафетата-2020” Бүтүн Арассыыйатааҕы научнай-практическай дьаһалга биһиги аспиранткабыт Ольга Заморщикова үһүс истиэпэннээх диплому ылары ситистэ. Арассыыйа үрдүнэн 1800 киһи кыттыбыт олимпиадатыгар үһүс миэстэни ылыы – үчүгэй көрдөрүү.
ҮЛЭТЭ СУОХ ХААЛБАТТАР
— Устудьуоннарбыт үөрэхтэрин бүтэрэн баран, ким да үлэтэ суох хаалбат. Ханна баҕаралларынан, Саха сиригэр, Арассыыйа атын куораттарыгар тиийэн үлэлииллэр.
“Тыа сирин эмчитэ” бырагырааманан үлэҕэ барааччылар эмиэ бааллар. Кинилэр СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин бирикээһинэн, ординатураҕа киирэргэ улахан өйөбүллээхтэр, эбии баалланаллар.
Быраастар тиһигин быспакка үөрэнэллэр. Тоҕо диэтэххэ, аныгы мэдиссиинэ биир сиргэ турбат. Саҥа эмтэр, саҥа ньымалар, саҥа чинчийиилэр бааллар. Ону барытын быраас ситэн үөрэтиэхтээх, билиэхтээх. Этэргэ дылы, улахан академиктар да хаһан даҕаны бэйэлэрин улуу бырааһынан ааттамматтар. Кинилэр эмиэ олохторун тухары үөрэнэллэр.
ОНКОЛОГ-БЫРААСТАРЫ БЭЛЭМНИИБИТ
— Былырыын искэни эмтиир өрөспүүбүлүкэтээҕи диспансер кылаабынай бырааһа Елена Афанасьеваны уонна ХИФУ ректора Анатолий Николаевы кытары үлэлэһэн, онкологияҕа базовай кафедраны аспыппыт. Ол иннинэ өссө ординатура, аныгы тэриллэринэн сэбилэммит лаборатория аһыллыбыта. Манна онколог-быраас, лабараан буолуохтаах ыччаттары бэлэмниибит, научнай чинчийиилэри оҥоробут.
Чопчу онколог-бырааһынан үлэлииргэ быһаарыммыт устудьуоннар ординатураҕа үөрэнэллэр. Үлэлиир миэстэлэрин булан баран, идэтийэр наадаттан, искэни эмтиир ханнык эмэ ньыманы үөрэтэ, Арассыыйа научнай-чинчийэр институттарыгар уһаабыта биир ыйдаах цикллэргэ үөрэнэллэр. Ол үөрэммит ньымаларын олоххо туһанан, искэн ыарыыта аҕыйыырыгар бэйэлэрэ тустаах кылааттарын киллэрсэллэр.
КИЛИИНИКЭБИТ ҮРДҮК ТАҺЫМҤА ТАХСАР
— Владимир Аммосов дириэктэрдээх килииникэбитигэр лаборатория сулууспалара тэриллибиттэрэ, билигин кыамтатын улаатыннарабыт. Устудьуоннар бу килииникэҕэ доруобуйаларын көрдөрөллөр, наада буоллаҕына, эмтэнэллэр.
Мин санаабар, килииникэбит үрдүк таһымҥа тахсан эрэр, доруобуйа харыстабылыгар улахан көмөнү оҥорор. Ону таһынан, Пальмира Георгиевна тэрийбит стоматология поликлиникатыгар 2012 сылтан саҥа тэриллэри ылбыппыт. Маны устудьуоннары үөрэтэргэ да, дьону эмтииргэ да туһанабыт.
ҮЧҮГЭЙ КӨРДӨРҮҮЛЭЭХ АЧЧЫГЫЙ АКАДЕМИЯ
— Биһиги институппутугар устудьуоннарбыт сорохторо төрөппүттэрин сүбэлэринэн, үгүс өттө бэйэлэрэ баҕаран киирбит буолаллар. Мин санаабар, онно эрэллээх тирэҕинэн уонна улахан дьыаланы оҥорооччунан 26-с сылын үлэлиир Аччыгый мэдиссиинискэй академиябыт буолар. Академияҕа институт преподавателлара уонна үрдүк рейтиннээх оскуола учууталлара үлэлииллэр. Бэрэпиэссэрдэрбит, преподавателларбыт идэҕэ сирдииллэр.
Көрдөрүүбүт үчүгэй. Холобур, 2019 сыллаахха аччыгый академияны 34 оҕо бүтэрбититтэн 33 оҕо ХИФУ мэдиссиинискэй университетыгар, 1 оҕо киин үрдүк үөрэҕин кыһатыгар киирбитэ (100 бырыһыан). Бу оҕолор идэлэрин таларга сыал-сорук туруоруммуттарын, үчүгэйдик бэлэмнэммиттэрин туоһулуур.
Аччыгый академиябыт улуустарга 13 салаалаах. Институт преподавателлара көҕүлээн, ыраахтан үөрэтиини киллэриэхтэрин баҕараллар. Хомойуох иһин, сорох оскуолаларга химия, биология биридимиэттэрин үөрэтии таһыма биһиги ирдэбилбитигэр эппиэттээбэт.
Сороҕор үөрэтэр кылаастарбыт тиийбэт буоланнар, элбэх оҕону ылбаппыт. Үрүҥ халааттаах аанньал идэтин талыан баҕалаах оҕолорго БКЭ бэлэмнэнэн, биологияны, химияны, нуучча тылын үчүгэйдик үөрэтэллэригэр сүбэлиибин.
САҤА КУОРПУС ТУТУЛЛАРЫГАР ЭРЭНЭБИТ
— Уопсайынан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэни эмчиттэринэн хааччыйарга, Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ түһэрэр сайаапкатын толору саппаппыт. Тоҕо диэтэххэ, үөрэнэр миэстэбит, аудиторияларбыт аҕыйахтар. ХИФУ урукку ректора Евгения Михайлова уонна билиҥҥи ректорбыт Анатолий Николаев, университет ректората бу кыһалҕаны быһаарарга кыһамньыларын уураллар, үлэлэһэллэр. Ол гынан баран, син биир тиийбэт. Аныгы кэмҥэ быраастары үөрэтэргэ аналлаах үчүгэй куорпус наада. СӨ Ил Дархана Айсен Николаев уонна бырабыыталыстыба өттүттэн өйөбүл баар эрээри, тустаах бырайыактыыр докумуон баар буолуохтаах, онно үлэлэһэ сылдьабыт. 2021 сылтан саҥа куорпус тутуута саҕаланыаҕар эрэниэхпитин баҕарабыт.
КИРИИТИКЭ БЫҺААРЫЫЛААХ БУОЛУОХТААХ
— Уопсайынан, өрөспүүбүлүкэҕэ доруобуйа харыстабылын салаата үрдүк таһымнаахтык үлэлиир. Сороҕор сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ үрүҥ халааттаах аанньаллар тустарынан бөрүкүтэ суоҕу суруйаллар. Уопсайынан ыллахха, нэһилиэнньэҕэ мэдиссиинискэй өҥөнү оҥоруу таһыма да, хаачыстыбата да куһаҕана суох. Мэдиссиинэ национальнай киинэ, педиатрия киинэ, улуустарга биэлсэр-акушер пууннара уо.д.а. аһыллыбыттара, искэни эмтиир уонна кардиология киинэ баар буолуохтара – улахан хамсааһын. Нэһилиэнньэ ону үчүгэйдик өйдүөн наада. Кириитикэ баар буолуохтааҕар сөбүлэһэбин, ол эрэн, кириитикэ ыллыктаах, быһаарыылаах буолуохтаах.
ЫСПЫРААПКА:
Николай Михайлович ГОГОЛЕВ 1991 сыллаахха СГУ мэдиссиинискэй-лечебнэй факультетын бүтэрбитэ;
— 1991-2000 сылларга Дьокуускай куорат клиническэй балыыһатын хирургияҕа отделениетыгар үлэлээбитэ.
— 1999 сылтан – мэдиссиинискэй инстутут ыстаарсай преподаватела;
— 2001 сылтан — Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 нүөмэрдээх балыыһа—Суһал мэдиссиинискэй көмө киинин хирургияҕа отделениетын ординатор-бырааһа;
— 2002 сыллаахха “Синньигэс оһоҕос перфоративнай бааһа: хирургиянан эмтээһин түмүктэрин тупсарыы суоллара” тиэмэҕэ хандьыдаат диссертациятын көмүскээбитэ;
— 2003 сылтан – институт факультетскай хирургиятын кафедратын дассыана, Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа кылаабынай бырааһын хирургияҕа солбуйааччы;
— 2006 сылтан – быраастары диплом кэнниттэн үөрэтэр факультет хирургияҕа кафедратын сэбиэдиссэйэ;
— 2009 сылтан – институт дириэктэрин клиническэй үлэҕэ солбуйааччы;
-2016 сылтан ХИФУ Учуонай сэбиэтин быһаарыытынан, мэдиссиинискэй институт дириэктэрэ.
— Уһук Илиҥҥэ РФ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин Сүрүннүүр сэбиэтин чилиэнэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru