Бэҕэһээ бэрэсидьиэн оскуолаларын ситимин 25 сылын туолла. Кулун тутар 3 күнүн Иитиллибит ытык иэс күнүнэн биллэрдилэр.
Бэрэсидьиэн оскуолаларын ситимин (сеть президентских школ) 1997 сыллаахха кулун тутар 3 күнүгэр СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев 60 нүөмэрдээх ыйааҕынан тэрийбитэ.
СӨ бастакы бэрэсидьиэнин оскуолаларын ситимин толорооччу дириэктэрэ Юрий Семенов: “1997 сыллаахха, төһө даҕаны ыарахан кэмнэр турдаллар, СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев кэлэр кэскилбит – оҕолор тустарыгар күүстээх, үрдүк таһымнаах оскуолалары арыйан, бииргэ түмэн бэбэчиитэллэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ буолбута. Ол оскуолалар күүстээх дьайыыны оҥорон, туох баар систиэмэни өрө таһаарбыттара, атын оскуолалар биһиги эмиэ маннык үлэлиэхпитин сөп эбит диэн үөрэх хаачыстыбатын көтөхпүттэрэ.
Бу күннэргэ тустаах оскуолалар оруолларын, кинилэр 25 сыллааҕы ситиһиилэрин көрөн ырытан, кэлэр уон сылга сайдар бырагыраамабытын ылыныахпыт. Онно лиссиэйтэн, гимназияттан өссө үөһэ тахсан, билим-үөрэтэр кииннэрэ, комплекстара буолуохтаахпыт, улуус, өрөспүүбүлүкэ сайдарын кыһатынан буолар бырагырааманы ылынаары олоробут.
Күн бүгүн бэрэсидьиэн оскуолаларын ситимигэр 47 оскуола киирэр. Кинилэр кэккэлэригэр Муусука үрдүкү оскуолата, улуустарга баар гимназиялар, лиссиэйдэр, о.д.а. киирэллэр.
Оччолорго, бастатан туран, бу ситим Саха сирин оҕолоро 100 бырыһыан үрдүк үөрэххэ киириэхтээхтэр диэн соругу туруорбута. Оннук сыалы хаһан да, ким даҕаны туруора илик этэ. Иккиһинэн, бүтүн дойду тарбахха баттанар оскуолаларын, университеттарын, атын үөрэх кыһаларын кытта бииргэ билсэн, алтыһан учуутал учуонайдар үүммүттэрэ, саҥа мэтиэдикэлэр оҥоһуллубуттара, ааптарыскай оскуолалар аһыллыбыттара, онтон да атын көҕүлээһиннэр бэрэсидьиэн оскуоларын ситимиттэн тахсыбыттара”, — диэн устуоруйатын, түмүктэрин, соруктарын кылгастык билиһиннэрэр.
Бу оскуолалары араас сылларга бүтэрбит дьон Михаил Ефимович ырааҕы көрөр, өрөспүүбүлүкэни сайыннарар быһаарыытын билинэн, махтал тылларын этэн туран, кулун тутар 3 күнүн Итиллибит ытык иэс күнүнэн биллэрдилэр. Бу курдук быһаарыыны ылыммыттарын туһунан үөрүүлээх тэрээһин кэмигэр Нам улууһун гимназиятын дириэктэрин солбуйааччы Егор Протопопов иһитиннэрдэ.
Бэлиэ даатанан бэйэтин эҕэрдэтин итиэннэ тустаах этиини өйүүрүн туһунан санаатын СӨ үөрэҕин миниистирэ Ирина Любимова тиэртэ. “25 сыл анараа өттүгэр үөрэххэ үрдүк хаачыстыбалаах бастыҥ инновационнай оскуолалар бэйэлэрин түмсүүлэрин тэрийбиттэрэ. Бүгүн бу ситими бүтэрбит дьон Иитиллибит ытык иэс күнү биллэрбиттэрин өйүүбүн. Аахсыйаны хас биирдии оскуола өйүүрэ суолталаах. Урут, оскуолалар саҥа тэриллэр кэмнэригэр меценаттар бэйэлэрин дьиэлэрин оскуола оҥорорго биэрэллэрэ, бэбэчиитэллэр бааллара, истипиэндьийэ олохтууллара салҕанара үөрүүлээх. Махталлаах үөрэнээччилэр бааллара суолталаах”, — диэн бэлиэтээтэ итиэннэ бэйэтэ үөрэммит кыһатыгар — Чурапчы улууһун Кытаанах оскуолатын бастыҥ үөрэнээччилэригэр уонтан тахса сыл устата истипиэндьийэлэри туттарарын иһитиннэрдэ.
Өктөм лиссиэйин 2006 сыллаахха кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбит, Н.Э. Бауман аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай тиэхиньиическэй университеты бүтэрбит, Өктөм туйгун үөрэнээччилэригэр, Бүтүн Арассыыйатааҕы научнай-практическай кэмпириэнсийэлэр, олимпиадалар кыайыылаахтарыгар истипиэндьийэни олохтообут, Лондон баанын үлэһитэ Елена Николаева куйаар ситимнэн холбонон эҕэрдэтин тиэртэ. Кини Михаил Ефимович хас да көлүөнэҕэ кыаҕы арыйбыта диэн бэлиэтээтэ, махталын тиэртэ. “Мин Баатаҕайтан төрүттээхпин. Биирдэ “Юность Севера” хаһыакка Өктөм лиссиэйин туһунан суруйбуттар этэ. Үөрэх дьылын ортото да буоллар, миигин ылбыттара. Тиэхиньиическэй биридимиэттэри үөрэтэрбит, араас олимпиадаларга кыттарбыт. “Туймаада” үөрэнээччилэр олимпиадаларыгар финалга тахса, Бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиадаҕа дипломант буолан, Н.Э. Бауман аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай тиэхиньиическэй университекка эксээмэнэ суох киирэр кыахтаммытым. Лиссиэйгэ, интэринээккэ ылбыт билиим, уопутум саҥа сиргэ түргэнник оннубун буларбар, кэлин аан дойду хампаанньаларыгар үлэҕэ киирэрбэр улаханнык көмөлөспүттэрэ”, — диэн санаатын үллэстэр.
Салгыы Өктөмнөөҕү лиссиэйи 2003 сыллаахха бүтэрбит Артем Яковлев тахсан, үрдүк сыанаттан үөрэммит кыһаларыгар махталларын бэлиэтигэр бастакы дириэктэрдэрэ В.П. Ноговицына бырайыагын өйөөн, Өктөм сэлиэнньэтигэр историческай-мемориальнай комплекс тутуутугар утары үбүлүүргэ бэлэмнэрин эттилэр. Иитиллибит ытык иэс күнүгэр, биир эрэ күн устата номнуо 300 тыһ. солк. тахса сууманы хомуйбуттарын иһитиннэрдилэр.
Ити курдук, Чурапчытааҕы гимназияны бүтэрбит, Чурапчы улууһун баһылыга Степан Саргыдаев, гимназия дириэктэрэ Юрий Слепцов, Таатта гимназиятын бүтэрбит, СӨ тас дьыалаларга уонна норуоттар дьыаларын миниистирин солбуйааччы Сергей Хатылыков, Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназияны бүтэрбиттэр, СӨ инвестиционнай сайдыыга уонна урбааҥҥа миниистирин солбуйааччы Максим Прокопьев, “Лена” киинэ тыйаатырын дириэктэрэ Алексей Егоров-Өркөн, Ньурбатааҕы тиэхиньиическэй лиссиэйи бүтэрбит, тиэхиньическэй билим кандидата, ХИФУ дассыана Сергей Копылов, Мүрүтээҕи уолаттар гимназияларын бүтэрбит, Уус Алдан улууһун баһылыгын солбуйааччы Петр Попов, о.д.а. тахсан үүммүт-сайдыбыт кыһаларыгар махтаналларын эттилэр уонна харчынан, сэртипикээтинэн, тутууга уо.д.а. көмөлөрү оҥороллорун иһитиннэрдилэр. Чахчы махталлаах үөрэнээччилэр.
СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ, оскуолалар ситимнэрин тэрийбит Михаил Николаев бу ситимҥэ үөрэммиттэр өрөспүүбүлүкэлэрин, норуоттарын туһунан толкуйдуулларын, 25 сыл анараа өттүгэр бэрэсидьиэн оскуолаларын ситимин тэрийиигэ чопчу манна олук ууруллубутун ыйда. Оҕону көннөрү үөрэтиинэн, үрдүк үөрэхтээһининэн муҥурдаммакка, омук, норуот элитатын иитиэхтээхпит диэн бэлиэтээтэ. Ханна баҕарар ыһыллыы-тоҕуллуу, дойдуга экэниэмикэ, социальнай, бэлитиическэй кириисис кэмигэр биһиги норуот сайдыытын хааччыйыыга күүһү түмүпппүт диэн бэлиэтээтэ.
— Үөрэххэ чахчы хамсааһын барда. Бу салҕанар. Бэрэсидьиэн оскуолаларын ситимэ баар буолан кинилэр локомотив, пионер этилэр. Көмпүүтэр буоллун, интэриниэт буоллун… Кинилэр атын оскуолаларга холобуру көрдөрөллөрө. Ол иһин даҕаны бүгүн Саха сирэ Арассыыйаҕа интэриниэти, ол бары көрүҥүн, үрдүк, АйТи технологиялары туһаныыга инники күөҥҥэ сылдьар. Субъект аайы норуоттар икки ардыларынааҕы ырыынакка үлэлиир үс бөдөҥ хампаанньа баар буолбатах. Бу – Саха сирин оҕолоро.
Бэрэсидьиэн ситимин оскуолаларын тэрийэрбэр ситимнээх сыһыан, түмсүү күүһүн көрбүтүм. Соҕотохтуу улахан кыһалҕаны быһаарар кыаллыбат. Бу сөптөөх суол буоларын олох көрдөрдө.
Үөрэх тэрилтэтин саҥа моделын тэрийиини олохтуур туһунан толкуйдаабытым. Кэнэҕэһин билим-үөрэтэр кииннэр баар буолуохтаахтар. Билим оскуолаларга кэлиэхтээх. Учуонайдар оскуолаҕа кэлэн уруогу ыытыахтаахтар. Ол эрээри, бу кыаллыбат. Онон оскуола бэйэтэ билимҥэ кыаҕын тэрийиэхтээх. Ол иһин биһиги “100 аспирант” диэни тобулбуппут. Бүгүн 130-тан тахса билим кандидата, дуоктара оскуолаҕа учууталынан үлэлиир. Урут билим кандидата оскуолаҕа үлэлээбитэ диэн суоҕа. Кэнэҕэһин улууһу, нэһилиэги, сэлиэнньэни билим үөрэхтээх дьон салайар кэмнэрэ кэлиэҕэ. Бэрэсидьиэн ситимин оскуолалара аны аҕыйах сылынан бары лабораториялаах технопаркаларынан хааччыллар соругун туруорабыт. Технопаркаларга араас бырагыраамалары, сыһыарыылары, саайтары оҥоруохтара, ырыынакка бэйэлэрин бородууксуйаларын таһаарыахтара. Аттестаты сэргэ АйТи технология толору кууруһун ааспыттарын туһунан сибидиэтэлистибэни тутуохтаахтар.
Маныаха бэрэсидьиэн оскуолаларын ситимин бүтэрбиттэр махталгыт, көмөҕүт, бастатан туран, бу соругу быһаарарга туһаайыллыахтаах. Тиэхиньиическэй үөрэх боппуруос биир өрүтэ. Ол гынан баран, киһи личность быһыытынан сайдыахтаах. Саха сиригэр олоххо киирбит “Муусука — барыбытыгар”, “Бары уһуйдуубут”, “Саахыматтыыбыт”, “Элбэх тылы билэбит” бырайыактар бу оскуолаларга үлэлиэхтээхтэр. Оҕо бары өттүнэн дэгиттэр сайдыылаах тахсыахтаах, — диэн бэйэтин тылын-өһүн тиэртэ, санааларын үллэһиннэ. Итиэннэ бэрэсидьиэн ситимин оскуолаларын сайыннарыыга үлэлэһэр, кыттыһар дьоҥҥо махталын биллэрдэ.
Үөрүүлээх тэрээһини СӨ искириипкэһиттэрин судаарыстыбаннай ансаамбыла, СӨ судаарыстыбаннай филармониятын духобуой аркыастыра, бэрэсидьиэн ситимин оскуолаларын бүтэрбит, муусукаҕа сыһыаннаах, билигин ыал аҕалара дьон, ситиһиилээх үлэһиттэр, дьоҕурдаах устудьуоннар, үөрэнээччилэр бэйэлэрин ырыаларынан, үҥкүүлэринэн киэргэттилэр.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru