Психологическай тургутук: Эн идэҥ — ким буолуоххунуй?

Бу тургутук эйиэхэ ханнык идэ сөп түбэһиэн сөбүн быһаарарга көмөлөһүө. Бу билиминэн бигэргэтиллибит анаалыс буолбатах, ол эрээри бэйэҕин үчүгэйдик билэргэр уонна тугу баҕараргын сааһылыыргар аналлаах  ньыма. Хас биирдии ыйытыыга бэйэҕэр ордук чугас хоруйу тал.

1. Саамай баҕарар бырайыагыҥ ханныгый?

• А) Дьоҥҥо туһалаах мобильнай сыһыарыыны оҥоруу.
• Б) Кэрэхсэбиллээх ыччат бэстибээлин эбэтэр тэрээһини тэрийии.
• В) Саха сирин кэрэ миэстэтинэн саҥа туристическай маршруту былааннааһын.

2. Кыһалҕа үөскээтэҕинэ хайдах быһаараҕын?

• А) Чахчылары, сыыппаралары анаалыстаан, логиканан салайтаран, соҕотохтоон толкуйдаан.
• Б) Дьону кытта сүбэлэһэн, «мозговой штурм» тэрийэн, араас санааны истэн.
• В) Тутан-хабан көрөн, араас ньыманы боруобалаан, үлэ үөһүгэр быһаарсан.

3. Эйиэхэ табыгастаах үлэлиир сир ханныгый?

• А) Күүстээх көмпүүтэрдээх, саҥа технологиялаах чуумпу офис.
• Б) Дьону кытта алтыһар, айар-тутар эйгэлээх коворкинг эбэтэр устуудьуйа.
• В) Айылҕаҕа, сыахха, лабораторияҕа эбэтэр үлэ командировкаҕа сылдьар сиригэр.

4. Үлэҕэр туох ордук суолталааҕый?

• А) Чопчу соруктар уонна кээмэйдэнэр, көстөр түмүктэр.
• Б) Бэйэ санаатын сайа этэр уонна дьону кытта кэпсэтэр кыах.
• В) Илиинэн тутуллар, оҥорон таһаарбыт дьиҥнээх түмүк.

5. Иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктаныаҥ этэй?

• А) Программированиены үөрэтиинэн, стратегическэй оонньууларынан.
• Б) Кэнсиэргэ, быыстапкаҕа сылдьыынан, доҕоттору кытта көрсүһүүнэн.
• В) Айылҕаҕа сылдьыынан (бултка, балыктааһыҥҥа), тугу эрэ оҥорон таһаарыынан.

6. Ханнык саҥа үөрэҕи баһылыаҥ этэй?

• А) Оҥоһуу өй (ИИ) үлэтин.
• Б) Дьон иннигэр саҥарар үөрүйэҕи, социальнай ситимнэри салайыыны.
• В) Дрону көтүтэн сири-уоту хаартыскаҕа түһэриини, видео устууну.

7. Хамаандаҕа эн оруолуҥ?

• А) Аналитик, былааны оҥорооччу.
• Б) Идиэйэ биэрээччи, дьону көҕүлээччи.
• В) Былааны олоххо киллэрээччи, сүрүн үлэни толорооччу.

8. Эн ханнык иһитиннэриини ордук сэҥээрэҕин?

• А) Технология сонуннарын, научнай арыйыылары.
• Б) Култуура, психология, саҥа трендэр тустарынан.
• В) Айан туһунан блогтары, «бэйэҥ оҥор» (DIY) үөрэхтэрин.

9. Саха сирин инники  сайдыытын туһугар тугу айыаҥ этэй?

• А) Дьокуускайга «өйдөөх куорат» систиэмэтин.
• Б) Аан дойдуга биллэр саха табаарын саҥа брендын.
• В) Тымныыга үлэлиир саҥа технологиялаах тэпилииссэ бырайыагын.

10. Эн олоххо девиһиҥ?

• А) «Барытын тупсарыахха, чэпчэтиэххэ сөп».
• Б) «Сүрүнэ – ситим, алтыһыы, өйдөһүү».
• В) «Сүүстэ истибиттээҕэр, биирдэ оҥорон көрбүт ордук».

Бастаан аах: хас «А», «Б» уонна «В» хоруйу талбыккын. Ханнык буукуба баһыйар да, ол эйиэхэ сөп түбэһэр эйгэ буолуон сөп.

Өскөтүн эн хоруйдарыҥ үксэ «А» буолла: СЫЫППАРА ҮЙЭТИН КИҺИТЭ 

Эн логиканан салайтарар, анаалыстыыр, сааһылыыр дьоҕурдааххын. Саҥа технологиялары сэҥээрэҕин, уустук соруктары быһаарартан чаҕыйбаккын. Эн сүрүн күүһүҥ – информацияны кытта үлэлиир сатабылыҥ.

Эйиэхэ сөп түбэһиэн сөптөөх идэлэр:

1. IT-специалист: Программист, веб-разработчик. «Технопарк Якутия» резиденэ буолан, стартап оҥорон таһаарыаххын сөп. Бүгүн Саха сирэ дойду IT-кииннэриттэн биирдэстэрэ.
2. Аналитик данных (Data Scientist): Улахан хампаанньалар (холобур, бааннар, сибээс оператордара) дааннайдарын анаалыстаан, кинилэр үлэлэрин тупсарарга көмөлөһүөҥ. Бу кэскиллээх уонна үрдүк хамнастаах идэ.
3. Робототехника/Инженер-конструктор: Дроннары, роботтары, «өйдөөх дьиэ» системаларын оҥоруу. Тыа хаһаайыстыбатыгар, бырамыысыланнаска уонна мэдиссиинэҕэ туһалаах тэриллэри айыаххын сөп.

Өскөтүн эн хоруйдарыҥ үксэ «Б» буолла: АЙАР КУТ, ДЬОНУ КЫТТА АЛТЫҺААЧЧЫ 

Эн дьону кытта уопсай тылы чэпчэкитик булаҕын, саҥа идиэйэлэри айар, кэрэни кэрэхсиир дьоҕурдааххын. Эйиэхэ үлэҕэр айар көҥүл, дьону кытта кэпсэтии, бэйэ санаатын сайа этиитэ наада. Эн күүһүҥ – креатив уонна эмпатия.

Эйиэхэ сөп түбэһиэн сөптөөх идэлэр:

1. Креативнай индустрия менеджера: SMM-исписэлиис, event-менеджер (тэрээһиннэри тэрийээччи), бренд-менеджер. Эн сахалыы бреннэри сайыннарыаҥ, саҥа медиа-бырайыактары таһаарыаҥ, дьону түмүөҥ.
2. Дизайнер: Графическай дизайнер, таҥас-сап дизайнера. Сахалыы оһуору-мандаары аныгылыы моһуоҥҥа киллэрэн, аан дойду таһымнаах бренд оҥоруоххун сөп. «Сделано в Якутии» диэн брендэ аан дойдуга киэҥник биллэригэр эн кылааккын киллэриэҥ.
3. Медиа-исписэлиис: Блогер, подкаст ааптара, суруналыыс. Дьоҥҥо туһалаах, интэриэһинэй контент оҥорон, бэйэҥ аудиторияҕын үөскэтиэҥ, уопсастыба санаатын түстүөҥ.

Өскөтүн эн хоруйдарыҥ үксэ «В» буолла: АЙЫЛҔА ЧИНЧИЙЭЭЧЧИТЭ, ОҤОРОН ТАҺААРААЧЧЫ 

Эн «илиигинэн үлэлииргиттэн» уонна айылҕаҕа сылдьаргыттан дуоһуйууну ылаҕын. Офиска олорор үлэттэн сылайыаххын сөп. Эйиэхэ хамсааһын, быраактыыка, көрөн-истэн үөрэтии уонна үлэҥ түмүгүн илэ хараххынан көрүү суолталаах. Эн күүһүҥ – тулуур, кэтээн көрөр дьоҕур.

Эйиэхэ сөп түбэһиэн сөптөөх идэлэр:

1. Арктическай туризм исписэлииһэ: Гид-инструктор, тур тэрийээччи. Саха сирин ураты айылҕатын, култууратын дойдуга уонна аан дойдуга билиһиннэриэҥ. Бу – айаны, экстримы уонна устуоруйаны дьүөрэлиир идэ.
2. Сити-пиэрмэр / Агроном: Саҥа технологиянан үлэлиир тэпилииссэлэргэ оҕуруот аһын үүннэрии. Дьокуускай уонна улуустар тастарыгар дьыл бары кэмигэр үлэлиир комплекстар элбээн иһэллэр. Эн Саха сирин олохтоохторун битэмииннээх аһынан хааччыйыыга кыттыһыаҥ.
3. Эколог / Мониторинг исписэлииһэ: Бырамыысыланнай хампаанньалар айылҕаҕа дьайыыларын кэтиир, чинчийэр үлэ. Дроннары, саҥа датчиктары туһанан, айылҕабыт ыраастыырын хонтуруоллуур кэскиллээх уонна олус туһалаах идэ.