Бэс ыйын 5 күнүгэр аан дойдуга тулалыыр эйгэни харыстааһын күнэ бэлиэтэнэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ айылҕаны харыстааһыҥҥа улахан болҕомто ууруллар. Уопсастыбаннас тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа сөптөөх боппуруостары туруорсар уонна сири-уоту, айылҕаны алдьаппат буолууну кытаанах хонтуруолга тутар. Бэлиэ түгэнинэн сибээстээн Соҕурууҥу Үөһээ Дьааҥытааҕы хайа баайын хостуур хампаанньа диэн «Полиметалл» АУо иһигэр киирсэр тэрилтэ эколога Галина Ларионованы көрсөн кэпсэттибит.
«Полиметалл» Dow Jones Sustainability аан дойдутааҕы индексигэр экология, социальнай эйгэ уонна сатабыллаах салалта өттүгэр биир бастыҥ тэрилтэнэн ааҕыллар. S&P 2020 сыллаах рейтинигэр “Полиметалл” промышленнай секторга 16 бастыҥ туруктаах лидер-тэрилтэ ахсааныгар киирсэр.
— Саха сиригэр ордук ыччат экология тиэмэтинэн интэриэһиргээн, араас хабааннаах экологическай бырайыактары оҥорор уонна аахсыйалары тэрийэн ыытар. “Полиметалл” хампаанньаҕа экологическай салайыы хайдах үлэлиирий?
— Хампаанньаҕа ISO аан дойдутааҕы ирдэбилгэ эппиэттиир, анал сэртипикээттээх экологическай менеджмент систиэмэтэ үлэҕэ киллэриллибитэ. Бу производствоҕа барытыгар тарҕатыллан, “Полиметалл” экологическай бэлиитикэтэ бары алын сүһүөх тэрилтэлэригэр туһаныллар.
Биһиги хампаанньабыт тулалыыр эйгэҕэ буортуну аҕалбат буолууга, ресурсалары көдьүүстээхтик туһаныыга бары күүһүн ууран туран үлэлиир. Манна туһаайан хампаанньа тумус туттар ирдэбиллэрин туһунан этиэм этэ. Ол курдук бырайыактааһын, тутуу, үлэлэтии уонна үлэни бүтэрии бары түһүмэхтэригэр экологическай куттал суоһаабатын барытын ымпыгар-чымпыгар диэри үөрэтэбит, көрөбүт-истэбит. Холобур, саахал тахсыан сөбүн дуу, суоҕун дуу барытын билгэлээн, сабаҕалаан көрөбүт. Уонна саахал тахсыбатын туһугар анаан үлэ ыытабыт. Иккиһинэн, үлэҕэ аныгы технологиялары хото туһанарбытын таһынан, сокуон ирдэбилин толору тутуһабыт. Үсүһүнэн, экологическай билии-көрүү таһымын куруук үрдэтэбит, экологическай өттүнэн көдьүүс улаатыытыгар үлэлэһэбит.
Хампаанньа генеральнай дириэктэрэ сылга иккитэ-үстэ тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа анаан анал сыаллары туруорар. Ол сыаллар болдьоммут кэм иһигэр толоруллуохтаахтар.
Холобур, бүгүн биһиги иннибитигэр маннык сыаллар турдулар: ууну туһаныы, салгыны киртитии кээмэйин намтатыы, тобохтору хаттаан туһаныы кээмэйин үрдэтии, тулалыыр эйгэ эмсэҕэлээбэтигэр табыгастаах усулуобуйаны тэрийии. Кылгастык сыалларбыт туһунан эттэххэ итинник.
— Саха сирэ бырамыысыланнай эрэгийиэн буоларын быһыытынан, сиртэн хостонор баайдаах саҥа сирдэргэ чинчийии үлэлэрэ ыытыллан, сыллата собуоттар, рудниктар үлэҕэ киирэллэр. Бэрт сотору кэминэн Томпо улууһугар аатырбыт Нежданинскайдааҕы учаастак иккис тыын ылан, саҥа күүһүнэн үлэлээри турар. Бу сири туһаҕа таһаарыынан эһиги хампаанньаҕыт дьарыктанар. Сиртэн хостонор баайдаах сири туһаҕа таһаарыы, бастатан туран, тулалыыр эйгэҕэ, Сахабыт сирин тыытыллыбатах айылҕатыгар буортулаах буолуон сөп. Онон экология өттүнэн Томпо улууһа төһө көмүскэллээҕий? Бу хайысханан эһиги хампаанньаҕыт туох үлэни ыытарый?
— Былырыын от ыйыттан саҕалаан 110 кВ үрдүк күүрүүлээх, 254 килэмиэтир уһуннаах уот ситимин, подстанцияны тутуу саҕаламмыта. Уот ситимэ тутуллуута куһаҕан тобохтору салгыҥҥа быраҕыыны быдан аҕыйатыаҕа. Холобур, 64 тыһ. туоннаттан 16 тыһ. туоннаҕа диэри аччыаҕа. Оттон хампаанньаҕа тобоҕу быраҕыы 4% диэри намтыаҕа. Маны таһынан, элбэх кээмэйдээх дизельнэй уматыгы уурууга уонна тиэйиигэ-таһыыга тахсыан сөптөөх техногеннай саахал тахсыытын куттала намтыаҕа.
Нежданинскайга саҥа энергокомплексы бу ыйга үлэлэтэр былааннаахпыт. “Полиметаллга” урукку өттүгэр маннык улахан кыамталаах дизель-генератор туһанылла илик. Бу дизель-генераторга олох кыра дизельнэй уматык туһаныллар буолан, экология өттүнэн быдан ордук. Итиэннэ сылааһы туһаҕа таһаарыы систиэмэтэ үлэлиир буолан, энергокомплекс туһаныллыбыт гааһынан бөһүөлэги ититиинэн хааччыйыаҕа.
Маны тыһанан хайаны байытар кэмбинээт тутуутун бырайыагар ууну быдан аҕыйахтык туһанар курдук оҥорбуттара. Ол курдук фабрика ууну эргитэ сылдьан туһаныахтаах. Ону ааһан ардах-хаар уута туттуллуохтаах. Итиэннэ өрүстэргэ балык ыаматын ыытыыга үлэлэһэбит.
— Экологическай эппиэтинэс боппуруостарыгар үлэһиттэр эмиэ кыттыһаллар дуо?
— Учаастакка бөҕү-саҕы тус-туһунан хомуйуу ньымата киллэриллибитэ. Маны тэрилтэ үлэһиттэрэ бэйэлэрэ көҕүлээтилэр. Ол курдук арыы, уматык буочукаларын сууйан-сотон, кырааскалаан баран бөх тоҕор анал иһиттэри уонна улахан контейнердары оҥорбуттара.
Онон пластигы, өстүөкүлэни, кумааҕыны уонна да атын бөҕү барытын тус-туһунан иһиккэ куталлар. Онон биһиги – “Полиметалл” үлэһиттэрэ – тулалыыр эйгэни харыстааһыны бэйэбититтэн саҕалыыбыт.
Маны таһынан, бөҕү хомуйууга, көҕөрдүү үлэтигэр субуотунньуктары тиһигин быспакка ыытабыт. Подразделениеларынан араас күрэхтэри тэрийэбит.
— Соторутааҕыта эһиги хампаанньаҕытыгар үлэһиттэр ортолоругар бастыҥ экологическай идиэйэ күрэҕэ буолбута. Бырайыак бастыҥынан ааҕыллан олоххо киирэрин туһугар, үлэһит ханнык этиилэри киллэриэхтээҕий?
— Бу саас хампаанньа иһинэн экологическай куонкурус ыытыллыбыта. Экспертэр түөрт бастыҥ бырайыагы талбыттара. Бу бырайыактары хампаанньа олоххо киллэриэҕэ. Түмүктүүр түһүмэххэ 13, ол иһигэр Саха сириттэн 2 сонун идиэйэни киллэрбиттэрэ. Ол курдук Дьааҥытан киирбит экобырайыак “Прогноз” территориятыгар баар эргэ геологическай баазаны ыраастааһыны, саҥардыыны кытары сибээстээх. Маны таһынан Нежданинскайдааҕы учаастак аттыгар баар сирдэргэ сытар быраҕыллыбыт тимир эттиктэри, эргэ техника элээмэтин хомуйуохтара.
Саха сиригэр маннык 400-кэ туочука баар. Үгүс өттө Арктическай зуонаҕа сытар. Уонунан сыллар тухары мунньуллубут тимирдэри ыраастааһын соруга турар. Эрэгийиэннээҕи уонна олохтоох бүддьүөккэ үп-харчы суоҕунан, бу сирдэри ыраастааһыҥҥа харгыстар бааллар. Онон маннык туһааннаах экобырайыактар бүгүҥҥү күҥҥэ тирээн турар кыһалҕалары быһаарыыга улахан күүс-көмө буолуохтара. Бу бырайыактар күрэххэ кыайаннар, Саха сиригэр уруккуттан мунньуллубут бөҕү хомуйууга “Полиметалл” хас эмэ мөлүйүөн суумалаах үбү ыытыаҕа.
ЫСПЫРААПКА:
«Полиметалл» соторутааҕыта салгыны киртитиини намтатыыга туһуламмыт сыалларын уонна бастакы климатическай отчуотун таһаарбыта. Онно сурулларынан 2030 сылга гааһы салгыҥҥа быраҕыы 30%, оттон 2025 сылга 15% диэри намтыахтаах.
Бу сыаллары ситиһэргэ анаан «Полиметалл» анал бырагырааманы оҥорбута:
— Үлэлиир былаһааккаларыттан чугас күн уонна тыал күүһүнэн үлэлиир бэйэ электростанцияларын тутуу.
— Ыраах сытар производственнай былаһааккаларын магистральнай уот ситимнэригэр холбооһун.
— Хайа техникатын электрификациялааһын.
— Тэрилтэ энергокөдьүүһүн үрдэтиии.
«Полиметалл» Арассыыйаҕа үрүҥ көмүһү оҥорон таһаарар уонна көмүһү хостуур бөдөҥ хампаанньанан буолар. Холдинг тэрилтэлэрэ Арассыыйа 9 эрэгийиэнигэр, чуолаан – Магадан уобалаһыгар, Хабаровскай кыраайга, Свердловскай уобаласка, Чукоткаҕа, Карелияҕа уо.д.а., ону таһынан Казахстаҥҥа бааллар.
edersaas.ru
Хаартыскалар: хампаанньа үлэһиттэрэ Георгий Семенов, Роман Дзюндзя түһэриилэрэ