Петр Чехордун: “Бырамыысыланнаска кимэн киирэн иһиэхпитин наада”

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

“Саха сирэ” хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ Чокуур Гаврильев “Сэмсэ санаа” биэриитигэр бу сырыыга “Навахту14” бырайыак ааптара уонна салайааччыта Петр Чехордуннуун атах тэпсэн олорон сэһэргэспитин хаһыаппытыгар таһаарабыт.

 – Петр Петрович, устуудьуйабытыгар ыалдьыттыы кэлбиккэр махтанабын. Эн сахалары бырамыысыланнаска угуйа сылдьар тэрилтэ салайааччыта, гражданскай актыбыыс буолаҕын. Хантан хааннаах, кимтэн кииннээх киһигиний?

– Мин Таатта улууһун Кыйы нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Моой оттоон, матасыыкыл, тыраахтар көлөнү миинэн улааппыт тыа оҕотобун. Тохсус кылааска үөрэнэ сырыттахпына, биир үтүө түгэн буолбута.  Олимпиада кыайыылаахтарын улуустартан сыымайдаан, Михаил Николаев  бырагырааматыгар киллэрэн, үөрэххэ ыыппыттара. Мин Оксфордка баран үөрэнэн кэлбитим. Оччолорго Швейцарияҕа, Эмиэрикэҕэ, тас дойдуга үөрэтии быраактыката баара. Биһиги саҕана үөрэммит оҕолор дойдуларыгар төннөн, араас са­­лааларга үлэлии сылдьаллар. Билиҥҥээҥҥэ диэри билсэбит, сибээспитин тутабыт.

Оччолорго Арассыыйа саҥардыы атаҕар тура сатыы, сайда сылдьар кэмэ этэ. Биһиги, дэриэбинэ уолаттара, омук сиригэр тиийэн үөрэнэ сылдьан, дойдубутун хайдах сайыннарабыт диэн толкуйдуур этибит. Арааһа, оччотооҕу кэм биһиги өй-санаа өттүнэн ситэн-хотон, патриот быһыытынан үүнэн тахсарбытыгар төһүү буолбут быһыы­лаах. Ити кэмҥэ үөрэммит уолаттар билигин 35-45 саастаахтар,  уопсастыбабыт тутаах дьонноро.

– Эн ыччаты бырамыысыланнаска угуйаҕын. Хайдах итинник санааҕа тиийэн кэллиҥ? Ити туһунан сырдат эрэ.

– Омук тылыгар дьоҕур­даахпын диэн, дьоппуон тылын тылбаасчыта идэтин талбытым. Урут, оҕотук санаабар, үөрэхпин бүтэрдэхпинэ омук сиригэр ханна эрэ небоскребка олоруом, элбэх харчыны өлөрүөм дии саныырым. Үөрэхпин бүтэрээт, Японияҕа үлэлээбитим. Ол эрээри тыл­баасчыт үлэтэ кэмиттэн кэмигэр эрэ эбит. Тылбаастыыр эрэ буоллахха харчыланаҕын. Оттон мин кэргэммин, оҕобун ­иитиэхпин наада. Университекка хамнаһым биэс тыһыынча этэ. Инньэ гынан,  үрдүк дохуоттаах тэрилтэҕэ үлэлииргэ сорук туруоруммутум. Оччолорго  бырамыысыланнас эрэ эйгэтэ оннук харчыны биэрэр этэ. Онон ити эйгэҕэ көһөммүн, көмүс хостуур тэрилтэлэргэ үлэлээбитим. Ол курдук, Уус Маайаҕа, Өймөкөөҥҥө көмүс хостуур артыалларга үлэлээбитим, хамнаһым лаппа үрдээбитэ. Ити үлэлиир сылларбар араас уустук, ыарахан түгэннэр бааллара. Тэҥнээн көрдөххө, билигин бырамыысыланнаска уолаттар быдан табыгас­таах усулуобуйаҕа үлэлииллэр. Тренажернай саала, баанньык, үчүгэй ас-үөл – барыта баар.

Онтон “Газпромҥа” киирбитим. Үлэбинэн тайҕаҕа сылдьан сүүһүнэн улахан эбийиэги көрбүтүм. Ол көрдөхпүнэ, онно үлэлиир олохтоох дьон олус аҕы­йах этэ. Бырамыысыланнас эйгэтигэр  20% эрэ узкопрофильнай идэлээхтэр, атыттара, холобур, суоппардар, тутааччылар, суол ту­­тааччылар, сыбаарсыктар уо.д.а. Биһиги даҕаны кыа­йар үлэбит.  Сахалар тоҕо суох­тарый, аҕы­йахтарый диэн толкуйдуур этим. Хайдах дьаһаннахха, саха дьоно манна элбэх буолан кимэн кии­риэхпитин сөбүй, ханнык усу­луобуйаны тэрийиэххэ сөбүй диэн төбөбүн сынньарым.

Бырамыысыланнай хампаанньалар салайааччылара, хайдах гыннахпытына биһиэхэ утары баран сөбүлэһиэхтэрин саныырым. Арай сахалары бырамыысыланнас эйгэтигэр киллэрбит Матвей Евсеев төрүттээбит “Анаабыр алмаастара” тэрилтэҕэ 98% бэйэ дьоно үлэлиир. Бу уопуту тарҕатыахха наада диэн санаа киирбитэ.

РАНХиГС-ка киирбитим уонна атын эрэгийиэннэр уопуттарын эмиэ үөрэппитим. Үлэ миграцията хайдах барарын, Саха сиригэр хайдах ыытыллыан сөбүн чинчийбитим.

– Оччоҕо бэйэҥ уопуккар олоҕуран уонна анаан үөрэнэн баран «Навахту14” бырайыакка тиийэн кэллэҕиҥ. Бырайыак туһунан сиһилии сырдат эрэ.

– Ыраахтан саҕалыыр эбит буоллахха, урут хайдах этэй? Бырамыысыланнас хампаанньатыгар үлэҕэ киирээри гыммыт киһи Дьокуускайга айан­наан кэлэн үлэ көрдүүрэ. Билэрэ эрэ “Анаабыр алмаастара” уонна биир-икки биллэр-көстөр тэрилтэ. Элбэх баҕайы докумуону бэлэмниир, сканердыыр, куоппуйалыыр, аҥкыата толорор. Сайаапкатын биир-икки хампаанньаҕа ыытан баран дойдутугар төннөр. Бу киһини үлэҕэ ылаллара, ылбаттара эмиэ биллибэт. Биир миэстэҕэ сүүрбэччэ-отучча киһи анньыһар. Ити кэмҥэ атын бырамыысыланнай хампаанньаларга аны үлэһит илии тиийбэт. Аттыбытыгар сылдьан кинилэр үлэһит көрдүүллэр, ол эрээри үлэ көрдөөччүнү кытта бэйэ-бэйэлэрин сатаан булсубаттар.

Аны санаан көрүҥ, үлэ көрдөөччү барарыгар-кэлэригэр баһаам харчыны барыыр.  Сүөһүтүн-аһын, дьиэтин-уотун быраҕан кэлэр, куоракка ханна эрэ олоруон наада. Үөрэҕэр харчытын эмиэ төлүөн наада. Быһа холоон, бу киһибит 150 тыһыынча барыыр.  Баҕар, үлэҕэ төрүт да ылыахтара суоҕа. Сыл аҥаара кэтэһэн баран, арааһа, атыттары ылаллар быһыылаах диэн  сапсыйан кэбиһэр. Бу урукку систиэмэ.

Оттон билиҥҥи систиэмэни кэпсээтэххэ маннык: биһиги Дьарыктаах буолуу су­­даарыстыбаннай кэмитиэтин, Бырамыысылыннас, Үөрэх, Ыччат министиэристибэлэрин кытта  түмсэн, анаалыстаан көрөн бараммыт, барытын сыыппараҕа көһөрүөххэ дэһиспиппит. Онон билигин үлэ көрдөөччү улуустан айаннаан кэлбэт, Навахту14.РФ диэн саайтпытыгар киирэр, электроннай аҥкыатаны толорор. Бу аҥкыата уһун болдьохтоох. Үлэ көрдөөччүгэ сөп түбэһэр үлэ миэстэтэ көһүннэ даҕаны, кини аҥкыататын киллэрэн иһэбит. Холобур, ханнык эбит хампаанньа бу киһи биһиэхэ барсар диэтэҕинэ, сибээскэ тахсабыт уонна усулуобуйатын, хамнаһын билэн, үлэҕэ ыҥырабыт. Өскөтүн үөрэҕэ атын буоллаҕына, эбии үөрэтэбит. Биһиги горнай-тиэхиньиичэскэй идэҕэ үөрэтэбит, түөрүйэ чааһын дьиэттэн олорон онлайн үөрэтэр.

Аны туран, хампаанньаҕа киирэригэр куттал суох буолуутун сулууспатын эмиэ ааһыан наада. Үөрэнэн баран маны са­­таан ааспатаҕына, халтайга үөрэммит курдук буолар. Оттон барыта этэҥҥэ буоллаҕына,  киһибит 90% үлэҕэ киирэр диэн эрэллээх буолабыт.

Хампаанньалары кытары киһибитин видеосибээс нөҥүө холбуубут. Электро-силиэсэр эҥин курдук идэҕэ ылыах­таах киһилэрин илэ харахтарынан көрөн, билсиэхтэрин наада. Манна диэн эттэххэ, тыа киһитэ долгуйар, нууччалыы да саҥарарын ыарырҕатыан сөп. Биһиги итиннэ эмиэ хандьыдааппытын кытта үлэлэһэбит. Киһибитин эрдэ бэлэмниибит, сүбэлиибит. Кэпсэтиини ааспытын кэннэ аны үһүс түһүмэх кэлэр – до­­руобуйа туругун бэрэбиэркэлэтии. Бырамыысыланнай хам­паанньалар дьон доруобуйатын көрөллөр. Дьэ, ол кэннэ дьоммутун бөлөҕүнэн хомуйан үлэҕэ ыытабыт.

– Урут Дьарыктаах буолуу судаарыстыбаннай кэмитиэтин үлэһиттэрэ кэрийэ сылдьан, үлэ дьаарбаҥкатын тэрийэллэрэ. Оччоҕуна бу бырайыак дьаарбаҥкаттан туох уратылааҕый?

– Үлэ дьаарбаҥката диэн тэрээһин буолар. Биир күн бырамыысыланнай хампаанньалар кэлэллэр уонна онно үлэлиэн баҕалаахтары хомуйан ылаллар. Оттон биһиэнэ систиэмэ буолар. Куруутун үлэлии турар информационнай ситим.

Аныгыскы дьаарбаҥка хаһан кэлэрин кэтэспэккэ, көмпүүтэргэ киирэн аҥкыата толорон үлэ көрдөнөрүгэр кыах биэрэбит. Ити Ил Дархан Айсен Николаев этиитинэн оҥоһуллубут кэн­­сиэпсийэ буолар. Биирдэ Айсен Сергеевич мунньахха: «Дьадаҥы буолууну утары охсуһуу сыал-сорук  буол­батах, биһиги, саха дьоно, ба­­йылыат олохтоох буолалларын ситиһиэхтээхпит» диэбитин сэргээн истибитим. Бырамыысыланнас оннук кыаҕы биэрэр. Биир ый анараа өттүгэр хайдах килиэп атыылаһабын диэн мунаара сылдьыбыт ыччат бырамыысыланнаска үлэлии кэлэн, 100-120 тыһыынча хамнаһы аахсар буолар.  Бульдозерист – 280 тыһыынча, буровик 320 тыһыынча хамнаһы ылар.

Үлэҕэ киирбит ыччат үгүөрү харчыны өлөрөр. Оҕуруот аһын, фруктаны хото атыылаһар кыахтаах буолар. Битэмииннээх аһы аһаан оҕолоро чэгиэн буолаллар. Аны туран бу эйгэҕэ үлэлии сылдьар киһи успуордунан дьарыктанар, арыгы испэт. Манна, дойдутугар ускул-тэскил сылдьан иһэн-аһаан да кэбиһиэн сөп эбит буоллаҕа дии.

Уопсайынан, баахтаҕа үлэлээн кэлбит киһи өйө-санаата улары­­йар эбит. Бэйэтигэр эрэллээх буолар. Баахтаҕа үлэлээбит киһи уон, уон биэс сылынан атаҕар турар, мунньуммут харчыта бэйэ дьыалатын да тэринэригэр тирэх буолар.

Аны сахалар уонна Саха сирин олохтоохторо тыйыс усулуобуйалаах буоламмыт, сүрдээх мындыр, тулуурдаах уонна күүстээх санаалаах эбиппит.

– Ити эттиҥ дии, сахалар тулуурдаахпыт диэн. Урут сахалар бырамыысылан­наска сыстыбаттар диэн санаа баара. Ити өйдөбүл төһө уларыйда? Бырамыысыланнай хампаанньалары кытта чугастык алтыһар киһи көрдөххүнэ, билигин хайдах сыһыаннаһар буоллулар.

– Бу боппуруоһу икки гына араарыахха сөп. Саха сирин олохтоохторо сатаан үлэлээбэттэр диэн санаа урут баара. Тоҕо диэтэххэ, урут үлэтэ суохтар ­учуоттарыгар турар дьону бырамыысыланнаска үлэҕэ ыыталлара. Аҥаардара идэтэ суох, сорохторо субсидия, босуобуйа ­ылаары учуокка турбут буолаллара. Маннык дьон мотива­циялара суох. Атыттара аны атын кыһалҕалаах, арыгылыыр, доруобуйаларынан хааччахтаах буолуохтарын сөп. Мин санаабар, тыаҕа тимир көлөҕө үлэлээн улааппыт уолаттар, сыһыаннаах дьон бырамыысыланнаска кимэн киириэхтээхтэр. Тыаҕа улааппыт үөрэҕэ суох сорох уолаттарга бэйэлэрин сэнэнии курдук санаа үөскүүр эбит. Үрдүк үөрэххэ санаммаппын, дэриэбинэҕэ да олоруом диэн сапсыйан кэбиспит ыччат элбэх. Ону биһиги, оннук буолбатах диибит. Ил Дархан кэнсиэпсийэтинэн, бу уолаттар сайдыахтаахтар. Кылгас кэмнээх кууруска үөрэнэн, докумуон ылан үлэҕэ киирэллэр.

Иккис ыйытыыга киирдэххэ, тоҕо биһиги элбээбэппитий? Түргэн тэтимнээх үйэ кэллэ. Бырамыысыланнас, инфраструктурнай, инженернэй сайдыы кытыытыгар хаалан хаалыахпытын сөп. Онон түргэнник хамсанан, дьоммутун үөрэхтии охсуох­таахпыт. Бириэмэни сүүйэр туһуттан, дьиэттэн үөрэтэбит, бы­­раактыкаҕа эрэ ыҥырабыт. Биир үөрэҕинэн дьоммутугар тута үс идэни биэрэбит. Холобур, хайа оробуочайа, проходчик уонна итиннэ сыһыан­наах атын идэ. Бэлиэтээн эттэххэ, проходчигынан уопута суох киһини ылбаттар, булдьозерга эмиэ оннук. Биһиги үөрэхпит сүрүн соруга – бырамыысыланнас аанын аһан биэрии. Бу идэлэри ылыы – судургутук эттэххэ, ол­­буорга киирэр аан буолар. Онно киирэн үлэлээн-хамсаан, сыл аҥаарын иһинэн атын  үрдүк звеноҕа тахсар кыахтанар. Биири бэлиэ­тиэхпин баҕарабын, биһиги уолаттарбыт араас инженернэй үөрэҕи бүтэрэллэр,  Губкин университетын бүтэрбиттэр, холобур, улахан хампаанньаларга биирдиилээн киирэллэр. Биһиги буол­лаҕына тыһыынчанан киһи күргүөмүнэн киириэх тус­таахпыт. Бэйэ-бэйэни өйөһүү манна наһаа наада. Арыый үрдүк дуоһунаска тахсыбыт уолаттар алларааттан бэйэлэрин дьонун кирилиэс быһыытынан таһааран иһиэхтээхтэр. Оччоҕуна кэннигэр хамаандалаах, инникигэр эрэллээх буолаҕын. Маннык балаһыанньа хампаанньаҕа эмиэ үчүгэй, атын эрэгийиэнтэн кэлбит үлэһиккэ хамнаһын таһынан аҥаардас айанын төлөбүрүгэр 300-500 тыһыынчаны барыыр. Онон кинилэр эмиэ интэриэстээхтэр.

– Былырыын, быйыл төһө киһини үөрэттэрэн үлэҕэ киллэрдигит? Хампаанньалар салгыы үлэлэһэбит дииллэр дуо?

– Үлэлээбиппит биир эрэ сыл буолла. Идиэйэтэ төрүттэммитэ иккис сыла. Былырыын саҕалыыр­бытыгар сыл аҥаара базабытын муспуппут. Бу оҥорбут базабытынан хампаанньаларга үлэ миэстэтэ булабыт, үлэлэһэбит. Былаан быһыытынан, көмүс, алмаас уонна чох хос­­тооһунугар ылсыбыппыт. Сүүскэ тиийэ ах­­сааннаах бөлөх барбыта. Онон ити өттүгэр сүрдээҕин кимэн киирдибит. Бу ааспыт нэ­­диэлэҕэ Горнай, Кэбээйи, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү улуустарынан кэри­йиэм иннинэ Мииринэйгэ сылдьыбытым. Онно ньиэп комплексын тэрилтэлэрин салайааччыларын кытта үлэҕэ киллэрии туһунан кэпсэттим.  Онон бу өттүгэр эмиэ күүстээх үлэ барыаҕа.  Сахабыт сирин хас да хайысхаҕа ­араарабыт. Чох, көмүс, ньиэп, алмаас. Төһө үлэ миэстэтэ баар да, оччо киһини үлэҕэ киллэрэбит. Сыл аҥаара үлэлээн сыыппарабыт 600-чэ киһиэхэ тиийдэ.

– Бырабыыталыстыба отчуотугар, холобур, ааспыт сылга  9 тыһыынча киһи үлэҕэ киирдэ диэн баара. Ити тоҕус тыһыынча сыыппара иһигэр сезоннай үлэһит дьон ахсаана киириэн сөп. Айсен Сергеевич сорудаҕынан 2024 сылга бу сыыппара 30 тыһыынчаҕа диэри тиийиэхтээх. Хайдах элбэтэбит?

– 2000 cыллар саҕаланыыларыгар күргүөмүнэн бырамыысыланнай хампаанньаларга олохтоох дьон киирбитэ, ол дьон сааһырда. Манна эдэрдэри бэлэмнээн биэриэхтээхпит. Бу тоҕус тыһыынча киһинэн ыллахпытына, бары уопуттаах дьон. Сыл аайы  кэлэллэр, бараллар. Ил Дархан көрүүтүнэн, сыл аайы иккилии тыһыынчанан үрдүөхтээх. Саҥа каадыр эбиллэн иһиэхтээх. Бырамыысыланнай хампаанньалар уопуттаах киһини көрдүү олордохторуна, биһиги мэлийэбит. Уопута суох дьон эмиэ киирэн үлэлиэхтээхтэр. Ол иһин ити алларааттан иитэн таһаарабыт. Билигин үрдүк тиэхиньиичэскэй идэҕэ үөрэнэ сылдьар устудьуоннар үлэлэрин хайа оробуочайын быһыытынан саҕалаан баран, дьэ, биирдэ тэрилтэ салайар эйгэтигэр киириэхтээхтэр. Билиҥҥи салайар үлэһиттэри көрдөххө, бары оннук саҕалаабыттар. Холобур, “Колмар” тэрилтэ салайааччыта хайа оробуочайынан саҕалаабыт.  Виктор Шамаев 28 саастааҕар ”Анаабыр алмаастарыгар” сүрүн инженер этэ, Ньургун Захаров, Александр Гоголев, аахтахха, элбэхтэр эбит. Хара үлэттэн саҕалаан бэйэлэрин көрдөрөн улахан дуоһунаска тахсыбыт уолаттар.

– Оччотугар эн тэрилтэлэр, министиэристибэлэр ааттарыттан  каадыр көрдөөһүнүнэн дьарыктана сылдьар буоллаҕыҥ.

– Резюмены үөрэтиинэн тэрил­тэҕэ каадыр салаата дьарыктанар. Оттон биһиги бырамыысыланнай тэрилтэҕэ сирдээн биэрэбит. Холобур, тыаҕа олорор, ОДьКХ үлэлээн 12 тыһыынча хамнастаах ыччат ханна эрэ “Полиметалл” диэн хампаанньа  үрдүк хамнастааҕын истэр, ол эрээри хайдах онно тиийэрин билбэт. Биһиги уолу үөрэттэрэбит, докумуонугар көмөлөһөбүт.

– Тэрилтэҕэр хас үлэһиттээххин?

– Билигин аҕыс киһилээхпит. Хас биирдии улууһу үл­­лэстэн үлэлии олоробут. Бырамыысыланнай хампаанньалары кытта кэпсэти­һэллэр. Сыалбыт-сорукпут – атын эрэгийиэҥҥэ баар баахта үлэһитин иннинэ  бэйэбит дьоммутун үрдүк хамнастаах үлэҕэ киллэриэхтээхпит. Үлэ миэстэтэ таҕыста да түөрт мүнүүтэ иһигэр Саха сиригэр барытыгар сайаапка тарҕанар.  Холобур, биһиги базабытыгар киирбит дьоҥҥо суотабай төлөпүөнүгэр  иһитиннэрии кэлэр.

Үлэ миэстэтинэн, маннык дьон биһиэхэ наадалар диэнинэн сирдэтинэбит. Судаарыстыбаннай бырагыраамалар ардыгар бы­­тааран биэрдэхтэринэ, үлэҕэ киирээччи бэйэтэ төлөөн үөрэнэр. Онтубут ыарахана суох. Эппит үс идэбэр 20 тыһыынчаҕа үөрэнэр.

– Ааспыкка,  хоту улуус­тарга баахтаҕа үлэлээбит уолаттар олороллорун көрөн астынным диэбитиҥ. Ону сэргэ, “Колмарга” үлэлии сылдьар уол туһунан видео тарҕаммыта. Биһиги ону суруйан турабыт. Бу уол эн бырайыаккынан барбыт эбит.

– Уолаттарбыт кэлэн чэйдээн, кэпсэтэн-ипсэтэн, билсэн ааһаллар. Үөрүү-көтүү бөҕө буолабыт. Ханна баҕарар буоларын курдук, бастаан үлэҕэ киирбит киһини кэтээн көрөллөр. Киһи санаатын ис күүһүн көрөллөр. Холобур, биригээдэҕэ түөрт киһи баарыттан үһэ уопуттаах буолуон сөп. Уопута суоҕуҥ үлэтин көрдөрүүтэ намыһах буолан, биригээдэни аллараа тардар. Ол иһин бастакы баахта хаһан баҕарар ыарахан. Иккискэ, үһүскэ олох дьиэҕэ кэлэр курдук буолар.

– Түмүккэ, Петр Петрович, сахаҥ дьонугар, тыаҕа олорор уолаттарга туох диэн са­­нааҕын тиэрдиэҥ этэй.

– Уопсайынан, баахтанан үлэлээн көрүөххэ наада. Билбэккэ сылдьан кириитикэлиир дөбөҥ. Мин көрөрбүнэн, биһиги уоп­састыбабыт кэнники наһаа итиннэ халыйан эрэр. Тугу да оҥорон көрбөккө сылдьан аҥаардас кириитикэлиир эрэ буоллахха, халбаҥнатыы баар буолар. Холобур, мин Японияҕа олоро сылдьыбытым. Дьоппуоннар толкуйдара атын. Кыһалҕа баар, ол кыһалҕаны хайдах түргэнник быһаарабыт диэн төбөлөрө үлэлиир. Биһиэхэ, кыһалҕа баар буоллаҕына, ону быһаарбакка, кыаллыбат өттүн кэпсэтэбит. Манан ситимнээн хаһыат нөҥүө этээри гынабын, норуотунан талыллыбыт Ил Дархаммыт тула түмсүөҕүҥ. Биһиги бары улахан тыыга олоробут. Ол тыыбытын халбаҥнат да халбаҥнат буоллахха, ханна да тиийбэппит. Эрдии ылан, эрдэн көмөлөһөн биэ­риэхтээхпит. Холобур, бырамыысыланнаска, айти эйгэтигэр харчы баар. Оттон тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар төрүт дьарык быһыытынан сайыннарарга үлэ барыахтаах. Статистика көрдөрөрүнэн, Саха сиригэр 492 тыһыынча үлэлиир саастаах киһи баар эбит. Былырыын бырамыысыланнас­ка 11 тыһ. кэриҥэ олохтоох үлэҕэ киирбит. Бу сыыппара элбээн-­элбээн, 30 тыһыынчаҕа тии­­йиэхтээх.  Толлубакка, чаҕыйбакка, кимэн киирэн иһиэххэ наада.

– Петр, кэпсээниҥ иһин махтанабын.

Бэлэмнээтилэр Чокуур Гаврильев, Ульяна Захарова

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0