Бүгүн улуу хапсаҕайдьыт, аатырбыт тустуук Петр Алексеев төрөөбүтэ 80 сыла

Саха бөҕөстөрүттэн собус-соҕотоҕун көҥүл тустууга ССРС спордун бочуоттаах маастара, РСФСР үс төгүллээх чөмпүйүөнэ Петр Еремеевич Алексеев бүгүн, бэс ыйын 7 күнүгэр төрөөбүтэ лоп курдук 80 сыла туолла.

Саха сиригэр көҥүл тустуу сайдыыта саҕаланан эрэр кэмигэр Сергей Иванов 57 киилэҕэ аҥардастыы айбардаан сылдьыбыта. Киниэхэ тэҥнэһэр тустуук өрөспүүбүлүкэҕэ суоҕа. Ол кэмҥэ биирдэ “Петр Алексеев аатырбыт Сергей Ивановтуун бэркэ эристэ, очукуонан хоттордо” диэн кэпсээн иһиллибитэ. Онтон улам ситэн-хотон баараҕадыйан, чулуу тустуук буолан тахсыбыта. Көрүҥүттэн күүстээҕэ көстүбэт этэ. 120 кг ыйааһыннаах штанганы сүгэн баран хаста да олоро-олоро турара. 250-270 киилэлээх штанганы биилигэр диэри көтөҕөрө. 32-лээх гиирэнэн холкутук оонньуура. Оттон туста сылдьан сып-сымнаҕастык тутара-хабара, онон утарсааччы Петр күүһүн билбэккэ сылдьан кыайтарара.

Биирдэ оонньоон күүһүргэстибит. Мин түөһүттэн икки илиибинэн анньынан турдум. Бүөтүрүм бэйэтигэр эпсэри ыга тардынан кэбистэ. Оттон Сергей Ивановтуун син тардыалаһыах курдук этим. Миигин уолаттар күүстээххин дииллэр ээ.

Аҕата сэниэлээх киһинэн биллэрэ үһү. Петр: “Мин хапсаҕайы олус баһылаабыт тустуум. Өскөтүн күрэхтэһэ киирбит буоллахпына, хотторорум сатаммат!” – диирэ. Илиитинэн да, атаҕынан даҕаны аһара сатабыллаахтык туттара. Хоннох үллэстибит киһини маннык гынар этэ: хонноҕор укпут илиитин тоҥолоҕунан кыбытан кэбиһэр. “Мин икки илиим иккиэн туталлар, оттон кини биир эрэ илиилээх” – диирэ.

1969 сыллаахха Майаҕа Манчаары оонньууларыгар Иннокентий Халдеевы кыайда. Ол хапсыһыылара хаһыакка тахсыбыт. Петр: “Кеша, көр эрэ, эн илииҥ мин бэгэччэкпин тута сылдьар дии” – диир. Кеша үөгүлүү түстэ: “Үлүгэр эбит доҕор, көтөҕүллэн тахсыахпар диэри ыһыктыбакка сылдьыбыппын”. Инньэ гынан, Петр туттарбыт илиитинэн тардан көтөҕөн таһаарбыт. 57 кг тустар киһи Саха сирин үрдүнэн хапсаҕайга абсолютнай чөмпүйүөн буолбутун санаан көрүҥ!

Петр Алексеев тустан уурайбыта хас да сыл буолбутун кэнниттэн, Читаҕа сулууспалыы сылдьар Вячеслав Карпов биирдэ көҥүл тустуу күрэхтэһиитин быыһыгар муостаҕа хапсаҕайдастылар. Ким көтөҕөн таһаарбыт – хоппутунан ааҕыллар дэһистилэр. Киирээт, Карпов Алексеевы атаҕыттан харбаан ылла. Алексеев Карпов илиилэрин ньылбы баттаан, босхолонон хаалла. Онтон бэйэтэ атахтаан, уолун көтөҕөн таһаарда. Күүстээххэ күүстээх көстөр эбит этэ.

1967 сыллаахха Ленинград куоракка Арассыыйа спартакиадатыгар Петр кытта сылдьар. Мин күрэхтэһиини көрө тиийэ сылдьабын. Биир хапсыһыытыгар миигин секунданнатта. Киһим киирдэ киирээт хайдах эрэ, сэнээн буолуо, бэлэмэ суох быраҕан, бэйэтэ аллараа буолан, баал сүүйтэрдэ. Устунан атаакалаабат буолан хаалла.

Сынньалаҥҥа: “Киһиҥ атахтара адьас аһаҕастар, атахтаа, – диэтим.

Бүөтүрүм киирэн атахтаан, ыраас кыайыыны ситистэ.

-Ити баар дии. Сааһырбыт тустуук сэрэх буолан хаалар. Сэрэннэҕэ буолан, мөлтөх уолга хотторо сыстым – диэтэ.

Ити спартакиадаҕа Петр Алексеев үһүс миэстэни ылбыта.

Петр Еремеевич Алексеев 1963 сыллаахха Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр үһүс, онтон 1964, 1965, 1966 сылларга чөмпүйүөннүүр. 1967 сыллаахха үһүстүүр. Сахаттан соҕотох ССРС спордун бочуоттаах маастара.

ССРС чөмпүйэнээтигэр үһүс миэстэлээх осетин Фелик Акоевы Орджоникидзе куоракка 1966 сыллаахха Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр атахха тэбэн, уһун баҕайы уолу халлаанынан көтүтэн, саннын хаптаҕайдарынан түһэрбиттээх. Ону көрбүт улахан тустуук уолаттар олус сөҕөн: “Сойууска тоҕо тустубатый?” – дэһиспиттэр этэ.

Кини саҕана Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр олус бэлэмнээн илдьэн туһуннараллара. Оттон Сэбиэскэй Сойуус күрэхтэһиитигэр зоналарынан миэстэлэспиттэри эрэ кытыннараллара. Онно Петр биирдэ эмэ кытыннаҕына, ыйааһынын түһэрбэккэ, ситэ бэлэмэ суох кыттара. Онон Сойуус түһүлгэтигэр киирбэккэ хаалара.

Петр Еремеевич үчүгэйдик үҥкүү тылын этиэн сөптөөҕө. Этэрэ да буолуо. Өлөр ыарыытыгар ыалдьа сылдьан мин үҥкүү тыла этэ сылдьарбын үтүктэн барбыта, ону билигин да истэргэ дылыбын. Атаһым төрөөбүтэ 90 сылынан “Өлөксүөйэп өрөгөйө” диэн тойукпунан кэриэстиибин.

Өлөксүөйэп Бүөтүр аата

Өлбөөдүйбэт аналлаах.

Өбүгэтин үгэһин

Өргөс-кылаан оҥостон

Хапсаҕайын албаһынан

Халбарыйан тэбэн,

Ханнык даҕаны бөҕөһү

Халлаанынан көтүтэн,

Көҥүл тустуу көбүөрүгэр

Көхсүнэн түһэрэн

Арассыыйа үрдүнэн

Аҥардастыы аатырбыта.

Кини суола салҕаннын,

Килбиэн аакка тириэртин,

Олоҥхо дойдутун тустууктара

Олимпиадаҕа бастаатыннар,

Урааҥхай уолун түөһүгэр

Олимп мэтээлэ килбэйдин.

Уруй!

Николай САФОНОВ – Дьырылы,

ССРС спордун маастара, Саха АССР үтүөлээх тириэньэрэ.