Пекиннээҕи норуоттар икки ардыларынааҕы искусство кэллиэһин цииркэ араас жанрдарыгар сэттэ сыл устата үөрэммит 19 оҕо, эксээмэннэрин ситиһиилээхтик туттаран, аҕыйах хонуктааҕыта дойдуларыгар кэллилэр. Бүгүн кинилэртэн биирдэстэрин, күүһү-уоҕу туһанар акробатика (силовой акробатика) көрүҥэр үөрэммит Семен Афанасьевы кытта сэһэргэһэбит.
edersaas.ru
— Семен, ааҕааччыларбытыгар бэйэҥ тускунан билиһиннэрэриҥ буоллар.
— Уус Алдан улууһуттан төрүттээхпин. Оскуоланы Бороҕоҥҥо бүтэрбитим. Оҕо сылдьан спорт араас көрүҥүнэн дьарыктаммытым, сүүрэн да көрбүтүм, кыралаан ыстана да сылдьыбытым, футболга даҕаны холоммутум, билигин хапсаҕайдаһабын. Тустууну сэҥээрбэппин, туран эрэн хамсаныылаах, киирсиилээх көрүҥнэри ордоробун.
— Кытайга хайдах тиийэн хаалбыккыный?
— 2012 сыл сайын хас даҕаны түһүмэхтээх улахан сүүмэрдээһини ааһан, атырдьах ыйын бүтүүтэ сүүрбэттэн тахса эрэ буолан хаалбыппыт. Былаан быһыытынан балаҕан ыйыгар көтүөхтээх этибит да, табыллыбатаҕа. Ол курдук, уһаан-кэҥээн Пекиҥҥэ 2013 сыл тохсунньутугар көппүппүт.
Өссө алын кылааска үөрэнэ сырыттахпына, Кытайга үөрэтэ ыыталлар эбит диэн истибиппит. Саҥаһым Кытайга элбэхтик сылдьара. Олус мэник буолан, убайым дьиибэлээн, биирдэ Кытайга ыытыахха диэбитэ, мин ону истэн олус куттаммытым. Ийэбэр тиийэн: “Ийээ, эн барсаҕын дуо?”, — диэн ыйыппыппар – хайаан барсыахпыный, диэбитэ. Ол түгэн оонньуу-көр быһыытынан умнуллубута. Онтон улааппытым кэннэ, убайым Пекиннээҕи искусство кэллиэһигэр оҕолору сүүмэрдииллэр үһү диэн хаһыакка биллэрии тахсыбытын ааҕан, кытаат, хайаан даҕаны барыахтааххын диэбитэ. Кырабыттан син сыстаҕас этим. Бороҕоҥҥо Анатолий Николаевич Босиков салалтатынан гимнастиканан дьарыктаммытым. Икки сыл манна “Мамонтенок” бэстибээлгэ кыттан турардаахпын.
— Төһө түргэнник дьиэтийбиккиний?
— Маҥнай Пекиҥҥэ көтөн тиийэрбин бу баардыы өйдүүбүн. Уота-күөһэ сандааран улахан куорат этэ. Дьэ кэллибит быһыылаах дии санаабыппыт эрээри, уоппут бүппэт да бүппэт, барабыт да сөмөлүөппүт түһэн биэрбэт. Аны бэйэ-бэйэбитин кытта үчүгэйдик билсибэппит. Улахаттар сэттиэбит, уоннааҕылар бары кыралар. Саамай кырабыт аҕыс саастааҕа. Кыралар сэниэлэрэ сүрдээх, биирдэ өйдөөн көрбүппүт, суумка таһар тэлиэскэлэринэн күрэхтэһэ оонньуу сылдьаллар эбит. Аны олору эккирэтии буолла. Аэропортан тахсыбыппыт — массыыналара, киһитэ элбэҕин, дьиэлэрэ үрдүгүн…
Тиийээппитин кытта эргэ уопсайга хосторго алталыы оҕону олохтообуттара. Тахсан киирэр сирбит уопсай, душпут атын сиргэ баара. Эһиилигэр саҥа уопсайга көһөрбүттэрэ, хоско иккилии буолан бүтэриэхпитигэр диэри олорбуппут.
Астара үксэ тумалаах. Сахалар килиэби мотуйабыт дии, кытайдар килиэби сиэбэттэр, ол оннугар ирииһинэн олороллор. Маҥнай тиийэн баран килиэппитин, эппитин олус суохтаабыппыт. Биһиги күүс-уох акробаттара (силовой акробат) буоламмыт, диета эҥин диэни тутуспатахпыт, төттөрүтүн күүс-сэниэ киллэрээри, элбэҕи аһааҥ дииллэрэ.
Кэллиэскэ олохтоох оҕолору алталарыттан эҥин ылаллар быһыылаах. Биһиэхэ, эппитим курдук, кырабыт аҕыс саастааҕа. Манна доҕотторум хаһыс куурус буоллуҥ эҥин диэн ыйыталаһаллара. Кууруһунан арахсыы суох. Аҕыс саастаах оҕону кытта бары бииргэ сэттэ сыл курдук үөрэнэн бүтэрэн кэллибит. Биһигини кытта Австралияттан, Бразилияттан, Филиппиныттан, Эмиэрикэттэн, Италияттан, Кореяттан үөрэммиттэрэ.
— Нэдиэлэҕэ хаста дьарыктанаҕытый?
— Күҥҥэ үстүүтэ. Бэнидиэнньиктэн, сарсыарда 6 чаастан киэһэ аҕыска-тоҕуска диэри дьарыктар саҕаламмытынан бараллар. Быыһыгар сынньалаҥ, күнүскү аһылык, күнүс кыратык утутан ылаллар. Нэдиэлэҕэ икки күн — сэрэдэҕэ (кытай, англия тыла) уонна субуотаҕа (математика эбэтэр нуучча тыла) биридимиэттэринэн үөрэх. Бу күн сарсыардааҥҥы уонна киэһээҥҥи дьарыктары син биир ыыталлар. Өрөбүлгэ – сынньалаҥ. Кытайдыы саҥарабын, суругар ыарырҕатабын.
Кытайдар ирдэбиллээхтэр. Биэрбит сорудахтарын ирдээн тэйэллэр. Таһыйаллар дииллэрэ кырдьык. Урут бамбук маһынан охсоллоро үһү, көҕөрөн быччыҥнара быһа баран хаалар эбит. Ол иһин билигин пластмасса паалканан охсоллор. Көннөрү аһыс эрэ гынар. Маҥнайгы сылларбытыгар, кырдьык, охсуллар этибит.
— Сыл устата хаста сынньанаҕытый?
— Кыһын Саҥа дьыл бырааһынньыгар уонна сайын сынньалаҥнаахтар. Маҥнай барарбар кытайдар Саҥа дьылга биир эрэ күн өрүүллэр итиэннэ сылы эргиччи үлэлииллэр дииллэрэ. Оннук буолбатах эбит. Бырааһынньыктара элбэх, Саҥа дьыл, Ый күнэ, Дьаабылыка күнэ, о.д.а., ону таһынан кылабыыһаҕа тахсар күннэригэр сынньалаҥ биллэриллэр. Биир-икки ыйга биирдэ хайаан даҕаны сынньалаҥ күннэрдээхтэр. Кырдьык, үлэ-үөрэх сарсыарда эрдэттэн саҕаланар.
Сорох өрөбүлбүтүгэр уопсайбытыгар лип сытан сынньанабыт, сороҕор Пекин устун күүлэйдээн кэлэбит. Куорат киинигэр муммакка сылдьабын. Пекини биэс тарбах курдук билэбин диэхпин туттунабын, тоҕо диэтэххэ, биир уһугуттан иккис уһугар диэри 150 килэмиэтир.
Ити курдук, Пекиннээҕи искусство кэллиэһин быйыл бүтэрбит үөрэнээччилэр — 19 ыччат бары тутуспутунан аны күһүҥҥүттэн олохтоох Цииркэҕэ үлэлии киириэхтэрэ. Кытайга үөрэммит үһүс көлүөнэ саҥа артыыстарга ситиһиилэри баҕарабыт.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар: Семен Афанасьев тус архыыбыттан.