Павел Маринычев: «Алмаас – өрөспүүбүлүкэни сайыннарар кыах»

Бөлөххө киир:

АЛРОСА алын сүһүөх тэрилтэтин – «Анаабыр алмаастара» АУо Павел Маринычев салайбыта номнуо биэс сыл буолла.Бүгүн биһиги хампаанньа, уопсастыба билигин ханна үлэлиирин, Красноярскай кыраайга киирэн эрэллэрин уонна сиртэн хостонор баай биһиги өрөспүүбүлүкэбит олоҕор туох оруоллааҕын туһунан Павел Маринычевтыын улахан интервьюну бэчээттиибит.
АЛРОСА хампаанньа уонна Анаабыр алмаастарын туһунан кэнники сылларга балайда суруллар, ол иһин, бүгүҥҥү кэпсэтиибитигэр тута хампаанньа билиҥҥи үлэтигэр тохтоотубут.

Хампаанньа олоҕо-дьаһаҕа

Павел Алексеевич, бастатан туран, үгэс буолбут ыйытыы: былырыын хампаанньаҕа ханнык соруктар турбуттарай уонна хайдах бы­­һаарыллыбыттарай?
– Ааспыт биһиэхэ уларыйыылаах, а.э. посткризиснэй кэминэн буолбута. Ол иһин, хостооһуҥҥа былааммыт улахана суоҕа, ол да буоллар, биһиги аһара толорбуппут. Онон ити кээмэй, 1,4 мөлү­йүөн карат биһиэхэ хаһан да ылыллыбатах көстүү курдуга.
2021 сылы хампаанньа үлэтэ туруктаах буоларыгар анаабыппыт. Ол курдук, АЛРОСА өйөбүлүнэн биһиги өрөспүүбүлүкэ уонна дойду араас учаастактарыгар үлэлиир кыахтаммыппыт. Ол – Мииринэй, Ньурба, Айхал, Удачнай уонна биһиги үлэбит олох саҥа хайысхата – Красноярскай кыраай Таймыыр тумул арыыта. Биһиги манна көмүһү хостуурга хас да көҥүллээхпит, геология-чинчи­йии үлэлэригэр чааһынай уонна судаарыстыбаннай хантараактардаахпыт. Ону сэргэ, Саха сирин олохтоохторо Чайыҥдаҕа баахтанан үлэлииллэрин тэрийбиппит, бу хамсааһын оператордарынан буолбуппут. Онон, хампаанньа үлэһиттэригэр бэйэтин эбэһээтэлистибэтин толорору ситистэ.
– 2022 сылга ханнык былааннар туруорулуннулар? Красноярскай кыраайга көҥүллээх учаастактарга көрдүүр-чинчийэр үлэлэр ханнык миэстэни ылалларый? Уопсайынан, Красноярскай кыраайга итинник экспансия кэскилэ хайдаҕый?
– Алмаастаах ырыынагы сөргүтүү 2020 сыл бүтэһигиттэн саҕаламмыта уонна 2021 сылга алмаастаах сырьеҕа наады­йыы үрдээбитин билбиппит. 2022 сылга хостооһун былаанын оҥорорбутугар хаһаайыстыбаннай эргииргэ муҥутуур элбэх баайдаах сири тардыы миэрэлэрин ­учуоттаабыппыт. Ылыллыбыт былааны толорорго 2022 сыл бырагырааматыгар бэлэмнэнии үлэлэрин 2021 сыл 4 кыбаарталыгар суһаллык саҕалаабыппыт.
Биһиги быйыл хостооһун кириисис иннинээҕи кээмэйигэр тахсабыт уонна үлэбитин толору саҕалыыбыт. Ол иһин, хайа үлэтин былаанын үрдэ­тиинэн си­­бээстээн, тиэхиньиичэскэй сэбилэниигэ уонна эргэ тэриллэри уларытыыга инвестицияны уурабыт, ону сэргэ ГСМ ыскылааттарбытын саҥардарга үлэлиибит. Инвестиция сорох үлэтигэр минеральнай сырье базатын толорорго чинчийэр үлэни ыытабыт уонна «Көмүскэ геологическай-чинчийэр үлэлэр бырагыраамалара» инвестиция бырайыагар үлэ кээмэйин улаатыннарабыт.
Красноярскай кыраай сиригэр-уотугар үлэ туһунан этэр ­буоллахха, Челюскин тумус оҥорон таһаарыыны диверсификациялааһыҥҥа биир сүрүнүнэн буолар. Биһиги көмүһү көрдүүргэ номнуо бастакы үчүгэй түмүктээхпит. Онон, сотору кэминэн геология-чинчийии үлэлэрин күүһүрдүөхпүт, онтон хос­тооһун кэлиэҕэ. Дьиҥэр, бу Саха сирин олохтоохторугар саҥа үлэ көрүҥэ баар буоларын көрдөрөр. Уопсайынан, биһиги дойду атын туочукатыгар номнуо Саха сирин, АЛРОСА уонна Анаабыр ал­­маастарын былааҕын көтөхтүбүт.
– АЛРОСА улахан алмаастаах төрүт сирдэрдээх, Анаабыр ал­­маастарыгар сырьевой база үчүгэй кыаҕа Арктикаҕа баар – Анаабыр, Өлөөн, Булуҥ ­улуустарыгар уонна Мииринэй оройуоннарыгар геология чинчийиилэригэр уонна ал­­мааһы хостуурга көҥүллээххит. Билигин төһө баайдаах сиргэ үлэ ыытылларый? Олор ханна баалларый?
– Өскөтүн Саха сирин туһунан этэр буоллахха, Анаабыр ал­­маастара үлэлиир сирин географията Хотугу полярнай эргимтэттэн Киин Саха сиригэр диэри тайыыр. Биһиги Анаабыр, Булуҥ, Эдьигээн уонна Өлөөн улуустарын сирдэригэр баарбыт. Манна хайа учаастактардаахпыт, геологическай-чинчийэр эбийиэктэрдээхпит уонна көмө производстволаахпыт. Ону таһынан, эрдэ эппитим курдук, Таймыырга эмиэ үлэлиибит. Ол гынан баран, үлэбит сүрүн көрүҥүн – алмаас­таах сырьены хостооһуну Анаабыр, Булуҥ уонна Өлөөн улуустарыгар ыытабыт. Ону таһынан биһиги, туһалаах баай сүрүн көрүҥүн быһыытынан, көмүскэ хас да көҥүллээхпит. Бу – геологи­ческай-чинчийэр үлэлэргэ көҥүллэр, онтон сороҕо «курдары ааһар». Ол аата, биһиги сап­пааспытын баланска ууран баран, хостуурга ылсыахпытын сөбүн көрдөрөр. Дьиҥэр, көмүһү биһиги билигин да хостуубут.
Билигин хампаанньа баайдаах сирдэригэр үлэни «Маят» уонна «Молодо» тэрилтэлэр бириискэлэрэ ыыталлар. «Маят» бириискэ Анаабыр уонна Өлөөн улуустарыгар бытархай алмаас­таах сирдэр саппаастарыгар үлэлиир, Маят бөлөҕүн бэйэтигэр киллэрэр – 2022 сылга «Эбэлээх», «Лясегер», «Биллях-притоки», «Хара-Мас» учаастактары уонна Куонама бөлөҕүн – «Улахан Куонамка» уонна «Небайбыт» учаастактары. «Молодо» би­­риискэ Булуҥ улууһугар, «Молодо» уонна «Далдын» учаастакка сытар бытархай баайдаах сирдэри хостуур.
Уопсайынан, алмааһы уонна көмүһү хостооһуну араардахха, алмааска геологическай чинчийэр үлэ үс алмаастаах оро­йуоҥҥа: Куонамскай, Анаабыр, Приленскэй, көмүскэ геология үлэтэ Анаабыр и Таймыыр былаһааккаларыгар ыытыллар.
Эһиги өссө 2016 сыллаахха алмаас хостооһунун кытары көмүһү уонна сыаналаах тимирдэри хостуур быраапка көҥүлгүтүн элбэппиккит. Көмүһү хостооһун кээмэйэ төһөнүй?
– Сөпкө этэҕин, сыаналаах тимирдэри хостооһуну 2017 сылтан ыытабыт. Кумахха алмаастан ураты ыараханнык ылҕанар ча­­раас көмүс баар. Ол гынан баран, биһиги ону «хабарга» үөрэммиппит уонна 2017 сылтан, баай­даах сирдэр тустарынан сокуоҥҥа уларыйыылар киирбиттэрин кэнниттэн эбии көмүһү эмиэ хос­тоон барбыппыт. Бу кээмэй сылга үксүгэр 130-150 киилэҕэ тиийэр. 2021 сылга сыаналаах тимирдэри хостооһун кээмэйэ 145,7 киилэ буолбута. Былырыын 2020 сыллааҕы хос­тооһуну батарыыттан 669 мөлү­йүөн солкуобайы киллэрбиппит.
Көмүһү хостооһун би­­риэмэтэ биллэ кылгас. Эһиги сезонунан үлэлиигит, үлэ хайдах аттарылларый?
– Биһиги сылы быһа, ол гынан баран, сезонунан – араас технологическай циклинэн үлэлиибит. Өскөтүн икки быыс кэмҥэ араардахха, кыһын хайа сүрүн үлэлэрэ, оттон сайын бэлэмнэнии, байытыы үлэлэрэ ыытыллаллар.
Кыһыҥҥы-сааскы кэмҥэ, олунньуттан ыам ыйыгар диэри хайа-бэлэмниир үлэлэри толоробут – араас аналлаах былаһааккаларга, массыына суолларыгар уо.д.а. кутуу үлэтин ыытабыт, хайа-тиэхи­ньиичэскэй тэриллэри тутуу – хаһыы эбэтэр ханаабалары хаһыы, быһыттарга кутуу, торфаны ары­йан көрүү, хостооһун үлэтин саҕалааһын.
Сайыҥҥы кэмҥэ, ыам ыйын иккис ортотуттан балаҕан ыйын ортотугар диэри салҕыы хос­тооһун уонна кумаҕы таһыы, наардыыр тэриллэргэ сууйуу, сууйуу «кутуруктарын» хомуйуу ыытыллар. Наада буоллаҕына, кыра кээмэйгэ торфаны арыйан көрүү ыытыллар.

Социальнай бэлиитикэ

Анаабыр алмаастара, АЛРОСА курдук, Саха сирин улуустарын кытары со­­циальнай-экэнэмиичэскэй бииргэ үлэлээһин туһунан сөбүлэ­һиилэри түһэрсэр. Билигин төһө элбэҕий? Бииргэ үлэлээһин усулуобуйалара улуустарга хайдахтарый?
– Хостооһуҥҥа көҥүл дьа­йар кэмигэр социальнай-экэнэмии­чэскэй бииргэ үлэлээһин туһунан түһэрсиллибит сөбүлэһии быһыытынан, биэс улууска – Анаабыр, Өлөөн, Булуҥ, Эдьигээн уонна Эбээн-Бытантай төлөбүр оҥоһуллар. Онуоха, сөбүлэһиилэр өр кэмнэргэ дьайаллар, үлэ ыытыллар сиригэр көҥүл дьайар болдьоҕор илии баттанар. Ити биһиги бииргэ үлэлээччилэрбит – үөһээ этиллибит муниципальнай тэриллиилэр сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллээх буолалларын, сотору кэминэн уонна инникитин бэйэлэрин улуустарын сайдыытын бы­­лаанныылларын туһугар оҥоһуллар. Биллэн турар, биһиги кыахпытыттан, ырыынак конъюнктуратыттан көрөн, сыл аайы сыыппаралары чопчулуубут. Өскөтүн ааспыт сыл туһунан этэр буоллахха, социальнай-экэнэмиичэскэй бииргэ үлэлээһин туһунан дуогабарынан 109 мөлүйүөн солкуобайы ыыппыппыт, итиччэ суума 2022 сылга эмиэ былааннанна.
Бу үп, кырдьык, тус сыаллаах – инфраструктура сайдарыгар.
Хампаанньа ону та­һынан дивиденнэри төлүүр. Дивиденнэр АЛРОСА хампаанньаларын уопсай кээмэйиттэн оҥоһуллаллар дуу эбэтэр туспа? Ону хампаанньа үлэлиир сирдээх улуустара ылаллар дуо?
– Дивиденнэр хампаанньа өттүгэр оҥоһуллаллар; АЛРОСА Анаабыр алмаастарын аахсыйаларын бакыатын 100% бас билэр. Ол гынан баран, биһиги дивиденнэрбит АЛРОСА уопсай харчытын сүүрүгэр учуоттаналлар, ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ уонна улуустар аадырыстарыгар дивиденнэри тыырыы уонна төлөбүр итинтэн оҥоһуллар. Чопчулуур буоллахха, 2021 сылга 7,4 миллиард солкуобай 2020 сыл түмүгүнэн бэрилиннэ, бу – Анаабыр алмаастарын устуоруйатыгар муҥутуур дивиденнэр.
АЛРОСА эрэги­йиэн социальнай-экэнэмии­чэскэй сайдыытыгар ах­­саабат болҕомтотун уурар. Нолуоктар, дивиденнэр, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах ­пуондатыгар баҕа өттүнэн киллэриллэр үптэринэн өрөспүүбүлүкэ сиригэр-­уотугар социальнай инфраструктура оҥоһуллар. Бу – спонсорство эбэтэр араас бырагы­раамалары, быра­йыактары эбэтэр дьаһаллары үбүлээһин. Бу – хампаанньалар бары бөлөхтөрүн харчыта. Ол гынан баран, Анаабыр ал­­маастара хос структура буолан, итинник үлэни туспа ыытар дуо?
– Оннук. Анаабыр алмаастара бэйэтэ спонсорскай көмөнү оҥорор, өрөспүүбүлүкэ уонна муниципаллар араас социальнай бырагыраамаларын үбүлүүр, тэрилтэлэр уонна нэһилиэнньэ көрдөһүүтүнэн көмөнү оҥорор. Биһиги култуура дьаһалларын ыытыыны, коррекционнай оскуолаҕа шефтэһиини уонна да атын көҕүлээһиннэри өйүүбүт.
Эбэн эттэххэ, муниципальнай тэриллиилэри кытары ыаллаһан хардарыта бииргэ үлэлиибит. Дьаһалта туох эмэ уустуктары көрүстэҕинэ, кинилэр биһигиттэн көмө көрдүүллэр. Үүттүүр үлэлэр, кутуу эбэтэр ыраас­тааһын, ПГС бэлэмнээһин, таһаҕаһы аҕалыы эбэтэр илдьии. Холобур, үлэ кэмигэр, чартернай рейстэргэ ордук миэстэ баар буоллаҕына, таһаҕаһы илдьэр эбэтэр нэһилиэнньэ социальнай көмүскэлэ суох араҥатыттан дьону ылар кыахтаахпыт туһунан дьаһалтаҕа биллэрэбит. Өссө биир холобур – олохтоох бородууксу­йаны: улуустарга экэнэмиичэскэй өттүнэн олохсуйбут сыананан эти уонна балыгы атыылаһабыт. Уопсайынан, олохтоох дьоҕус биисинэс өҥөтүнэн туһанарга кыһаллабыт. Ол аата бэйэ бэйэбитигэр көмөлөсүһэр курдук буолабыт, бу биһиэхэ улахан суолталаах.
Арктика улуустарын олоҕор улахан оруолу таба иитиитэ ылар. Онуоха АЛРОСА кэккэ үлэлэри ыытар: сокуону кэһэн бултааһынтан превентивнэй дьаһаллар, кыыл табалар көһүүлэрин мониторина эбэтэр таба иитиитин быһаччы өйөөһүн. Маныаха эһиги хайдах хардарыта бииргэ үлэлиигит?
– Маныаха хардарыта бииргэ үлэлээһин уопсастыба тэриллиитин төрүтүгэр сытар. Биһиги корализацияҕа, сүөһү ахсаанын ааҕарга авиациянан көмөлөһөбүт. Популяциялар буккуллубаттарын туһугар табалары аҕалбыт түгэннэрбит эмиэ бааллара. Ону таһынан, биһиги быһаччы өйөбүлү оҥоробут, Табаһыт күнүгэр кыттабыт. Манна даҕатан эттэххэ, ити табаһыттар олохторугар улахан уонна суолталаах бырааһынньык, Ыһыаҕы кытта тэҥниэххэ сөп буолуо.
Павел Алексеевич, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин дзюдотын федерацията» эрэгийиэннээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэсидьиэнэ буолаҕын. Дзюдону сайыннарыыга алмаас хам­паанньата көмөлөһөр дуо?
– Успуорт – мэлдьи үп ­ороскуота. Онон, бас хампаанньа көҥүлүнэн биһиги федерация сайдарыгар, күрэхтэһиилэргэ барарга-кэлэргэ, успуорт күрэхтэһиилэрин ыытарга уонна ха­­маандалар таҥастарын-саптарын оҥостоллоругар сыл аайы 4-түү мөлүйүөнү ыытабыт.

«Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска»

Бырамыысыланнас чугас­тааҕы уон сылга өрөс­пүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар флагманынан хаалыаҕа. Эрэгийиэн бырабыыта­лыстыбата бырамыысыланнаска олохтоох каадыры бэлэмнээһини уонна үлэҕэ ылыыны сүрүн соругунан ааҕар. Анаабыр алмаастарыгар бу үлэ көрдөрүүтэ хайдаҕый?
– Хампаанньа хара саҕаланыаҕыттан олохтоох каадырдары үлэнэн хааччыйыы бэлиитикэтин тутуспута. Ол курдук, биһиги үлэһиттэрбит үгүстэрэ, 97% курдуга – Саха сирин олохтоохторо. Онуоха Саха сирин Арктикатын олохтоохторо 14-15% курдугу ылаллар. Бу өрөспүүбүлүкэҕэ улахан суолталаах, ол аата биһиэхэ эмиэ суолталаах: олох­тоох каа­дырдары үлэҕэ ылыы – биһиги сүрүн аналбыт. Онон, өрөспүүбүлүкэ нолуоктан уонна да атын төлөбүрдэри эрэ ылар буолбатах, судургутук эттэххэ, биһиги үлэһиттэрбит бэйэлэрин хамнастарын эрэгийиэн иһигэр тутталлар. Оттон ол – олохтоох биисинэскэ уонна олохтоох бүддьүөккэ дохуоттар. Ол иһин, ол биһиги харыстыахтаах мультипликаторбытынан буолар.
Оттон СӨ «2018-2022 сылларга олохтоох каадырдары бырамыысыланнаска» дьоһун суолталаах бырайыагын олоххо киллэриигэ хардарыта бииргэ үлэлээһиҥҥэ сөбүлэһии туһунан чопчу этэр буоллахха, сөбүлэ­һиини олоххо киллэрии чэрчитинэн дьарыга суох дьону үлэҕэ ылыы (ол иһигэр, сезонунан үлэҕэ) курдук көдьүүстээх көрдөрүүлэр туолаллар. 30-гар диэри саастаах эдэр исписэ­лиистэр уонна тыа сиригэр олорор дьарыга суох дьон үлэлэнэр. Биһиги кинилэри идэҕэ уонна эбии үөрэххэ үөрэтэбит, үлэҕэ ылабыт уонна хампаанньа үбүн суотугар эдэр исписэлиистэргэ стажировканы тэрийэбит.
Ол курдук, бу бырагыраама чэрчитинэн, 2018-2021 сылларга 1184 киһи үлэлэннэ, 262 киһи үөрэннэ, 88 киһи стажировкаланна. Каадыр кыаҕын туһанарга үлэһиттэр идэҕэ уонна тус сайдалларыгар усулуобуйалары оҥоробут, бэриниилээх буолууну олохтуубут, дьоһуннаах хамнаһынан хааччыйабыт.
Үлэ төлөбүрүн туһунан этэр буоллахха, маннык хампаанньаҕа үлэ – бу тустаах киһи үбүгэр туруктаах буолуу. Үлэһиттэр ортотунан төһөнү ылалларый?
– «Анаабыр алмаастара» АУо-ҕа орто хамнас 211 тыһыынча солкуобай. Хонуу усулуобуйатыгар, идэтиттэн уонна разрядыттан тутулуктанан, ортотунан 107 тыһыынчаттан 274 тыһыынчаҕа диэри. Куоракка хамнас ортотунан 105 тыһыынча буолар. Урут эппитим курдук, үчүгэй хамнас, үлэ усулуобуйата Хотугу сиргэ дьону сыһыарарга наадалаах. Атын ырысыап суох.
АЛРОСА генеральнай дириэктэрэ – бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Сергей Иванов ааспыт сыл бүтүүтэ кэлэктиипкэ хамнаһы 5% курдук индексациялыыр туһунан иһитиннэрбитэ. Ити Анаабыр алмаастарыгар эмиэ сыһыаннаах?
– Оннук, Анаабыр алмаастарыгар сыһыаннаах. Үлэһиттэр хамнастарын индексациялааһын 2021 сыл от ыйын 1 күнүттэн 4,91% буолбута. Ону таһынан, 2022 сыл тохсунньу 1 күнүттэн үлэһиттэр хамнастара (уопсастыба салалтатыттан уратыларга) 8,13% улааппыта.
— Павел Алексеевич, кэрэ аҥаардар хампаанньаҕа төһө элбэхтэрий? Кинилэр туох идэлээхтэрий, ханнык эмэ ураты идэ баар дуу? Холобур, биһиги АЛРОСА-ҕа грохотовщик, автопоеһы ыытар дьахталлар баалларын билэбит.
– Дьиҥэр, биһиэхэ, үгэс курдук, эр дьон кэлэктиибэ үлэлиир. Ол да буоллар, эр дьону кытары тэҥҥэ дьахталлар эмиэ үлэ­лииллэр. 82 кэрэ аҥаар баарыттан 18-һа салайар састаапка үлэлиир, 47 исписэлиис уонна сулууспа­лаах баар, 17-тэ оробуочай идэлээх. 2021 сыллаахха производственнай эбийиэктэргэ (бириис­кэлэргэ) дьахталлары ылар буолбуппут. Ол курдук, билигин онно 5 дьахтар асчыт уонна дьиэ суу­йааччы быһыытынан үлэлиир. Инникитин дьахталлары дьарыктаах оҥорорго идэ арааһын кэҥэтэр былааннаахпыт.
Оттон ураты идэ диэҥҥэ, бу идэ уратылаах диэн тугу этиэхпин билбэппин, ол гынан баран биһиэхэ геолог, маркшейдер дьахталлар бааллар.
– Оттон кинилэр хам­­паанньаҕа үлэҕэ төһө кии­­рэллэрий?
– 2018 сыллаахха биһиги кэккэбитигэр – 49, 2019 сылга – 31, 2020 с. – 9, онтон 2021 сылга 18 кэрэ аҥаар эбиллибитэ. 2018-2021 сылларга биһиэхэ 107 кэрэ аҥаар үлэ булбута.
Түгэнинэн туһанан, Анаабыр алмаастарын эр дьонун кэлэк­тиибин аатыттан кэрэ аҥаардары барыларын Дьахталлар аан дойдутааҕы күннэринэн эҕэрдэлиибин, үтүө түгэннэри, үчүгэй настарыанньаны уонна сарсыҥҥы күҥҥэ эрэли баҕарабын. Оттон биһиги, эр дьон, ону хааччыйарга кыһаллыахпыт.

«Саха сирэ», edersaas.ru  сайтка анаан Андрей ШИЛОВ суруйуутуттан тылбаас.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0