Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

 2022 сыл Арассыыйа норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сылынан, Саха АССР тэриллибитэ 100 сылынан үөрэх дьылын этэннэ түмүктээн И.В.Пухов аатынан Окоемовка сүрүн оскуолата «Устуоруйа кэрэһиттэрин харыстыахха» диэн эспэдииссийэ тэрийдэ.

Онон бэс ыйын 7-9 күннэригэр эспэдииссийэҕэ 8 оҕо , икки учуутал Курбуһах нэһилиэгин сиригэр-уотугар сытар икки пааматынньыгы үөрэтэр, чинчийэр, ити мэҥэ бэлиэлэри харыстыыр, үйэтитэр уонна ону үүнэр көлүөнэ салгыырыгар өйдөтөр сыаллаах-соруктаах сатыы айаннаан кэллилэр.

«Дьаарын Сыырдааҕа»  диэн биир ытык-мааны сиргэ өссө 19 үйэ бүтүүтүгэр Иванов Василий Васильевич диэн киһи бэйэтэ тыыннааҕар аатырбыт мас уустарын кэпсэтэн алта муннуктаах, мас кириэстээх сүүнэ тутууну ыччаттарыгар анаан туттаран хаалларбыт. Маннык сиэдэрэй, баараҕай киһи эргиирэ чугаһынан суох эбит. Ол да иһин «өллөхпүнэ да баайдары кыайа сытыам» диэн кэриэһин эппит. Илин уонна арҕаа өттүгэр 7-лии сэргэни туруортарбыта үһү, ону холкуос саҕана бааһына сир оҥостоору суох гыммыттар. Бу тутуу олох эргэрэн, аллараа акылаата эмэх буолан иҥнэри барбыт, аны ортотугар кириэс туттарар мастара эмиэ эмэхсийбиттэр.

Эспэдииссийэҕэ сылдьыбыт оҕолор Иванова Сандаара, Ушницкая Сайаана, Ушницкай Сандал, Ховрова Алина (8 кылаастар), Кузьмин Вася, Протопопов Петя (7 кылаастар), Бурнашева Валя, Колодезникова Саша (6 кылаастар) бу пааматынньыгы эргийэ сылдьан мээрэйдээтилэр, үрдүгүн быһаардыбыт. Оҕолор мас тутуу наһаа уһуннук турарын сөхтүлэр, хаартыскаҕа түһэрдилэр, маннык тутуу харыстаныахтаах диэн өйдөбүлгэ кэллилэр.

2019 сыллаахха Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн саҕаламмыт өрөспүүбүлүкэтээҕи «Пааматынньыктары харыстыаҕыҥ» бырайыак олоххо киириэҕиттэн чөлүгэр  түһэрии үлэтэ ордук күүһүрдэ. 2021 сыл  ахсынньы 31 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар уопсайа 1852 устуоруйа уонна култуура пааматынньыктара бааллар эбит.

Биһиги «Уйбаныап эргиирин» чөлүгэр түһэриигэ үлэ барыахтаах диэн сыалтан бэлиэ сурук ыйаан хааллардыбыт «Памятник деревянного зодчества середины 19 в. Известный в народе борец за справедливость Иванов В.В. построил при жизни  надмогильник, единственный в улусе, местными материалами. Был уверен, что это постройка переживет всех князей и богачей». (Энциклопедия Якутии т.1 «Памятники истории и культуры. Усть- Алданский район») – М., 2000  С .284

Бу тутуу акылаатыттан үрдүгэ — 4 м, онтон үрдүттэн кириэһэ – 3м.60см. курдук . Онон уопсай үрдүгэ  -7 м.60 см . Алта эркинэ ортотунан хас биирдиитэ  1м 65см эбит. Биир өттүгэр номнуо иҥнэри барбыт, онон дьаһал ылыллыбатаҕына сотору кэминэн хаартыскаҕа эрэ көрөрбүт буолуо.

Эспэдииссийэ иккис  күнүгэр аатырбыт Кулун Атах култууратын бэлиэтэ  биһиги улууска Укаанньаҕа эрэ баар. Бу археологическай хаһыыны  аан бастаан профессор Гоголев А.И. университет устудьуоннарын кытта  1976-1987 сылларга чинчийэн сүөһүлээх-астаах олохтоох омуктар Саха сиригэр  14-16 үйэлэргэ бааллар эбит диэн быһаарбыта. Ону кэлин Кулун Атах култууратын саамай эрдэтээҥҥи  хаһыылара 9-10 үйэлэри хабаллара дакаастанан, Саха сирин историята кинигэҕэ киллэрилиннэ. Биһиги эспэдииссийэбит ону бэлиэтээн, маннык ис хоһоонноох  бэлиэ сурук хааллардыбыт.       Археологический памятник Кулун Атахской культуры 10-13 веков. Профессор А.И. Гоголев открыл и датировал эту культуру 14-16 веками. Новые данные «по пищевому нагару с образцов керамики из культурного слоя поселения Уганья в Курбусахском наслеге Усть Алданского улуса получена АМS – радиоуглеродная дата 893+-104. Это означает, что время существование древнеякутского населения Уганья охватывает 10-13 вв. (Истории Якутии в 3т Т.1 Новосибирск, Наука, 2020 с 223)

Бу маннык эспэдииссийэлэргэ сылдьыбыт оҕолор төрөөбүт сирдэрин  историятын, култууратын иҥэринэр, сатыы сылдьан эттэрин-хааннарын чэбдигирдэн,  Протопопов Петя эппитинии «аҕыйах күн интэриниэттэн сынньанан», төһө да сылайдаллар элбэҕи, уйэлээҕи биллэхтэрэ.

Оскуолабыт саха тылын учуутала Иванна Ивановна Рожина эспэдииссийэбитин саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри видеоҕа уһулла, хаартыскаҕа түһэрдэ. Оҕолорун көҥүллээн, тэрийэн ыыппыт төрөппүттэргэ махтал тылларын тиэрдэбит.

Манна даҕатан эттэххэ  устуоруйа кэрэһитэ буолар ытык сирдэргэ дьон-сэргэ ыалдьыт быһыытынан сылдьыахтаах, маннык сир-уот устуоруйатын билиэхтээхтэр, харыстыахтаахтар диэн санаалаах улэлиибит.

Эспэдииссийэ салайааччыта Геннадий Пестряков

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0