Отунан эмтэнии туһалаах дуо?

Бөлөххө киир:

Былыр өбүгэлэрбит отунан-маһынан эмтэнэн тыыннаах сылдьыбыттара. Дойду ахсын отоһуттар, эмчиттэр үөскээн олорон ааспыттара. Кэлин мэдиссиинэ сайдан, отунан эмтэнии сыыйа умнуллан барбыта.

Коронавирус дьаҥа өрө турбут кэмигэр саха дьоно айылҕа чугаһын, күндүтүн өйдөөн, араас оту лабыкта, бэс лабаата хомуйар дьон элбээтэ. Мин бүгүн билиһиннэрэр киһим провизор идэлээх, Москва куоракка үлэлиир, фармацевтическэй наука хандьыдаата, Арассыыйатааҕы норуоттар доҕордоһууларын университетыгар үлэлиир, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хаптаҕай нэһилиэгиттэн төрүттээх Лена Георгиевна Кривошапкина буолар. Бу соторутааҕыта кини «Отоһут дневнигэ» диэн кинигэтэ күн сирин көрдө.

Лена Георгиевна бу кинигэтигэр төрөөбүт дойдутун эмтээх отторун туһанан эмтэнии туһунан сиһилии сырдатта.

— Лена Георгиевна, дорообо. Пандемия кэмигэр дьон айылҕаҕа тардыһыыта күүһүрдэ. Билэрдиин-билбэттиин оту хомуйаллар. Чэй оҥостон иһэллэр. Эн бу соторутааҕыта «Отоһут дневнигэ» диэн кинигэҥ күн сирин көрдө. Эмтээх от туһунан эн санааҥ.

— Мин эмтээх отторунан үлүһүйэн дьарыктаммытым ыраатта. Бу кинигэм — сүүрбэ сыллаах учуонай быһыытынан оҥорбут научнай чахчыларбын түмэн оҥорбут үлэм буолар. Бу хайысхабынан өссө икки кинигэлээхпин. Билигин эмтээх от туһунан кинигэ наһаа элбэх. Ол гынан баран, хас биирдии ааҕааччы ылла даҕаны, маннык кинигэлэри сатаан туһанар кыаҕа суох. Тоҕо? Эмтээх от туһунан уопсай өйдөбүлүн уонна тугу эмтиэн сөбүн ыйаллар. Оттон мин кинигэбэр отунан-маһынан эмтэниигэ саҥа көрүүлэри киллэрдим. Бу кинигэм биэс чаастаах. Билигин бэйэм үппүнэн бастакы чааһын таһаардым. От-мас туһунан тугу билиэхтээхпитий диэн киирии, билиһиннэрии быһыытынан буолла. Ол курдук, эмтээх оту дьыл ханнык кэмигэр, хайдах быһыылаахтык хомуйабытый диэнтэн саҕаланар. Хайдах куурдар, хаһаанар туһунан сиһилии сырдаттым. Тоҕо диэтэххэ, сыыһа хаһааныыттан эмтиир күүһүн сүтэриэн сөп. Пандемия кэмэ дьону чахчы, айылҕаҕа чугаһатта. Дьон салгыҥҥа сылдьара элбээтэ. Доруобуйаларын көрүнэргэ дьулуһаллар. Ол эрээри эмтээх оту сыыһа тутуннахха, кини дьаат да курдук дьайыан сөп.

Үлэм иккис баһыгар дьиэ усулуобуйатыгар эмтээх отторунан эмтэнии туһунан баар. Ол эрээри эмтээх отунан аһары үлүһүйэр сыыһа. Бастаан оттор тустарынан киһи үчүгэйдик билиэхтээх.

— Отунан дьарыктанар төһө умсугутуулааҕый?

— Мин бэйэм дьону эмтээх отунан эмтиибин. Нам улууһун Хамаҕатта нэһилиэгэр эмтээх оту уһун сыллар усталарыгар олордон, ону туһаҕа таһааран, дьарыктанар этим. Онтон Москваҕа науканан дьарыктана аспирантураҕа киирбитим. Фармацевтическай собуоттары кытта үлэлиибин.

Билигин улахан саҥа тутуллаары сылдьар эмтээх отторунан дьарыктанар собуокка ыҥырбыттара, онон бу кыһыҥҥыттан онно үлэлиэхтээхпин. Сайынын Саха сиригэр кэлэн эмтээх оттору хомуйабын, куурдабын-хатарабын. Бу наһааинтэриэһинэй, киһини умсугутар үлэ диэн бэлиэтиэхпин баҕарабын. Биһиги айылҕабыт наһаа күүстээх. Саха сиригэр үүммэт оттору эбэтэр сэдэхтик үүнэр оттору анаан үүннэрэбин. Холобур, “Вероника седая” диэни үүннэрэбин. Бу от Саха сиригэр үүнэр эрээри, олус сэдэхтик көстөр. Дьон үлүһүйэн туран үргээтэҕинэ, хас эмит сыл устата үүнүмүөн сөп. Наһаа уһуннук бэйэтин ситэринэр от буолар.

— Дьон коронавирус дьаҥын кэмигэр лабыктаны хомуйуунан үлүһүйдэ. Ити чахчы туһалаах буолуо дуо?

— Мэдиссиинэ этэринэн, коронавирус дьаҥар “цетрария исландская” диэн лабыкта көрүҥэ көмөлөөх, ол Саха сиригэр үүнэр. Дьон ону истэн лабыкта хомуйар. Ол эрээри, лабыкта хас да көрүҥнээх. Ону буккуйан, атын лабыктаны хомуйаллар.

— Ити бэс лабаатынан паарданаллар. Туһалыыр дуо?

— Бэс лабаата фитонцидтаах. Бактыарыйалары өлөрөр эфирнэй арыылардаах. Тымныйыыга туттуохха сөп. Ол эрээри температуралаах кэмҥэ бэс лабаатынан эмтэнэр сэрэхтээх.

— Эн бэс, харыйа лабааларын хомуйаҕын дуо?

— Бэс, харыйа, тиит мас иннэлэрин ыам ыйын саҕаланыытыттан атырдьах ыйын онуһугар диэри хомуйабын. Биирдии хаттыгас гына тэлгэтэн хатарабын. Хатарыллыбыт иннэлэрим сымнаҕас буолаллар. Таҥас мөһөөччүктэргэ уган хараҥа сиргэ уурабын. Тымныйыыга, вируснай дьаҥҥа, доруобуйаны бөҕөргөтүүгэ олус туһалаах.

— Дьон кучу чэй диэн ааттаан (Иван чай) үлүһүйэн үргүүр. Чэй гынан иһэллэр.

— Кучу оту сибиэһэйдии чэй гынан иһэр сэрэхтээх, хатарыллыбыт буолуохтаах. Хатарыы кэмигэр алкалоидтара сүтэллэр. Ону сэргэ, уһун кэм устата хаһааныллыбыт кучу чэйи истэххэ, быарга куһаҕаннык дьайар.

— Хас биирдии киһиэхэ бэйэтин төрөөбүт дойдутун ото-маһа быдан туһалаах дииллэр.

— Киһиэхэ төрөөбүт дойду ахтылҕана, төрөөбүт дойдуга таптал баар. Ол да иһин, биһигин ыйаабыт төрүт сирин буора, сирэ-уота, ото-маһа киһиэхэ быдан тиийимтиэ буолар. Тоҕо диэтэххэ, бу киһи төрөөбүт алааһын отун-маһын кытта ис күүһэ сөп түбэһэр. Нууччалыы эттэххэ, «энергетиката».

— Дьаҥ өрө турбут кэмигэр дьон хото лимону, имбиир силиһин аска-үөлгэ тутталлар. Ууга, чэйгэ суурайан иһэллэр.

— Имбиир силиһин хаанын эргиирэ намыһах киһи туттара сэрэхтээх. Ону сэргэ, оҕо эмтэрэр, оҕо күүтэр ийэлэргэ көҥүллэммэт. Куртаҕа ыалдьар дьоҥҥо, эпэрээссийэ иннинэ эмиэ көҥүллэммэт. Оттон лимону киһи күннээҕи аһылыгар, чэйигэр буккуйан иһиэн сөп. Ол эрээри, куртаҕа ыалдьар киһиэхэ сэрэхтээх.

Хас биирдии саха киһитигэр «Отоһутум дневнигэ» туһалыа диэн эрэнэбин.

Ульяна Захарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска — aif.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0