Оту улуус таһыттан уонна атын нэһилиэктэн тиэйиигэ көмө көрүллүө

Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин сүөһүнү иитиигэ, племенной үлэҕэ департаменыгар түмүллэр суһал иһитиннэриинэн, быйылгы кыстыкка өрөспүүбүлүкэ бары киэптээх хаһаайыстыбаларыгар 188682 ынах сүөһү уонна 184735 сылгы иитиллэн тураллар. Онон былырыыҥҥы туһааннаах кэми кытта тэҥнээтэххэ, таҥнары түһүү кэнниттэн саҥа сылга аан маҥнай 1 тыһыынча кэриҥэ элбэх ынах сүөһүлээх үктэннибит. Сылгы ахсаана кэлиҥҥи сылларга эбиллэн иһэр тэтимин ыһыктыбата. edersaas.ru

Тохсунньу 11 күнүнээҕи чахчынан 230 хороҕор муостаах, 187 сыспай сиэллээх көнньүнэн өллүлэр. Ордук элбэх туһата суох хоромньу Мэҥэ Хаҥаласка (83 ынах сүөһү, 27 сылгы), Кэбээйигэ (21, 12), Ньурбаҕа (20, 10), Дьааҥыга (19, 15) таҕыста. Сылгыга ыарахан дьыл буолуохтааҕа күһүн эрдэттэн биллибитэ. Билигин эбии аһылыкка 24972 сылгы, ол эбэтэр кыстыыр төбөттөн 13,5 бырыһыана киирэн турар. Ол иһигэр саамай элбэх Аммаҕа — 7123 (56 %), Чурапчыга — 5562 (32,7 %), Тааттаҕа — 2500 (17,4 %), Уус Алдаҥҥа — 2162 (15 %), Ньурбаҕа — 1656 (14,5 %), Үөһээ Бүлүүгэ — 1254 (15,4 %), Дьааҥыга — 1227 (15,7 %).

Көстөрүн курдук, Дьөһөгөй оҕотугар куһаҕан өттүктээх кыстык, сүрүннээн, илин эҥээрдээҕи улуустарга уонна Бүлүү сүнньүн сорох улуустарыгар сатыылаата. Ол төрүөтэ биллэр: сайын курааннаан, күһүн уһуннук ньиккирэччи ардаан баран, сир үрдүн тута килэччи тоҥорон кэбиспитэ, онтон хаар баччаҕа диэри аанньа түспэккэ, сир кырыһа мууһурбута көмүрүөтүйбэтэ итиэннэ хаар чараас буоллаҕына, сылгы тиритэ-хорута хаһан аһаабакка, тоҥор, ырыганныыр. Дьиҥэр, хаһан аһыыра даҕаны суох. “Өртөөһүнү бобоннор, сылгы мэччирэҥэ мэлийдэ” диэн сылгыһыттар айманаллара олохтоох. Сир-дойду бүтүннүү сэтиэнэххэ, кур лаҥхаҕа кубулуйда, кутуйах уйата буолла. Онтон ыарыы, ырыганнааһын көбөн тахсаллар.

Халыма эҥээригэр быйыл эмиэ үөтэтэ суох дьыл үүннэ. Орто Халымаҕа сыллааҕы орто нуорманы икки төгүл куоһарар хаар түстэ гынан баран, былырыыҥҥыттан икки бүк аҕыйах хаардаах. Күһүн дэлби сылыйан, ириэрэн, ол түмүгэр сылгы мэччирэҥэр уустук быһыыны-майгыны үөскэппитин таһынан күөллэр, өрүстэр баччаҕа диэри тыраахтары уйбат буоланнар, от тиэйиитигэр моһуоктары көрсөллөр. Иһитиннэриигэ ыйылларынан, былырыын айылҕа атаҕастаабыт Орто Халымаҕа 318, Абыйга 60 сылгы эбии аһатыыга тураллар. Эрдэ уу суолунан эбиэс тиэрдиллибит буолан, ити улуустарга арыый даҕаны холкулар.

Билиҥҥи ааҕыынан, дьыл баччатыгар сайын оттоммут оттон 68,4 бырыһыана хаалбыт. Ыйааһыныгар таһаардахха, 322053 туонна дороххой аһылык баар. Департамент салайааччытын солбуйааччы, быстах кэмҥэ э.т. Алексей Жирков иһитиннэрэринэн, Уус Алдан, Нам, Горнай, Өймөкөөн, Муома, Өлөөн, Орто Халыма, Абый, Бүлүү улуустарыгар уонна Дьокуускай хаһаайыстыбаларыгар от тиэйиллиэ. Маныаха, Алексей Дмитриевич этэринэн, оту тиэйии ороскуотугар улуус таһыттан тиэйиигэ 65, улуус иһигэр нэһилиэктэн нэһилиэктэн илдьиигэ 40 бырыһыаннаах толуйуу өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн көрүллэрэ күүтүллэр. Билигин эбиэскэ сайаапканы хомуйа олороллор. Улуустарга 708 туонна эбиэс хаалбыт, ол иһигэр бурдуктаах Аммаҕа 115 т туорах бурдуктаахтара бэйэлэригэр эрэ сөп буолуох курдук. Инньэ гынан, эбиэс Алтайтан тиэйиллэн, утары харчытыгар атыыланыа дииллэр.

Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru