Кэнники сылларга өрөспүүбүлүкэ араас улуустарын оскуолаларын бүтэрбиттэр бииргэ түмсэн, сомоҕолоһон үтүө дьыалаларга кыттыһаллар.
edersaas.ru
Өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын 1985 сыллаахха бүтэрбиттэр эмиэ мас олордуутугар 40-тан тахса, оттон Петр Бекетов пааматынньыгын тулатын ыраастааһыҥҥа 20-тэн тахса киһи кытынна.
1985 сыллаахха бүтэрбиттэр “Оскуоланы бүтэрээччи-85 САССР” диэн түмсүүлэриттэн 9 киһи мобильнай этэрээт тэринэн, от ыйын өҥүрүк куйаас күннэрэ сатыылаан турдахтарына, Дьокуускай-Горнай маршрутунан айаҥҥа туруннулар. Айаннарын сүрүн соруга — үтүө дьыала чэрчитинэн Горнай улууһун Маҕарас нэһилиэгэр олорор тыыл, үлэ бэтэрээннэрэ Варвара Николаевна уонна Егор Егорович Андреевтарга от үлэтигэр көмөлөһүү.
Сабыс-саҥа аспаалламмыт суолунан икки массыынанан айаннаан, тиийиэхтээх сирдэригэр кэллилэр. Ыалдьыттар сып-сап аһыы түһээт, оттуохтаах ходуһаларыгар аттаннылар.
Айанньыттар дьиҥнээх дэриэбинэ суолун дьэ, манна биллилэр. Оллур-боллур суоллаах, кыра массыына санаммат да сиригэр иномарка (суоппар — Слава) уонна УАЗ (суоппар – Андрей) массыыналарынан тиийэн кэллилэр. Хаһаайыттар кинилэр отууларыгар кыра массыына бу баар буола түспүтүттэн олус соһуйдулар. Оттон куорат дьоно оскуола үөрэнээччититтэн саҕалаан, 80-тан тахсыбыт кырдьаҕас киһиэхэ тиийэ саастаах дьон хонуктаан үлэлии сылдьалларын көрөн соһуйдулар.
Кэлбит дьонтон Андрей, Александр, Слава уонна Раиса кээһиигэ бардылар, 5 хаалбыт киһи мунньууга турунна.
“Оо, манна баар эбит: айылҕа мааныта, охсуллубут от сыта, түгэҕэ көстүбэт бугул, кээһиллибит улахан оттор, сахалыы күрүө-хаһаа, былыргы өтөх! Бу барыта биһиги харахпытыгар кэрэ көстүү буолан, оҕо сааспытын, төрөөбүт дойдубутун санатта. Өссө саамай умсугутуулааҕа — күөх хонуунан хааман истэхпитинэ, ырыаҕа ылланарыныы, охсуллубут от сыта муннубутугар саба биэрбитэ ама туохха тэҥнэһиэй? Хас биирдиибит сүрэҕин ортотунан ааста”, —— диэн көмөҕө кэлбит дьон санаалара бары биир буолла.
Күргүөмнээх үлэ саҕаланна… Мунньууга барбыттар: “Бүтэһигин кыраабылы хаһан туттубут этэй?” – диэн бэйэ-бэйэлэриттэн ыйыталастылар. Ким эрэ тохсус кылааһы бүтэрэр сылыгар туппут эбит – ол аата 35 сыл анараа өттүгэр. Ол да буоллар, оттууру сатаабат саха суох. Биир күннээх үлэ диэтэххэ, баһаам сири мустулар. Кээһиигэ кыттыспыт үс бухатыыр уол күүскэ турунан үлэлии сылдьалларын көрөн, кырдьаҕас аҕа олус астынна. Ити курдук, олохтоох дьон — устудьуон кыргыттар, аймах уолаттар бары холбоон үс улахан оту туруордулар.
Биллэрин курдук, дойду-дойду оттуур сирэ уратылаах. Көнө ньуурдаах хонууга оттуу үөрэммит Хаҥалас уолаттара дулҕалаах, уулаах сиртэн бугул таһалларын, онуоха кыракый отчуттар сатабылларын, күүстэрин, түргэн туттууларын сөрү диэн сөхтүлэр. “Кинилэртэн хаалсымаары үөһээ-аллараа турдубут ээ. Кыһыҥҥы “утуйуубутуттан” уһугуннубут, дьэ”, — диэн күө-дьаа кэпсэтэ сырыттылар. Кырдьаҕас отчут Егор Егорович оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ үөрэппитин көрөн куорат дьоно истэригэр ымсыыра да, хайҕыы да санаатылар.
Күүстээх үлэ быыһыгар сөтүөлээн ылан, тото-хана аһаан, күнүскү аһылыкка эттээх миин иһэн, суорат сиэн, күө-дьаа кэпсэтэн, күлэ-үөрэ хаадьылаһан олус астынан тарҕастылар. “Кылаабынайа, дьоммут үөрбүт сирэйдэриттэн, махтанар тылларыттан дуоһуйдубут – сорукпутун ситистибит”, — дэстилэр. Үлэ дьонугар айылҕа эмиэ махтанна. Сөтүөлүү баран иһэн массыыналарын үрдүттэн туруйалары көрөн, оҕолуу үөрдүлэр.
От күүстээх үлэтин умнубут, биир күн илистэ үлэлээбит дьон массыыналарыттан сырдык мичээрдээх түһээттэрин кытта кырдьаҕас ийэ Варвара Николаевна үүттээх чэйдээх, арыылаах алаадьылаах, сибиэһэй сүөгэйдээх остуолугар ыҥырда. “Кырдьаҕас киһи үөрбүт харахтара, долгуйбут туруга, махтанар тыллара бу баар этэ — хас биирдиибит үөрүүтэ. Кырдьаҕас ийэ өссө хас биирдиибитигэр кэһии туттартаан, суолга тахсан атаарда эбээт”, — диэн оскуоланы 1985 сыллаахха бүтэрбит дьон биир умнуллубат үтүө дьыалаҕа кыттыспыт үөрүүлэрин үллэһиннилэр.
Сомоҕолоһуу сылыгар тэриллибит “Оскуоланы бүтэрбиттэр-85 САССР” түмсүү биир уратытынан кинилэр араас улуустарга олорор дьону сомоҕолуур туһуттан, төрөөбүт күннэринэн (зодиагынан) кыра-кыра түмсүүлэри оҥорбуттар уонна төрөөбүт ыйдарыгар сөп түбэһиннэрэн араас тэрээһиннэри ыыталлар. Холобур, Горнай улууһугар от үлэтигэр тахсан үлэлээһин – араак (от ыйа) бэлиэлээлэхтэр көҕүлээбит тэрээһиннэрэ.
Онон, бу бөлөхтөргө 600-тэн тахса киһи социальнай ситимнэринэн күн аайы билсэ, сонуннарын атастаһа олорор.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru