Оскуола тутуутунан Саха сирэ Уһук Илин уокуругар инники күөҥҥэ сылдьар
Саха сиригэр сыллата уонтан итэҕэһэ суох оскуола тутуллар. Быйыл 15 оскуола, 3 салҕааһын үлэҕэ киирэрэ былааннанар. Дьээбэҕэ, Уһук Илин уокурук атын эрэгийиэннэрин кытта тэҥнээн көрүөҕүҥ.
Сахалин уобалаһыгар былырыын 910, 132 миэстэлээх оскуола, 295 миэстэлээх оскуола-уһуйаан үлэҕэ киирбит. 2022-2023 сылларга эбии биэс оскуоланы тутар былааннаахтар.
Онтон Амур уобалаһыгар 2025 сылга диэри эрэгийиэҥҥэ 6 оскуола тутуллуоҕа дииллэр. Итинтэн 2023 сылга үлэҕэ киириэ диэн былаанныыр кыһалара 1,5 тыһ. миэстэлээх эбит.
Аны бэйэбит курдук өрөспүүбүлүкэни — Бурятияны ылан көрүөххэ. Нэһилиэнньэтин ахсаана Саха сирин кытта араа-бараа эбит, Бикипиэдьийэҕэ ыйылларынан — 982 629 киһи. Биһиэхэ курдук оҕо төрөөһүнүн уонна ис миграция суотугар оскуола тиийбэтин кыһалҕата турар, ону ааһан үһүс симиэнэлээхтэр эбит. Саха сиригэр, дьолго, итинник кыһалҕа турбат.
Быйыл Улан Удэҕэ Бурятия Өрөспүүбүлүкэтигэр саамай улахан 1,3 тыһ. миэстэлээх оскуоланы саҥа үөрэх дьылын көрсө үлэҕэ киллэрээри сылдьаллар. 2024 сылга диэри, уопсайа, 14 оскуоланы тутар санаалаахтар.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр арыый чугас диэбит Уһук Илин эрэгийиэннэрин холобурдаатым. Итинтэн да көстөрүнэн, Саха сирэ оскуола тутуутунан (үөрэҕи суруйарым быһыытынан чопчу оскуоланы эрэ ылан көрдүм) инники күөҥҥэ сылдьар. Сыллата уонтан итэҕэһэ суох оскуоланы үлэҕэ киллэрэбит диэн өссө эрдэ туруоруллубут сорук туолан иһэр. Ону таһынан — уонунан уһуйаан.
Кэлин тыа сирдэригэр оскуола-уһуйааннар хото тутуллар буоллулар. Бу биһиги курдук тыйыс усулуобуйалаах, 9 сыл оттук сезоннаах сиргэ табыгастааҕынан биллэр. Быйыл Чурапчы улууһун Туора Күөл сэлиэнньэтигэр 90 миэстэлээх оскуола, 40 миэстэлээх оскуола-уһуйаан тутулла турар. Тутуу хаамыытын билсээри Хайахсыт нэһилиэгин баһылыга Тарас Тарасовы кытта сибээстэһэ сырыттыбыт:
— Нэһилиэк олохтоохторо саҥа оскуола, уһуйаан тутуутун кэтэспиттэрэ быданнаата. Күн бүгүн үлэлии турар оскуолабыт 1975 сыллаах дьиэ. Нэһилиэнньэбит ахсаана – 586 киһи.
Тыа сирин өрө тардар соруктаах “Комплексное развитие сельских территорий” судаарыстыбаннай бырагыраама былааннаммыта. 2019 сыллаахха Арассыыйа куонкуруһугар кыттан кыайан, Туора Күөл сэлиэнньэтигэр оскуола тутуутугар анаан үп көрүллүбүтэ. Уопсайа, 380 мөл. солк тутуу. Маны сэргэ, бырагырааманан дьоҕус оптуобус (микроавтобус) бэриллиэхтээх.
Тутуу былырыыҥҥыттан саҕаламмыта. Генеральнай бэдэрээтчитинэн “Стройгазсервис” ХЭУо, бэдэрээтчитинэн АО “ИФК” РФА-Инвест буолаллар. Бу сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр тутуутун барытын бүтэрэр соруктаахтар. Күн бүгүн тутуу 90-ча бырыһыана бүтэн, иһинээҕи үлэтэ эрэ хаалан турар. Үлэһит, тэрил барыта баар. Биригээдэлэр тус-туһунан эбээһинэстээхтэр: вентиляциятыгар, уотун тардыыга, ис өттүгэр бараанын оҥорууга, таһын бүрүйүүгэ…
Үөрэх дьиэтин тутуу ирдэбилэ үрдээн иһэр. Онон сибээстээн Санпиҥҥа олоҕуран, кыбадыраатынай миэтэрэтин оҕо ахсааныттан аттаран таһаараллар, онон кылаастара киэҥнэр. Кэлэн көрбүт дьон бары сөҕө көрөллөр, уһуйаан өттө эмиэ киэҥ. Барыта – ирдэбилинэн. Араас бэрэбиэркэлэр (тутуулар, үбүн көрөөччүлэр) тиһигин быспакка кэлэн көрөллөр, хонтуруоллууллар.
Маннык саҥа, баараҕай, сырдык, толору хааччыллыылаах дьиэҕэ оҕолор үөрэнэллэригэр, учууталлар үлэлииллэригэр санаалара кэлэригэр саарбахтааһын суох. Саҥа тутуу үлэҕэ киирэрин төрөппүттэр эмиэ тулуйбакка-тэһийбэккэ кэтэһэллэр”, — диэн нэһилиэк баһылыга кылгастык кэпсээтэ.
Хайахсыт оскуолата Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэрин Палаататын Бэрэссэдээтэлэ, СӨ үтүөлээх юриһа, бөдөҥ судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэл А.П.Илларионов аатын сүгэр. Быйыл кини алтынньы 18 күнүгэр төрөөбүтэ 80 сылын туолар. Онон хайахсыттар быйыл икки бүк үөрүүлээх тэрээһини бэлиэтииллэр.
Икки мэндиэмэннээх таас тутуу үөрэнэр кылаастардаах, успуорт уонна аактабай саалалардаах, лингафоннай хостоох, остолобуойдаах, бибилэтиэкэлээх, суунар хостоох, уолаттарга, кыргыттарга аналлаах мастарыскыайдаах, быраас хостоох буолара былааннанар. Уһуйаан түөрт бөлөхтөөх буолуоҕа, ону таһынан, мэтэдиическэй хос, муусука, гимнастика хосторо, буфет, о.д.а. баар буолуохтара.
Ити курдук тыа сиригэр таас тутуулар дьэндэһэллэрэ хараҕы үөрдэрин таһынан, хаачыстыбалаах үөрэҕи, сайдыылаах ыччаттар үүнэн тахсалларын мэктиэлиир.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru