Орнитолог Мария Владимирцева: “Биһиги сүрүн сорукпут – сэдэх уонна сүтэн эрэр көтөрдөргө куттал суоһуурун аччатыы”

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Арктика сиригэр-уотугар сымыыттыыр көтөрдөр олус уратылар уонна аан дойду научнай уопсастыбатын болҕомтотун тардаллар. Манна эрэ көтөрдөр бэйэ-бэйэлэрин угуйсан көтүүлэрин көрүөххэ, туундара зонатыгар уйаланар чыычаахтар ырыаларын истэр, сымыыттан саҥа тахсыбыт оҕолорун иитэллэрин, балар улаатан кынаттарыгар уйдаралларын кэтээн көрүөххэ сөп.

Манна ааспыт үйэ саҕаланыытыгар эрэ уйалара булуллубут үрүҥ тумустаах куоҕас, кыталык, мороду, тэкэ хопто уо.д.а. күн сирин көрөллөр.

Аллайыаха улууһугар билигин үлэлии олорор “Кыталык” национальнай паарка оройуонугар Норуоттар икки ардыларынааҕы орнитологическай чинчийиилэр 1980-с сыллар бүтүүлэриттэн ыытыллаллар. Бу кэмтэн ыла Саха сирин орнитологтара Америка, Япония, Германия, Кытай учуонайдарын уонна айылҕа харыстабылын диэйэтэллэрин кытта кэккэ научнай-чинчийэр бырайыактары ыыттылар, бу көмөтүнэн хас да көрүҥ көтөрдөр миграциялыыр суолларын чопчулаатылар, ол иһигэр муора кустара, Канада туруйатын, быытта куба, кыталык Илин Сибиирдээҕи популяциятын уйаланар, айанын кэмигэр тохтоон ааһар уонна кыстыыр сирэ-уота биллибитэ.

Орнитологияҕа тутаах суолталаах ууга-бадарааҥҥа сылдьар үгүс көтөрдөр төрүүр-ууһуур, миграциялыыр уонна кыһын кыстыыр сирдэрэ ураты харыстанар эрэсииминэн көмүскэллээхтэр. Кэмигэр ылыныллыбыт уонна научнай түмсүүлэр, судаарыстыбаннай былаас уорганнарын, норуоттар икки ардыларынааҕы айылҕа харыстабылын тэрилтэлэрин көмөлөрүнэн  1990-с сыллартан билиҥҥи кэмҥэ диэри кыталык Илин Сибиирдээҕи популяциятын ахсаана 2000-3000-тан 5,5 тыһыынчаттан тахсаҕа диэри элбээтэ. 1990с сыллар бүтүүлэриттэн, 2000 сыллар саҕаланыыларыттан быытта куба уона Канада туруйатын ахсаана элбиирэ, ону тэҥэ Канада туруйата арҕаа хайысхаҕа уйаланыыта бэлиэтэммитэ.

Билигин “Кыталык” национальнай паарка орнитологтара уйаҥ туундара тулалыыр эйгэтигэр тахсар уларыйыыларга уопсай сыанабылы-өйдөбүлү ылар туһугар паарка атын научнай сотрудниктарын кытта бииргэ үлэлииллэр.

Орнитолог, биологическай наука хандьыдаата, “Кыталык” НП  уонна РНА Сибиирдээҕи салаатын Ирбэт тоҥ биологическай проблемаларга институтун чинчийиилэргэ лабораториятын научнай сотруднига Мария Владимирцева маннык кэпсээтэ:

—Туундара түөлбэтигэр үгүстүк хагдаҥ эһэ уонна сиэгэн сылдьаллара бэлиэтэнэр, балар сэдэх көтөрдөр сымыыттарын уонна оҕолорун сииллэрин таһынан сымыыт баттааччылары уонна оҕолоох көтөрдөрү уйгуурдуохтарын сөп. Туундара үүнээйитигэр эмиэ уларыйыылар бэлиэтэнэллэр, этномологическай фаунаҕа эмиэ, бу түмүгэр туундара көтөрдөрүгэр эмиэ охсуулаах буолар. Билигин биһиги килиимэт сылыйыытыттан сылтаан Арктика уйаҥ экологиятыгар тахсар уларыйыылары  көрөбүт. Биһиги бастакы уочараттаах сорукпут – тахсар түгэннэри кэтээн көрөн, сэдэх уонна сүтэн-симэлийэн эрэр көтөрдөргө куттал үөскүүрүн аччатыыга бары кыаллары оҥоруу.

Маны сэргэ туундара түөлбэтигэр кэнники сылларга тайҕа сиригэр көстөр ууга-бадарааҥҥа сылдьар уонна барабыайдыҥы көтөрдөр көрүҥнэрэ көстөллөр. Уйа туттуулара бу көрүҥ хоту хайысхаҕа хамсаан эрэрин туоһулуур. Уонна Саха сирин аныгы орнитологиятын эмиэ интэриэһиргэтэр уонна бу дьикти көстүү туохтан сылтаан тахсыбыт биричиинэлэрин үөрэтэргэ угуйар.

Хаартысканы: Хонуутааҕы лабораторияҕа. М.Владимирцева ыытта

Бэлэмнээтэ Женни Стрюкова

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0