Былырыын өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастаан “Онкопоиск” диэн аахсыйа ситиһиилээхтик ыытыллыбыта. Аахсыйа үтүө түмүктэрдээх буолбута. 62 тыһыынчаттан тахса киһи чинчийиини ааспыттара, олортон 2 тыһыынча киһиэхэ искэн баар буолуох сибикитин буланнар, салгыы сиһилии чинчийиигэ ыыппыттара. Ону тэҥэ, 9 улууска искэни эмтиир, булар амбулаторнай кииннэр арыллыбыттара.
Быйыл атырдьах ыйын 11 күнүттэн “Онкопоиск” уларыйан, пилотнай бырайыак быһыытынан саҥалыы үлэтин саҕалаата. Бу кэмтэн номнуо 800-тэн тахса киһи скрининговай анкетаны ааспыта, кинилэртэн 8,9%-рын искэни сибикилээн, кыра дозалаах көмпүүтэринэн томографияҕа, салгыы онкологтарга чинчийтэрэ ыыппыттара.
Бырайыак Саха сирин уратытын учуоттаан оҥоһуллубут. Өрөспүүбүлүкэҕэ саамай элбэхтик дьон олоҕун илдьэ барар искэн 6 көрүҥэр скрининг оҥоһуллар: тыҥа, быар, колоректальнай искэн, эр дьоҥҥо предстательнай былчархай, дьахталларга эмиий уонна киэли искэнин чинчийэллэр. Билиҥҥитэ, тыҥаны чинчийии оҥоһуллар, атыттара алтынньыттан киириэхтээхтэр. Сыыйа поликлиникалар кыттыһыахтаахтар.
Балаҕан ыйын 8 күнүгэр диэри тыҥаҕа 346 киһи анкетаны толорбут. Ол түмүгүнэн 112 киһини көмпүүтэринэн томографияҕа түһэргэ уонна онкомаркеры туттарарга ыыппыттар. Бу томография кыра дозалаах буолан, организмҥа улахан дьайыыта суох эрээри, тыҥаҕа кыра да кэһиллии баарын булар. Тыҥа искэнин буларга саамай көдьүүстээх ньыма буолар.
10 киһиэхэ искэн баарын сибикилээн, онкологическай диспансерга ыыппыттар. Ону таһынан 1 киһиэхэ тыҥаҕа олохсуйбут ыарыыны, 7 киһиэхэ иһии (воспаление) баарын булан, поликлиникаларга эмтэнэргэ ыыттылар. 8 киһиэхэ онкомаркер көрдөрүүтэ үрдүк буолан тахсыбыт. Кинилэртэн 3 киһини онкомаркерга хос чинчийиигэ ыыппыттар, 2 киһи номнуо онкодиспансерга киирбит.
РФ доруобуйа харыстабылыгар министиэристибэтин хамыыһыйата кэлэ сылдьан, бу бырайыагы үрдүктүк сыаналаабыта.
Билиҥҥитэ бырайыак Дьокуускайга, куорат аттынааҕы Табаҕа, Кангалассы сэлиэнньэлэргэ эрэ үлэлиир, сыыйа атын улуустарга эмиэ тарҕаныаҕа. Ким баҕарар кыттар кыахтаах.
Сүрүн сорук — ыарыыны эрдэттэн булуу
“Доруобуйа харыстабыла” национальнай бырайыак “Искэн ыарыыларын утары” эрэгийиэннээҕи бырагырааматын чэрчитинэн, Дьокуускайдааҕы онкологическай диспансер уонна СӨ доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ “Онкопоисксаха.рф” пилотнай бырайыагы үлэлэттилэр.
Бырайыак сүрүн соруга – искэн ыарыыны эрдэттэн булуу, диагноһун туруоран, эмтээһини уталыппакка саҕалааһын. Биллэрин курдук, искэн үгүс көрүҥэр киһи билбэккэ сылдьан, ыарыыны баалатан кэбиһэр. Онон эмтэнэн үтүөрүөн сөптөөх хаарыан бириэмэтин куоттарар. Эрдэ биллибитэ буоллар, төһөлөөх киһи олоҕо быыһаныах этэй? Бу ураты бырайыак дьон олоҕун быыһыырга туһуламмыт, искэн ыарыы ахсаанын аҕыйатар сыаллаах.
Тоҕо “пилотнай” диэн ааттаммытый? “2019-2024 сс. Искэн ыарыыларын утары охсуһуу” өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама чэрчитинэн оҥоһуллубут сабыс-саҥа бырайыак буоларынан, хайдах үлэлиирин, үтүө, мөкү өрүттэрин тургутан көрүөхтэрэ.
Хайдах үлэлиирий?
Аан бастаан ким баҕалаах Онкопоисксаха.рф саайтка киирэн, эбэтэр төлөпүөҥҥэ сыһыарыыны хачайдаан, регистрацияланан баран, анкетаны толорор. Ыйытыыларга хоруйдаабытыҥ кэннэ, бырагыраама искэн баар буолуон сөбүн быһаарар. Эбии чинчийии наада буоллаҕына, онкодиспансерга тиийэр бириэмэтин киһи бэйэтэ талар. Манна тиийэн кини лабораторнай, инструментальнай чинчийиини, онкомаркеры, УЗИ-диагностиканы, томографияны ааһыан сөп.
Үгүс дьон искэн, онкология диэн тыллары истиэн да куттанар, эгэ, онкодиспансерга баҕа өттүнэн барыа дуо? Ол эрээри, куттаммыта буолар манна оруна суох: өскөтүн, онкодиспансерга ыҥырбыт буоллахтарына, хайаан да искэн баар диэн буолбатах. Искэн үөскүөн сөп диэн сибики баар буоллаҕына, баран чинчийтэрэр, бэйэ доруобуйатыгар эрэллээх буолар ордук буолбатах дуо? Сыаната – эн олоҕуҥ… Бу чинчийии барыта босхо оҥоһуллар.
Анкетаны толорооччу дааннайдара тус кэбиниэккэ хараллаллар. Онон онлайн-эрэсиимҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн мониторинг ыытан, ыарыы каартатын оҥоруохха сөп. Оттон сыһыарыы туһанарга табыгастаах. Манна диэн эттэххэ, томографияҕа түһэр буоллахха, таарыччы коронавирус баарын-суоҕун эмиэ бэрэбиэркэлиир. Онон икки куобаҕы өлөрүөххэ сөп.
Мин бэйэм эмиэ бу анкетаны аастым. Кистээбэккэ эттэххэ, бастаан дьулайа санаатым. Арай, туох эрэ сибики баар буоллун? Ол эрээри, туох да уустуга суох эбит. Бастаан регистрацияланаҕын, СНИЛС, ОМС полиһын нүөмэрдэрин суруйаҕын. Барыта 6 судургу ыйытыылаах (“Табахтыыгын дуо?”, “Хаанынан силлиигин дуо?”, о.д.а.). Ол эбэтэр, тыҥаҕа ыарыы олохсуйбутун сабаҕалыыр ыйытыылары биэрэллэр эбит.
Бастаан бу ыарыы туһунан информация биэрэллэр. Холобур, ыарыы туохтан үөскүүрүн, табах оруолун, томографияҕа кимнээх түһүө суохтаахтарын, о.д.а.
2019 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ 401 киһи тыҥа искэнинэн ыалдьыбыт. Ыарыы I-II стадияҕа — 24,4%, III стадияҕа – 35,8%, IV стадияҕа – 39,7% булуллубут. Диагноз туруоруллуоҕуттан сыл иһигэр пациент 55,9%-на өлбүт.
Эмиий искэнэ 2019 сыллаахха 275 дьахтарга булуллубут. I-II стадияҕа – 67,3%, III стадияҕа – 22,8%, IV стадияҕа – 9,9% булбуттар. Бастакы сыл иһигэр 4,5% пациент өлбүт.
Бу сыыппаралар ыарыыны эрдэ булуу хайдах курдук суолталааҕын көрдөрөллөр. Онон, күндү ааҕааччылар, саайтка киирэн, бэрэбиэркэлэниҥ, доруобуйаҕытын көрүнүҥ!
Ангелина Васильева, «Саха сирэ», edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн.
Сыыппара
964 330 киһи өрөспүүбүлүкэҕэ олорор.
12 881 киһи искэн ыарыы учуотугар турар.
1250 кэриҥэ киһи сыллата тыына быстар.
Эспиэр санаата
Дьон интэриэһэ күүһүрэн иһэр
Татьяна Николаева, онкодиспансер кылаабынай бырааһын солбуйааччы:
— Бүтэһиктээх диагноз толору чинчийии кэнниттэн эрэ туруоруллар да буоллар, бу бырайыак искэни эрдэттэн буларга үчүгэй ньыма быһыытынан бэйэтин көрдөрдө.
Бу бырайыак өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, атын да эрэгийиэннэргэ ураты, сонун. Аан бастаан маннык көдьүүстээх уонна табыгастаах ньыма айылынна. Ханнык баҕарар төлөпүөнтэн, көмпүүтэртэн хаһан баҕарар киирэн, анкетаны толорон, доруобуйа туругун бэрэбиэркэлэниэххэ сөп. Онон дьон интэриэһэ күн-түүн улаатан, күүһүрэн иһэр.
Ыспыраапка
Онкологическай диспансер – улахан дьоҥҥо искэн ыарыылары эмтиир соҕотох анал тэрилтэ. Симиэнэҕэ 144 киһини көрөр поликлиникалаах, 195 куойкалаах стационардаах (ол онтон 90 куойка – хирургическай, 105 – терапевтическай хайысхалаах). Сыллата 15 тыһыынчаттан тахса пациены көрөр, 2,5 тыһыынча эппэрээссийэни оҥорор.