Олохтоох авиация сарсыҥҥы саҕахтара… Сайдыыны «Якутия» авиахампаанньа атахтыыр дуо?
Кэлиҥҥи кэмҥэ киһи сөмөлүөтүнэн да көтүөн куттанар буолла. «Sukhoi Superjet 100» Шереметьево аэропуорка саахалланан, умайан тахсыаҕыттан бу көтөр аалга дьон итэҕэлэ биллэ түстэ. Эмиэ бу сөмөлүөт былырыын Дьокуускайга шассита тостон, аэропуорт сабыллан, улахан аймалҕан тахса сылдьыбыта. Ол эрэн, официальнай чинчийии бүтүөн иннинэ «Якутия» авиахампаанньа бу сөмөлүөтү тохтотор туһунан быһаарыныы ылына илик. 2018 сылга олохтоох авиахампаанньа бас билиитигэр уопсайа түөрт «Sukhoi Superjet 100» баар этэ, ол эрэн билигин иккитэ рейсэҕэ тахсар диэн этэллэр. Бу сөмөлүөт Новосибирскайга, Владивостокка, Хабаровскайга, Улан Удэҕэ о.д.а. Уһук Илин уонна Сибиир куораттарыгар, Сеулга көтөр.
Аны улуустарга дьону таһар АН-24 сөмөлүөттэр ааспыт үйэттэн сири-сибиири бараабыт, айан бөҕөнү айаннаан илистибит, тырыттыбыт, эргэрбит-элэйбит көрүҥнээхтэр. Ойоҕос эркиннэрэ салгын сиэн саһаран, киртийэн, харааран хаһан да сууллубатах, саҥардыллыбатах көрүҥнээхтэр. Былырыын Сааскылаахха көтөрбөр шасси уктар уонна пропеллер эрийэр тимир куорпуһа буолталарынан эриллибитэ дэлби салыбыраан субу төлө барыах курдук мөхсөрө.
1959-1979 сылларга оҥоһуллубут эргэрбит тиэхиньикэ хаһан саҥардыллыай? Билигин оҕолор каникуллара, төрөппүттэр уоппускалара саҕаланан, соҕуруу сынньана, санаторийга эмтэнэ, чэбдигирэ барааччы ахсаана биллэ элбиэҕэ. «Якутия» авиахампаанньа сөмөлүөттэрэ субу-субу алдьанан, рейстэр хойутаан, дьон 2-3 түүн аанньа утуйбакка аэропуорка олорон эрэйи көрөр түгэннэрэ эмиэ баар. Оттон билигин балаһыанньа хайдаҕый? Бу сытыы боппуруостары ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Түмэн «төгүрүк остуолугар” салгын тырааныспарын үлэһиттэрэ уонна норуодунай дьокутааттар мустан дьүүллэстилэр.
Көтөр тиэхиньикэни саҥардыы
Сахабыт сиригэр 40-н тахса сыл эрэллээхтик көппүт АН-24/26 сөмөлүөттэри 2021 сылтан сыыйа-баайа тохтотон, 2026 сылга диэри барыларын «биэнсийэҕэ» таһаарыахтара. Эргэрбит тиэхиньикэни 68 миэстэлээх Ильюшин собуотугар оҥоһуллубут «ИЛ-114» саҥа сөмөлүөт солбуйуо. «Полярные авиалинии» этэринэн, биир оннук сөмөлүөт сыаната – 1 миллиард солкуобай.
Отучча сыл көппүт АН-2 сөмөлүөттэри эмиэ тохтотуохтара. Аны аҕыйах сылынан 9-19 миэстэлээх ТВС-2ДТС «Байкал» кэлиэ. Бу саҥардыллыбыт тиэхиньикэ “антошкатааҕар” аҕыйах уматыгы сиир, 1200 килэмиэтирдээх сиргэ 3,5 туонна таһаҕаһы тиэйэр кыахтаах. «Байкал» 4500 килэмиэтиргэ тиийэ хаары-ардаҕы, тыалы аахсыбакка көтүөн сөп, хотугу эргимтэҕэ сылаас ангарга наадыйбат. «Байкалы» 2022 сылтан Улан-Удэ собуотугар оҥоруохтара. МИ-8 бөртөлүөттэри уһук хоту иҥнибэккэ көтөр «АНСАТ» уонна МИ-8 МТВ солбуйуо.
1 миллиард сыаналаах сөмөлүөт
8 миэстэлээх «АНСАТ» бөртөлүөтү атыылаһарга 250 мөлүйүөн солкуобай, «ИЛ-114» — 1 миллиард ирдэнэр. Ол иһин полярниктар өрөспүүбүлүкэттэн үп-харчы өттүгэр судаарыстыбаннай мэктиэ көрдүүллэр.
Тэрилтэ салайааччыта Семен Винокуров дьоҕус авиацияҕа кэлиэҕиттэн балаһыанньа тупсан, 2018 сылы 18 494 тыһыынча солкуобай ыраас барыстаах түмүктээбиттэр. 2017 сылы кытта тэҥнээтэххэ, авиахампаанньа барыһа 96% үрдээбит. Ол эрэн, полярниктар «Якутия» авиахампаанньа кынатын иһигэр сылдьар буоланнар, бааннар кирэдьиит биэрэртэн туттуналлар эбит. 2018 сыл түмүгүнэн «Якутия» авиахампаанньа 1,75 миллиард солкуобай ночоокко тахсыбыт. 2019 сыл саҥатыгар 9,2 миллиард иэстээх, кирэдьиит уонна сойуом аҥаардас бырыһыанын төлөбүрэ сыл ахсын 600 мөлүйүөн солкуобайга тиийэр.
Лүөччүк хамнаһа – 500 тыһыынча солкуобай
Авиахампаанньа ночоотун уматык сыаната, лүөччүктэр хамнастара үрдээбитинэн, солкуобай куурса мөлтөөбүтүнэн, тарыып дьиҥ ороскуокка эппиэттэспэтинэн быһаарар. Эһиги бары сөҕүөххүт эрээри, ыраах (Москваҕа, Сочига, омук сиригэр) көтөр лүөччүктэр хамнастара 500 тыһыынча солкуобай. Уоппускаларын төлөбүрэ кырата мөлүйүөн буолуохтаах. Уонна билиэт сыаната авиахампаанньа ороскуотугар эппиэттэспэт дииллэр. Өрөспүүбүлүкэ иһигэр көтөр лүөччүктэр уонна бөртөлүөччүктэр арыый кыраны — ыйга 200 тыһыынча иһинэн ылаллар.
Оттон Саха сирин олохтоохторо, боростуой дьон үгүстэрэ 40 тыһыынча иһинэн-таһынан хамнастаахтар. Аны атырдьах ыйыгар Москваҕа билиэт сыаната биир уһугар 50 000 солкуобайга тиийэр, кэлэ-бара биир киһиэхэ 100 000 солкуобайдаах билиэти ыксаатаххына, син биир ыларгар тиийэҕин. Өрөспүүбүлүкэ ис уонна тас өттүгэр салгын тырааныспарынан дьону таһарга мөлүйүөнүнэн суумалаах субсидия сыл ахсын көрүллэр даҕаны, үлэһит киһи онно сааһынан хайдах да хапсыбат.
Улууска аэропуортары оҥоруохтара
Өрөспүүбүлүкэҕэ 32 аэропуорт баарыттан 9 эрэ (Алдан, Бүлүү, Мииринэй, Нерюнгри, Полярнай, Таалакаан, Тиксии, Чокуурдаах, Дьокуускай) сөмөлүөт түһэр-көтөр балаһата кытаанах аспаал бүрүөһүннээх. Атыттар ардах түстэ да, бырыы-бадараан оборчотугар хам ылларан, туох да тиэхиньикэ сатаан сылдьыбат. Хаһан эрэ, өссө Сэбиэскэй кэмҥэ тутуллубут аэровокзаллар эмиэ эргэрэн бүтээхтээтилэр.
Онон 2024 сылга диэри улуустарга аэропуорт ситимин саҥардарга, сөмөлүөт түһэр-көтөр балаһатын аспааллыырга 28,2 миллиард солкуобай үп көрүллүөҕэ. 2019 сылга Нерюнгри, Өлүөхүмэ, Эдьигээн, Үөһээ Бүлүү, Полярнай, Маҕан, Уус Ньара аэропуортарыгар үлэ саҕаланыаҕа. Ньурба, Черскэй, Хаандыга, Белай Гора, Депутатскай, Сангаар, Бүлүү саҥардан оҥоруу былааныгар 2021 сылга киирбиттэр.
Хомойуох иһин, үс улуус ити бырагыраамаҕа хапсыбатылар. Зырянкаҕа өрүс сүнньэ уларыйан, аэродромҥа уу чугаһаан, биэрэк сиҥнэ турар. Онон саҥа аэропуорт уу ылбат сиригэр көһүөн наадатын «Хотугу аэропуортар» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Вадим Волков эттэ. Ленскэй уонна Сааскылаах аэропуортарын ардах түстэҕинэ эмиэ уу ылара бэлиэтэннэ. АН-24, АН-26 авиацияттан таҕыстаҕына, сайыҥҥы кэмҥэ бу хайысханан сөмөлүөт көтүүтэ хааччахтанар кутталлаах.
Түмүк
2014-2018 сылларга «Якутия» авиахампаанньаны өйүүргэ судаарыстыбаннай мэктиэ, субсидия быһыытынан 12 миллиард солкуобай, «Полярнай авиалинияҕа» 2 миллиартан ордук көрүллүбүтэ. Оттон билигин ороскуоту кыччатарга икки хампаанньа 2032 сылга диэри стратегияларын оҥоруохтаахтар.
Салгын тырааныспарын саҥардарга биир сөмөлүөт – 1 миллиард солкуобай сыаналаах, онон судаарыстыба салгыы көмө харчы уктаҕына биирдэ авиация сайдар кыахтаах. Лүөччүк үлэтэ, биллэн турар, ыарахан, улахан эппиэтинэстээх, сылаалаах эрээри, тэрилтэҕэ харчы тиийбэт түгэнигэр хамнаһы 500 тыһыынчаҕа диэри үрдэтэ олороллоро дьикти. Ити сөмөлүөтүнэн көтөөччүлэр үгүстэрэ 40 тыһыынча хамнастаахтар. Маннык тэҥэ суох балаһыанньа тоҕо кэҥээн-тэнийэн иһэрий?
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru