Сунтаар улууһун биир кырдьаҕас, баай историялаах, ырыаҕа ылланар кэрэ айылҕалаах, ытык сирдэрдээх Күүкэй нэһилиэгэр ыраахтан-чугастан эдэр ыччат муһунна.
Манна сэттис төгүлүн «Патриот» оонньуу ыытылынна. Байыаннай күрэхтэһиини ыыта сунтаардар биир дойдулаахтара: «Патриот» уопсастыба бэрэссэдээтэлэ, РФ юстициятын сүбэһитэ, юстиция полковнига, СӨ үтүөлээх юриһа Михаил Люй Ден, кини солбуйааччыта Зинаида Игнатьева, «Кыһыл Знамя» уордьан кавалера Усементай Алексеев Дьокуускайтан кэлбиттэр. Кинилэри кытары «Патриот» байыаннай оонньууну анаан-минээн сырдата РФ Оборонатын министиэристибэтин «Красная звезда» хаһыатын Арҕааҥҥы байыаннай уокурукка анал кэрэспэдьиэнэ, иккис рангалаах хапытаан Константин Лобков кэллэ.
Тэрийээччилэр Дьокуускайтан айаннаан иһэн, Бүлүү, Ньурба, Сунтаар улуустарыгар араас көрсүһүүлэргэ кыттан аастылар (Үөһээ Бүлүүгэ төннөн иһэн сырыттылар). Бочуоттаах ыалдьыттары улуус баһылыктара, солбуйааччылара улуустар кыраныыссаларыгар сүүрбэччэ киһилээх дэлэгээссийэнэн (ол иһигэр казачество бэрэстэбиитэллэрэ) кэлэн, сахалыы сиэр-туом быһыытынан, алгыстаах алаадьынан айах тутан көрүстүлэр. Баһылыктар ыраахтан кэлбит ыалдьыттар дьоруойдарга анаммыт аллеяҕа уонна сквердэргэ, мусуойдарга, уо.д.а. кэрэ-бэлиэ сирдэргэ сырытыннардылар.
* * *
Күүкэйгэ буолбут«Патриот» Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, ССРС норуотун үөрэҕириитин туйгуна, САССР үтүөлээх учуутала, Сунтаар улууһун уонна Кутана нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, билигин Дьокуускайга олорор Василий Александров чиэһигэр ыытылынна.
Тэрээһин кыттыылаахтарын Сунтаар улууһун баһылыгын солбуйааччы Николай Александров, Күүкэй нэһилиэгин баһылыга Федор Федоров, Күүкэй оскуолатын дириэктэрэ, оонньуу кылаабынай судьуйата Егор Алексеев, «Патриот» салайааччыта Михаил Люй Ден, улуус бэтэрээннэрэ, «Патриот» улуустааҕы салаатын салайааччылара уо.д.а. эҕэрдэлээтилэр.
Күрэскэ Үөһээ Бүлүү улууһун Маҥаас, Сунтаар улууһун Күүкэй, Элгээйи уонна Сиэйэ орто оскуолаларыттан түөрт хамаанда кытынна. Кыттааччылар 8 көрүҥҥэ, ол иһигэр аптамааты хомуйууга уонна ыһыыга, дойду историятын билиигэ, биатлоҥҥа, о.д.а. күөн көрүстүлэр. Оонньуу түһүмэхтэригэр хоһоон айан дорҕоонноохтук ааҕыы киллэриллэн биэрбит.
Уопсай түмүгүнэн, бастакы миэстэҕэ – Күүкэй, иккискэ – Сиэйэ, үһүскэ – Элгээйи, төрдүскэ Маҥаас оскуолалара таҕыстылар. Кыайыылаахтар уонна кыттааччылар «Океан» лааҕырга путевканан, тэлэбиисэринэн, принтеринэн, олоххо-дьаһахха, булка-алка туттуллар араас тиэхиньикэнэн наҕараадаланнылар уонна харчынан бириэмийэлэри туттулар.
Киэһэ Зинаида Игнатьева хомуйан оҥорбут ««Дьоҥкуодумалар – дойду көмүскэлигэр» кинигэтэ сүрэхтэннэ. Кинигэҕэ Василий Александров төрөөбүт дойдутуттан, Дьоҥкуодума күөлүттэн, дойдуларын көмүскүү барбыт хорсун буойуттар тустарынан кэпсэнэр.
Максим Данилов, Сиэйэ орто оскуолатын «ВДВ» байыаннай патриотическай кулуубун салайааччыта, ОБЖ учуутала:
– Биһиги кулууппут 2002 сылтан тэриллэн үлэлиир. «Снежный барс», «Патриот» улуустааҕы уонна зонатааҕы оонньууларга куруук миэстэлэһэбит. Бу да сырыыга, дьиҥэр, хас да көрүҥҥэ инники миэстэлэргэ испиппит. Ол гынан баран, биатлоҥҥа мөлтөөн биэрэн, күүкэйдэртэн биир очконан хаалан, иккис миэстэ буоллубут.
Александр Неустроев, Сунтаар с. оскуола иннинээҕи саастаах оҕолорго патриотическай иитиини сүрүннээччи:
— Оҕону, ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитиигэ тыҥааһыннаах бириэмэ кэлэн турар. Уол оҕо биир сыллаах аармыйа иннинэ эдэр байыас кууруһун хайаан да барыахтаах. Маннык оонньуулары байыаннай-патриотическай иитиини күүһүрдээри уонна байыаннай идэни таларыгар көмөлөһөөрү ыытабыт. Эдэр киһи эт-хаан өттүнэн эрчиллэн, бэйэтин таһымын бэрэбиэркэлэнэр. Сүүрбэччэ сыл ОБЖ (основы безоспасности жизнедеятельности) оскуолаҕа үөрэтэн кэллим эрээри, олохтоох, дириҥ бэлэмнэниини биэрбэт, түһүмэх эрэ быһыытынан киирэ сылдьар. Ол иһин, урукку курдук, начаалынай байыаннай бэлэмнэниини (НВП) предмет быһыытынан киллэрэри туруорсабыт.
Игорь Данилов, Сунтаар улууһун байыаннай комиссара:
— Бу оонньуу инникитин өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнанар кэскиллээх. Быйылгы оонньууга Бүлүү, Ньурба улуустарыттан кэлэн, зонатааҕы диэн ааттаныахтааҕа. Ону күн-дьыл туруга мөлтөөн, улахан силлиэ түһэн, атын улуустарбыт кыайан кэлбэтилэр.
«Патриот» байыаннай оонньуу – оҕону патриотическай тыыҥҥа иитии биир көрүҥэ. Холобур, ити аптамааты ыстылар-хомуйдулар. Онно судьуйалаабыт киһи быһыытынан эттэхпинэ, аармыйаҕа сулууспалыырга олох бэлэм оҕолор сылдьаллар. Оннооҕор кыргыттар түргэнник ыһалларын-хомуйалларын көрөн бэйэм сөхтүм. Байыаннай-патриотическай үөрэҕи нэһилиэктэр уонна дьаһалталар өйүүллэрин көрдүм.
Эдэр киһи мантан сиэттэрэн, салгыы байыаннай идэни да талыан сөп. Биһиги улууспутуттан Арассыыйа куораттарыгар сылга 1-2 оҕо байыаннай үөрэххэ киирэр.
«Патриот» байыаннай-спортивнай оонньууну тэрийээччилэр Михаил Люй Ден, Усементай Алексеев, Зинаида Игнатьева миэстэтигэр тиийэн хайдах үлэлииллэрин-хамсыылларын, күн солото суох түбүгүрэллэрин илэ харахпынан көрдүм. Уонна: «Үөһээттэн туох да өйөбүлэ суох, ыччат туһа диэн баҕа өттүлэринэн үлэлиир бэйэлэрэ Патриот дьон эбиттэр», – диэн сөҕө санаатым.
ЫСПЫРААПКА:
«ПАТРИОТ» байыаннай-спортивнай күрэс аан бастаан 2013 с. буойун-учуутал, САССР үтүөлээх учуутала, Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнэ, «Кыһыл Сулус», «Аҕа дойду Улуу сэриитин» I истиэпэннээх уордьаннарын кавалера Иван Яковлев аатынан ыытыллыбыта. Байыаннай-спортивнай оонньуу Иван Макарович начаалынай байыаннай бэлэмнэниини уопсай үөрэхтээһин оскуолаларыгар салгыыр туһунан санаатын олоххо киллэрэр соруктаах тэриллибитэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Усементай АЛЕКСЕЕВ түһэриилэрэ