“Биэнсийэлээх” диэн өйдөбүлү биһиэхэ сэбиэскэй былаас үөдүппүтэ. Былыр кырдьаҕас дьону ыччаттара иитэр эбээһинэстээхтэрэ, ыччата суохтар кумалаан буолан, нэһилиэк көрүүтүтүгэр-истиитигэр киирэллэрэ.
edersaas.ru
Киһини кытары бастаан билсиигэ: “Кимтэн кииннээххиний, хантан хааннааххыный?”— диэн ыйытыллара. Атыннык эттэххэ, төрүт-уус быһаарар оруоллааҕа. Дьэ ити иһин төрөппүт оҕотун кэскиллээх удьуорга тиксэрэ сатыыра. Удьуордааһын диэн киһи олоҕун дьылҕатын быһаарар өйдөбүл итиэннэ өбүгэлэртэн бэриллибит дьоҕур тускула. Олоххо араас хайысхалаах дьоҕурдаах дьон элбэхтэр. Онтукалара хааннарын нөҥүө тарҕыыр айылҕалаах. Ыччат уонна кинилэр кэскиллэрэ үөскээһинэ, сайдыыта олох туругун кытары сибээстээх.
Олох иннин диэки сайдар. Материальнай баай-дуол саҥа технологияларынан, ньымаларынан оҥоһуллар, тупсарыллар. Саҥа технологиялары омуктар бүөмнээн баһылыыллар. Арассыыйа собуоттара, фабрикалара үлэлээбэт буоланнар, наадыйарбытын омуктартан атыылаһабыт. Бэйэбитигэр оҥорон таһаарар производство суоҕун кэриэтэ буолан, үлэтэ суох элбээтэ. Үлэтэ суох киһи хамнаһа суох, дьиэ-уот тэринэр, оҕо төрөтөн ыччатын кэскилигэр үлэлэһэр кыаҕа суох.
— Үлэ суох буолбатах, бэйэҕит сүрэҕэ суоххут, дьыалата тэринэн үлэлээҥ, сайдыҥ, — дииллэр.
Ити биир өттүнэн сөп курдук эрээри, иһигэр киирдэххэ, биһиги дьоммут оннук дьарыгырар кыахтара суох. Саҥа технологиялартан тэйбиппит ырааҕа бэрт. Инфраструктура суоҕун кэриэтэ. Табаар оҥорор, эргинэр дьоҕур да, кыах да, сөптөөх усулуобуйа да тиийбэт. Ол түмүгэр үлэтэ суох ыччат төрөппүттэрин биэнсийэтигэр олорор. Бу үүнээйилэр олохторугар маарынныыр.
Уруккута элбэх дьон олоро сылдьыбыт өтөхтөрүгэр уһаайба ылан, дьиэ туттан олоробут. Ааспыт кэмтэн ордубут сарбынньах (рябина) мас сааһыран, хатан өлүөхчэ буолан турар. Ойоҕосторуттан салаалар үүммүттэрэ нэһиилэ тыыннаах буолар туһугар күрэстэһэ тураахтыыллар. Бу сарбынньах сааһын сибэккилээбэтэҕэ, күһүнүн отоно суоҕа чуолкай, сэбирдэхтэрэ саһаран тураллар. Ону мин кырдьаҕас төрөппүт оҕолорун харайан муҥнана олороругар маарынната көрөммүн, 2017 с. күһүнүгэр хаартыскаҕа түһэрбитим. Кэрдэн кэбиһэртэн туттуммутум. Ааспыт саас буор ириитэ кырдьаҕас сарбынньах төрдүгэр салаалара сир иһигэр сыталларын курдук томточчу буор куппутум, саас сибэккилээбитэ, күһүн отонноммута! Ол аата салаалар сиргэ киирэн, силиһирэн, бэйэлэрэ аһы булунар кыаҕырбыттар, онон киэркэйдилэр, ыччатырдылар. Аны саас эмиэ силигилээн, дьон-сэргэ хараҕын манньыта, олоҕу уруйдуу угуйуо.
Ыччат бэйэтэ үлэлээх-хамнастаах буолуохтааҕа айылҕа ирдэбилэ. Былаас маны төһө өйдүүрүй? Төрөппүтүн биэнсийэ харчытын быһаҕастаһар ыччат суох буолуохтаах. Кырдьаҕаска биэнсийэтэ бэйэтигэр татым. Түмүктээн эттэххэ, ыччат үлэлээх-хамнастаах буолуутун тэрийии судаарыстыба сүрүн эбээһинэһэ. Бу олох, айылҕа ирдэбилэ.
Сангаартан тыыл уонна иитэр-үөрэтэр үлэ бэтэрээнэ, Никифор Терехов-Эмээки «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.
