Бүгүҥҥү кэпсээммин Семен Данилов үлэ туһунан хоһуйбут тылларынан саҕалыахпын баҕарабын:
Үлэ диэн дьол доҕуһуола,
Үлэтэ суох дьол да суох…
Үлэ диэн үтүө киһи
Үйэлэргэ өлбөт мэҥэ…
Үлэ диэн дьон аргыһа,
Олох үрдүк муудараһа.
Киһи олох олорорун устата үлэлиир. Тус бэйэтигэр, тулалыыр эйгэтигэр саҥа саҕахтары саҕар, уйгулаах олоҕун укулаатын түһэрэр. Таптаатахха, сөбүлээтэххэ идэ барыта, дьоҥҥо туһалыыр идэ барыта үчүгэй. Саамай сүрүнэ диэн үчүгэйдик үлэлиэххэ эрэ наада. Куһаҕаннык үлэлиир буоллахха, ханнык да бэйэлээх үтүө идэнэн дьоҥҥор-сэргэҕэр туһалыаҥ суоҕа, ааккын ааттатар үтүө өйдөбүлү хаалларыаҥ суоҕа.
Бүгүҥҥү кэпсээним дьоруойа — Хаҥалас улууһун Өктөм нэһилиэгин мааны Далбар Хотуна, үрдүк категориялаах иитээччи Павлина Михайловна Жукова. Биир уһуйааҥҥа 36 сыл эҥкилэ суох үлэлээн кэлбит үлэтин суолун түмүктээн, бочуоттаах сынньалаҥҥа барарын бэлиэтээбит дьоро күнүн сырдатан ааһарга сананным.
Иитээччи диэн кимий? Иитээччи — үтүөнү, кэрэни, сырдыгы саҕааччы, күннэтэ оҕо туһугар билиитин-көрүүтүн биэрээччи, оҕо олоҕун оҥкулун бастакы олугун уурааччы. Ол курдук, Павлина Михайловна иитээччи сыралаах үлэтин талан, олоҕун бүтүннүүтүн кэнчээри ыччаты иитиигэ, үөрэтиигэ, сайыннарыыга анаабыт киһи. Өктөмнөөҕү “Тууллукчаан” уһуйааҥҥа 1985 сыллаахха иитээччи көмөлөһөөччүтүнэн үлэлии киирбитэ. 1989 сыллаахха Дьокуускайдааҕы 2 №-дээх педагогическай училищены ситиһиилээхтик бүтэрэн, иитээччи идэтин баһылаабыта. Онтон 2004 сыллаахха үөрэҕин үрдэтинэн, идэтин толору баһылаан, кэнчээри ыччаты иитиигэ-үөрэтиигэ үгүс сыратын биэрэн, идэтигэр олус бэриниилээхтик үлэлээн-хамсаан кэллэ.
Эмиэ да үөрүүлээх, эмиэ да хоргутуулаах дьоро күҥҥэ, уһуйааҥҥа өр сылга бииргэ үлэлээбит дьүөгэлэрэ, чугас дьоно, оҕолоро мустубуттара Павлина Михайловнаны олус ытыктыылларын көрдөрөр. Павлина Михайловна туһунан элбэх үтүө тыл этилиннэ, үлүскэннээх үлэтэ үрдүктүк сыаналанна.
Ол курдук, «Туллукчаан» уһуйааҥҥа сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит, уһуйаан атаҕар турарыгар үгүс сыратын анаабыт салайааччы Тамара Петровна Жукова: «Павлина Михайловна ийэлии эйэҕэс майгылаах, аһыныгас санаалаах, оҕону күүскэ таптыыр, сырдыкка-кэрэҕэ уһуйар киһи буолар», — диэн бэлиэтээтэ. Иитээччи хас күн аайы кырачааннарын иитээри-үөрэтээри, такайаары үөрэ-көтө үлэтигэр тиэтэйэрин, кырачааннар бары өттүнэн сайдалларын туһугар ис сүрэҕиттэн сыралаһан үлэлиирин, туох эрэ саҥаттан саҥа ньыманы, албаһы тобулан оҕолору сайыннарарын, кинилэргэ билии-көрүү иҥэрэрин ахтан ааста.
Олохтоох дьаһалта баһылыгын солбуйааччыта Акулина Иннокентьевна Максимова, Павлина Михайловна үлэнэн эрэ муҥурдаммакка нэһилиэк, оскуола, уһуйаан уопсастыбаннай олоҕор куруук көхтөөхтүк кыттарын, олорон хаалбакка салгыы саҥаны тобулан, сөбүлүүр дьарыгынан эргиччи туһалыаҕын бэлиэтээн туран, «Өктөм нэһилиэгин социальнай-экэнэмиическэй сайдыытыгар кылаатын иһин» анал бэлиэни түөһүгэр ииллэ, туоһу кумааҕыны илиитигэр туттарда.
Уһуйаан Профсойууһун кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Пелагея Иннокентьевна Дормидонтова үөрэх үлэһиттэрин Профсойууһун улуустааҕы кэмитиэтин аатыттан бочуоттаах кырааматаны, өйдөбүл бэлэҕи туттарда.
Уһуйаан сүрүн иитээччитэ Екатерина Анатольевна Алексеева, Павлина Михайловна үлэлиирин былаһын тухары өрүү саҥа суолу-ииһи тобулан, бэйэтэ айан оҥорбут оонньуурдарынан, үөрэтэр босуобуйаларынан оҕолор сайдыыларын торумнаан, ис сүрэҕиттэн табыллан, иэйиитин ууран үлэлээбитин туһунан мустубут дьоҥҥо кэпсээтэ, махтал суругунан бэлиэтээтэ.
Оскуола-уһуйаан дириэктэрэ Калиста Федосьевна Афанасьева иитээччиттэн норуот инники кэскилэ тутулуктааҕын, нэһилиэк кэнчээри ыччата оҕо уһуйааныгар иитиллэн салгыы оскуолаҕа сайдыыны ыларын, оҕо бигэ тирэхтээх, төрөөбүт дойдутун таптыыр, норуотугар, дойдутугар туһалаах киһилии киһи буоларыгар оҕо саадын оруола олус улаханын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Оҕоҕо кыра сааһыттан Ийэ дойдутун туһугар туруулаһар, үтүөнү-мөкүнү арааран өйдүүр киһи киһитэ буоларыгар олук уурааччыларынан төрөппүттэр уонна иитээччилэр буолалларын, бары биир санаанан, ыкса сибээстээхтик үлэлээтэхпитинэ эрэ үлэ түмүктээх буолар диэн санаатын бигэргэтэн биэрдэ. Уонна ытыс тыаһа доҕуһуоллаах үөрүүлээх быһыыга-майгыга Павлина Михайловнаҕа «Хаҥалас улууһун үөрэҕириитин сайдыытыгар кылаатын иһин» анал бэлиэни, улуустааҕы үөрэх, оскуола салалталарын аатыттан бочуоттаах кырааматалары, харчынан бириэмийэлэри туттарда.
Үөрүүлээх күнү уһуйаан далбар хотуттара көрдөөх сыаҥканан, эрчимнээх частушканан, ылбаҕай ырыанан, эйэҕэс эҕэрдэнэн силигин ситэрэн, торумун толорон биэрдилэр.
Иитээччи идэтэ – уустук, элбэх сыраны, билиини-көрүүнү эрэйэр улуу идэ. Кырачаан киһи духуобунай өйүн-санаатын, инники олоҕун, кэлэр кэскилин оҥкуллаан, чопчулаан, чочуйан биэрэр, кини олоҕун уйгута чэчирии сайдарын туһугар алгыстаах ааны арыйар, күүс-көмө, өйөбүл-тирэх буолар кэрэ киһи. Иитээччи үлэтэ омос көрдөххө ситиһиитэ тута көстүбэт эрээри, оҕо улаатан баран илдьэ сылдьар сырдык өйдөбүллээх, ону ыйынньык оҥостон сүрэҕэр иҥэриммит киһини иитэн таһаарбыт буоллахпытына – бу буолар иитээччи үлэтин түмүгэ. Оннук киһинэн туох да саарбаҕа суох Павлина Михайловна Жукованы ааттыахха сөп. Кини сылаас илиитинэн элбэх оҕо ааста, түөрт бөлөх оҕолорун кынаттаан, иитэн-үөрэтэн, олох киэҥ аартыгар атаарда. Оҕолору мэлдьи араас хабааннаах күрэхтэргэ ситиһиилээхтик кытыннаран, чинчийэр үлэҕэ уһуйан, билиитин-сатабылын бэрсэн кэллэ.
Өр сылларга эн-мин дэһэн бииргэ үлэлээбит дьүөгэбин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгунун, үлэ бэтэрээнин, бааттаах дьиэ хаһаайкатын, икки уолан ньургун иһирэх ийэтин, биэс минньигэс сиэн эйэҕэс эбэтин бочуоттаах сынньалаҥҥа барбытынан эҕэрдэлиибин. Инники олоҕуҥ интэриэһинэй дьарыгынан толору, дьолунан ситэри буоллун диэн сахалыы сайаҕас алгыспын тиэрдэбин. Павлина Михайловна, син биир олорон хаалбакка, туох эрэ саҥаны, үйэлээҕи, туһалааҕы тобулуо диэн эрэнэбин, кытаанах доруобуйаны, бары үтүөнү баҕарабын.
Лариса АТЛАСОВА, Хаҥалас улууһа, Өктөм с.