Олоҥхо тыйаатыра 2008 сыллаахха кулун тутар 19 күнүгэр тэриллибитэ. Бэҕэһээ Ем.Ярославскай аатынан Судаарыстыбаннай түмэл балаҕаныгар тыйаатыр тэриллибитэ 9 сылын бэлиэтээтилэр. Тоҕус сыл буолаа ини, бэлиэтэниллиэхтээх ини. Ол иһин сонурҕаан, тэрээһиҥҥэ сылдьан көрөргө сананным.
Людмила Попова, “Саха сирэ” хаһыат, https://edersaas.ru/
Сахалыы куттаах дьон диэх курдук, киэһээ биэчэрдээри буолбакка, бириэмэлэрин күн оройугар – күнүс 12 чааска диэн болдьообуттар. Ыйыллыбыт чааска балаҕаҥҥа тиийбитим, дьон номнуо тоҕуоруһан эрэр. Аҕыйах мүнүүтэнэн балаҕан үп-үллэҥнэс буола түстэ. Олохпутун булан олорооппутун кытта, тэрээһин саҕаланна.
Ону кытта алгысчыт Петр Тихонов көмүлүөгү отунна, алгыы-алгыы сахалыы сиэринэн арыылаах алаадьынан, уохтаах кымыһынан ас кээстэ. Тыйаатыр тэриллибит күнүнэн эҕэрдэлээтэҕим буоллун диэтин кытта, Үөһээ Айыылартан түспүт үтүө тыллары куоттарымаары дуу, мустан олорор дьон “ноо” диэн саҥа аллайдылар.
Тэрээһиҥҥэ СӨ култууратын миниистирин солбуйааччы Николай Макаров, Олоҥхо тыйаатырын төрүттээбит Андрей Борисов, Олоҥхо научнай-чинчийэр институтун дириэктэрэ Василий Иванов, тыйаатыр научнай-чинчийэр састаабын научнай үлэһитэ Валентина Чусовская, Олоҥхо тыйаатырын бастакы артыыската Степанида Борисова, толорооччу-дириэктэр Мария Турантаева, эдэр олоҥхоһуттар ассоциацияларын бэрэсидьиэнэ Юрий Борисов, артыыстар, олоҥхону сэргиир биирдиилээн дьон кытыннылар.
Салгыы остуол тула олорон итии үүттээх чэй иһэн сыпсыйа-сыпсыйа, минньигэс салаамат, арыылаах алаадьы сии-сии кэпсэтиини саҕалаатылар. Андрей Саввич “төгүрүк остуолу” саҕалыан иннинэ, тыйаатыр 9 сылын тоҕо бэлиэтииргэ санаммыттарын туһунан маннык эттэ: “Саха норуотугар 9 сыыппара ытык, мифическэй суолталаах. Сахалар кустук тоҕус, европеецтар сэттэ өҥнөөҕүн бэлиэтииллэр”, — диэн эттэ. Итиэннэ бу тоҕус сыл устата Олоҥхо тыйаатыра сайдан кэлбит суолун кэпсээтэ. Бастатан туран, тыйаатыр тэриллиитин култуура диэйэтэллэрэ бары биһирии ылымматахтарын, оннооҕор сорох учуонайдар утарбыттарын эттэ. Иккиһинэн, норуот бэйэтэ улаханнык интэриэһиргээбэтэҕин, ол инниттэн тыйаатыр дьоҥҥо-сэргэҕэ бэйэтэ сырдатар, көҕү тардар соруктааҕын ыйда. Үсүһүнэн, тыйаатыр бэйэтэ даҕаны туох, хайдах буолуохтааҕын дьэҥкэтик билбэт этэ диэн быһаарда. Маныаха В.А.Чусовская кинигэлэрэ, элбэх ыстатыйалар, хомус, ыһыах, олоҥхо, итэҕэл курдук саха норуотун култуурата тирэх буолбуттарын эттэ. Төрдүһүнэн, бу күннэргэ Россия Тас дойдуларга дьыалаларын миниистирэ Сергей Лавров евразийскай гуманитарнай бииргэ үлэлэһии боппуруостарыгар федерация субъектарын баһылыктарын кытта көрсүһүүтүн туһунан кылгастык иһитиннэрдэ. Манна Евразия норуоттарын эпостарын киинин тутуллуутун туһунан кэпсэтии барбытын эттэ.
Салгыы Олоҥхо научнай-чинчийэр институтун дириэктэрэ Василий Иванов тыйаатыр үлэһиттэрин бэлиэ сылынан эҕэрдэлээн туран, кыахтаах, айар-тутар кэлэктиип буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. “Улуу баайгытын — олоҥхоҕутун норуоккутугар тыйаатыр искусствотын көрүҥүн быһыытынан тиэрдэ, тарҕата сылдьаргыт үтүө дьыала буолар. Саха сиригэр эрэ буолбакка, тыйаатыр искусствотын саҥа, биир көрүҥүн оҥоро сылдьар дьон буолаҕыт”, — диэн тоһоҕолоон эттэ итиэннэ кэлин ордук тойоттор-хотуттар олоҥхону өйдөөбөт буолбуттарын хомойо ыйда.
Степанида Борисова үлэ ис куукунатыгар сылдьар, сүрүн уустуктары көрсөр киһи быһыытынан, евразийскай киин тутуутугар омук дойдуларыгар сыанаҕа саҥарар саҥа дорҕооно иһиллимтиэ буоларын туһугар, тутуу матырыйаалыгар ирдэбил туруоралларын курдук, биһиги эмиэ ону учуоттуурбут буоллар диэн санаатын эппитин, кэлэктиип биһирээтэ. Тус бэйэм, артыыстарга туһаайан: “Тыйаатыр эһигиттэн, артыыстартан тутуллан турар. Онон кыһаллыҥ, өссө өрөйүҥ-чөрөйүҥ, аскытыгар тиийэ көрүнүҥ”, — диэн ийэлии сүбэтин итиэннэ саамай тутаах дьоҥҥо болҕомто уурарын, үрдүктүк тутарын, кинилэрэ суох тыйаатыр суоҕун дьэҥкэтик өйдүүрүн сөбүлүү иһиттим.
Историяҕа төнүннэххэ, Андрей Саввич бэйэтэ туруорбут “Кыыс Дэбилийэ” испэктээгэ тута «Көмүс маасканы” ылары ситиспитэ. Итинтэн ыла утуу-субуу ситиһиилэр кэлэн барбыттара. Күн бүгүн аан дойдуга тарбахха баттанар тыйаатыр диэтэхпинэ, бука, улаханнык сыыспатым буолуо. Саамай сүрүнэ – норуот ылынар, биһириир тыйаатырыгар кубулуйда. Аныгы кэм дьоно, оччотооҕу өбүгэлэрбит курдук көмүлүөк иннигэр олорон олоҥхону истибэттэрэ чахчы. Онон аныгы көлүөнэҕэ олоҥхону иһитиннэрэр кыаҕы үөскэттилэр дии саныыбын. Тыйаатыр номнуо 25-с испэктээгин туруорбут.
Ити курдук, туох даҕаны улахан сүпсүлгэнэ суох, сахалыы сиэринэн, Олоҥхо тыйаатыра тэриллибитэ тоҕус сылын бэлиэтээтилэр. Инники былааннарын туһунан сэһэргэстилэр..
Людмила Попова, “Саха сирэ” хаһыат, https://edersaas.ru/
Автор хаартыскаҕа түһэриилэрэ