Олоҥхо – норуот хас эмэ үйэни уҥуордаан илдьэ кэлбит кылаата, муудараһа буолар. Олоҥхоһут оллоонноон олорон этэн-тыынан бардаҕына, төрөөбүт төрүт тылбыт ураты ууһа-урана, нарына-намчыта, күүһэ-күдэҕэ, дэгэтэ, кэрэтэ, туойуллар толбоно сүрэҕи-быары олустук долгутар.
Кэнчээри ыччакка өбүгэ устуоруйатын, төрүт үгэстэрин, духуобунай нэһилиэстибэтин иҥэрэр соруктаах Үөһээ Бүлүүгэ тэриллибит Олоҥхо оскуолата үлэтин тиһиктээхтик тэрийэр. Олоҥхо дэкээдэтин чэрчитинэн, улуус киинигэр Олоҥхо оскуолатын үөрэнээччилэрэ Николай Степанов-Ноорой «Күн Эрили» олоҥхо-испэктээгин көрдөрдүлэр. Дьон-сэргэ ону олус кэрэхсээтэ, биһирээтэ. Оҕолор олоҥхону хайдах толороллорун көрөөччүлэр эт кулгаахтарынан иһиттилэр, уу харахтарынан көрдүлэр уонна санааларын үллэһиннилэр.
Үөһээ Бүлүү улууһун олохтооҕо, бэтэрээн учуутал Ульяна Догорова:
—1990-с сыллар саҥаларыгар Ньурба тыйаатырыгар үлэлээбит Ольга Григорьеваны кытары Боотулуу оскуолатын үөрэнээччилэригэр, ырыа уруогун учууталынан үлэлии сылдьаммын, Былатыан Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур», Прокопий Ядрихинскай-Бэдьээлэ «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхолорун туруорбуппут. Түбүк-садьык бөҕөтүн көрсүбүппүт. Дьон-сэргэ оҕолор олоҥхону толорууларын наһаа сэргээбиттэрэ. Ольга Дьокуускайга көрдөрөргө этии киллэрбитэ эрээри, оччолорго айан суола-ииһэ мөлтөх, оптуобус тымныы буолан, төрөппүттэр аккаастаабыттара. Онон олоҥхону оҕолорго туруора сылдьыбыт киһи олоҥхо туһунан сэргии, сэҥээрэ истэбин.
Былырыын Дьокуускайга СӨ үтүөлээх артыыската Матрена Корнилова туруорбут «Дьырыбына Дьырылыатта» (П.Ядрихинскай-Бэдьээлэ) олоҥхо-испэктээкилигэр сылдьан наһаа астынан, сөҕөн-махтайан кэлбитим. Биллэр-көстөр ааттаах-суоллаах артыыстар олоҥхону толороллорун, оонньуулларын тутан олорон көрбүт киһи киэн туттубутум.
Онон дойдубутугар, Олоҥхо оскуолатын оҕолоро «Күн Эрили» олоҥхо-испэктээги көрдөрөллөрүн туһунан истээт сэҥээрбитим. Былырыын оҕолор Кэнтиккэ олоҥхону толорбуттарын көрбүт дьон хайаан да сылдьарбар сүбэлээбиттэрэ. Быйылгы да көрдөрүүлэригэр саала тобус-толору. Эппиттэринэн, үс оҕо үөрэххэ киирбит буолан, быйылгы туруорууларыгар үс саҥа оҕо киирбит. Оҕолор бары наһаа кыһаллан, ис сүрэхтэриттэн баҕаран туран кыттыбыттара биллэр. Өрө көтөҕүллүүлээхтэр, оруолларыгар сүрдээх үчүгэйдик киирэллэр. Тутталлара-хапталлара, сирэйдиин-харахтыын уларыйаллара, саҥараллара-иҥэрэллэрэ, интонациялара, олоҥхону толороллоро туох да ааттаах. Маладьыастар.
Салайааччылара Айталина Михайловна Мойтохонова үлэтигэр наһаа бэриниилээҕин, уһуйааччы чулуута буоларын тоһоҕолоон бэлиэтиибин. Туох баар декорациятыгар, таҥастарыгар-саптарыгар, олоҥхо-испэктээк саҕаланыаҕыттан бүтүөрдиэри бары ымпыгар-чымпыгар тиийэ болҕомтотун уурбут. Элбэх оҕону кытыннарбыт. Ити оҕолор улаатан баран, кэлин, уһуйааччыларыгар хайаанда махтаныахтара дии санаатым.
Олоҥхо-исэктээги көрөн баран, кыаллара буоллар, Дьокуускайга көрдөрүөххэ баар эбит дии санаатым. Онно Олоҥхо тыйаатырыгар оҕолору сырытыннарар, артыыстары көрүһүннэрэр буоллар, умнуллубат өйдөбүл буолуох эбит. Түмүктээн эттэхпинэ, биһиэхэ Олоҥхо оскуолата арыллыбыта олус үчүгэй. Оҕо төрөөбүт тылынан-өһүнэн ыраастык саҥара үөрэнэр, олоҥхону үчүгэйдик өйдүү, билэ улаатар. Тэрээһиҥҥэ кыттар оҕолор түмсүүлээх уонна эппиэтинэстээх буола улааталлар, — диэтэ Ульяна Ильинична.
Оҕо ускуустубатын оскуолатыгар үҥкүү кылааһын учуутала Уйгулаана Павлова:
—«Күн Эрили» олоҥхо-испэктээги оҕолор хайдах толороллорун анаан көрдүм. Итиэннэ ис сүрэхтэриттэн кыһалыннылар, оруолларын бары астылар диэн сыаналаатым. Хас биирдии оҕо көрөөччү ылынарын курдук оонньоото. Тыллара-өстөрө чуолкайа, куоластара чөллөркөйө, ырыалара-тойуктара улахана астыннарда. Маны сэргэ, биллэн турар оҕолор өбүгэ төрүт үгэстэрин иҥэринэллэрин, дьоҕурдарын сайыннаралларын, бириэмэлэрин туһалаахтык атааралларын хайгыыбын.
Испэктээк элбэх үлэттэн, сыраттан, толкуйтан тахсар. Туруорааччылар, оҕолору үөрэтээччилэр-такайааччылар, Олоҥхо оскуолатын салайар Айталина Михайловна Мойтохонова хас биирдии хардыытыгар, оруолларыгар туох баар кыһамньыларын, болҕомтолорун ууран үлэлээбиттэрэ, чочуйбуттара көстөр.
Маныаха олоҥхону үөрэтэр оҕо тыла-өһө, санаата-оноото, толкуйдуур толкуйа, саҥарар дорҕооно, дьон-сэргэ ортотугар тутта-хапта сылдьара, дьону-сэргэни кытары сэһэргэһэрэ ураты буолар, киэҥ-куоҥ көҕүстэнэр диэн саныыбын. Билигин компьютер, суотабай үйэтигэр оҕо ааҕыыттан тэйдэ диир буоллахтарына, олоҥхону үөрэтэр, толорор оҕо литератураҕа интэриэһэ сүппэт, өссө улаатар эбит диэн бэлиэтиибин, — диэн үөрүүтүн үллэһиннэ.
Үөһээ бүлүүлэр «Күн Эрили» олоҥхо-испэктээги көрөн бараннар, Олоҥхо оскуолата чахчы туһалаах диэн үөрэн, санаалара көтөҕүллэн сылдьаллар. «Олоҥхоттон ийэ толкуй тобуллар, турук бөҕөргүүр, ис кыах арыллар, өй-санаа сөптөөхтүк салаллар. Онон оҕолорбутугар эрэлбит улахан» дэһэллэр.
Сардаана БАСНАЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаларга: олоҥхо-испэктээги көрдөрөөрү бэлэмнэнии түгэнэ.